کویر؛ تلاقی ماسه و گام‌های مشتاق

 «هرکس که یکبار کویر را ببیند، افسون آن تا پایان عمر رهایش نمی‌کند.» این به خوبی می‌تواند عمق زیبایی و افسونگری کویر و کویرنوردی را نشان دهد. به همین دلیل هم هست که اگرچه جنگل و طبیعت سرسبز در کنار رودخانه و دریا جاذبه‌های زیبایی هستند که هرجا باشند آدمی را به دنبال خود می‌کشند‌ اما در کویر مناظری می‌بینید که خاص خود کویر هستند. از آسمانی پر از ستاره در شب تا آبی بیکران آسمان در روز. از بیابان‌های پوشیده از نمک تا تپه شن‌های روان. از سکوت اسرارآمیزش تا بامداد شورانگیزش. اینها را تا درجایش و به وقتش نبینی زیبایی‌اش را درک نمی‌کنی که چگونه است کویر که روزگاری مقهور آدمیان بود، اکنون بشر خسته از کار و زندگی ماشینی روح خویش را برای تسخیر به کویر می‌برد تا آنجا جادوی آرامش را لمس کند؟

اگرچه در نگاه اول کویر دارای شرایط بد اقلیمی، فقدان آب و رطوبت وخطرات جانی است  اما اگر از نگاه گردشگری به مقوله بنگریم همه چیز شدنی است. جلوتر که برویم به تو می‌گویم چگونه. بگذارید از کویرگردی کمی برایتان بگویم. از قابلیت‌های ایران در این زمینه تا اسباب و تجهیزات لازم برای سفر به آنجا. از سهم ایران از کویرگردی تا درآمد کشورهای عرب همسایه. از سرمایه‌گذاری‌ها تا فرصت‌سوزی‌ها. از یأس‌ها و امیدهای گردشگری در کویر ایران. 

کویر؛ سفری برای بومگردی

گردشگــــری در کویر (Safari Tourism)، کویرگردی یا کویر‌نوردی، شاخه‌ای از بومگردی (اکوتوریسم) است که به سفرها و بازدیدها از مناطق کویری جهت بهره‌مندی از این مناطق اشاره دارد. در شاخه‌بندهای‌های مربوط به‌گونه‌شناسی گردشگری، گردشگری کویر در زیرطبقه بومگردی قرارگرفته است که اهمیت این نوع را از حیث مسئولیت‌پذیری در مواجهه با طبیعت و مردم بومی مناطق کویرنشین نشان می‌دهد.

کویرگردی نسبت به دیگر شاخه‌های بومگردی بسیار نوپاست به همین دلیل ادبیات موجود در این زمینه از قوت چندانی برخوردار نیست. این امر می‌تواند به این خاطر باشد که مسائل و چالش‌های حوزه بومگردی بیشتر به مکان و بافتی است که گردشگری در آن اتفاق می‌افتد و از آنجایی که کویرها عمدتا جزو مناطق دورافتاده و دور از دسترس تلقی می‌شوند، پژوهش عمده‌ای در مورد ارزش‌های اکوتوریستی مناطق کویری به طور عام صورت نگرفته است.

کشورهای استرالیا، الجزایر، نامیبیا و امریکا از جمله کشورهایی هستند که در زمینه مطالعات اکوتوریسم و حفاظت از اکوسیستم‌های کویری و بیابانی گام‌های موثری برداشته‌اند و کشورهای دیگری از جمله امارات و قطر به‌عنوان کشورهای همسایه ایران بیشترین بهره‌مندی و سرمایه‌گذاری در گردشگری را در این بخش به خود اختصاص داده‌اند. چرایی شروع دیرهنگام این گونه از گردشگری را عمدتا در دلایلی چون فقدان زیربنای لازم، تصورات و خطرات مرتبط با کویر و عدم آگاهی از چگونگی سیر اوقات فراغت در این موهبت الهی می‌توان یافت. 

کویرگردی در گذر تاریخ

به‌طور دقیق‌تر اگر بخواهیم به پیشینه کویرگردی به شکل صنعتی‌اش نگاهی بیندازیم باید ریشه‌های آن را در اواخر قرن بیستم میلادی جست‌وجو کنیم که گردشگری کویر اندک اندک مورد توجه قرار گرفت و تورهای عظیمی در این مناطق برپا شد و سازماندهی مناطق کویری، ایجاد تسهیلات گردشگری در این مناطق، بهره‌برداری از جاذبه‌های طبیعی‌ و استفاده از معماری شهرها و روستاهای اطراف کویرها در دستورکار دولت‌های ملی و مسئولان محلی قرار گرفت. در کشور ما نیز این شاخه در دوران جوانی‌اش به سر می‌برد و چندسالی است که تورها و سفرهای گردشگری به مناطق کویری رونق یافته است. فعالان حاضر در صنعت گردشگری ایران، یکی از دلایل رونق این بازارها را عمدتا تاثیر فیلم‌های ساخته شده در این مناطق مانند «فیلم خیلی دور و خیلی نزدیک» می‌دانند که ایرانیان را به بازدید از این مناطق تشویق کرده است. 

کویرهای ایران

کویر لوت، دشت کویر، کلوت‌ها و سایر مناطق کویری در ایران که بخش عمده‌ای از مساحت جغرافیایی کشور را به خود اختصاص داده‌اند می‌توانند سالانه تعداد زیادی از گردشگران را به خود فرا‌بخوانند. در‌حال‌حاضر نیز کویر مصر، شهداد، خور و بیابانک و کویر مرنجاب شناخته‌شده‌ترین مقاصد کویرگردی ایران هستند و بیشترین سهم از درآمد کویرنوردی ایران را به خود اختصاص داده‌اند. موتورسواری، شن اسکی، ماسه نوردی، مسابقات شتر سواری، ماشین سواری با موتورهای دو و چهار دیفرانسیل، رصد ستارگان و برپایی آداب و رسوم مناطق کویری نیز در ارتقای جذب گردشگر در این مناطق تاثیر مثبت داشته است. 

کویرگردی؛ چگونه و با چقدر هزینه؟ 

اگر قصد سفر به این مناطق را دارید بد نیست به سایت irandeserts.com  نیز سری بزنید. در این سایت نکات جالب و آموزنده‌ای برای مبتدیان و علاقه‌مندان به کویر وجود دارد. برای سفر به کویر هم می‌توانید از طریق تورهای گردشگری اقدام کنید و هم به‌صورت شخصی (البته اگر تجربه کافی و ماشین مناسب دارید). هزینه سفر با تورهای گردشگری به کویر متغیر است و تحت تاثیر فاصله مبدا تا مقصد، خدمات ارائه شده در طول برگزاری تور و مدت زمان سفر است. به‌عنوان نمونه سفری دو روزه از تهران به منطقه کویری نظنز و اقامت در کمپ کویری متین‌آباد با تامین غذا، جای خواب، بیمه و وسیله رفت و برگشت حدودا 260 تا 290 هزارتومان هزینه برمی‌دارد یا هزینه سفر به کویر شهداد کرمان در توری چهار روزه بین 450 تا 470 هزار تومان است که توسط آژانس‌های گردشگری ارائه می‌شود. 

بی گدار به کویر نزنید

سفر به کویرهای ایران دانستنی‌ها و تجارب خاص خود را می‌طلبد که برای اقامت در این مناطق گهگاه حیاتی‌اند اما به‌طور کلی برای اینکه سفری با کمترین خطر و حاشیه به کویر داشته باشید، بهتر است این نکات را رعایت کنید: قبل از سفر از اوضاع جوی منطقه‌ای که قصد سفر به آنجا را دارید، مطلع شوید. مثلا مراجعه به سایت هواشناسی کمک زیادی در این زمینه به شما می‌کند. در طول سفر نیز ابتدا سعی کنید از یک راهنمای محلی و باتجربه در سفرهای خود استفاده کنید، بیشتر از آنچه احساس می‌کنید آب با خود به همراه داشته باشید (اصولا 2/5 برابر مقدار طبیعی مصرف)، قطب‌نما و نقشه یا GPRS  از ابزار مورد استفاده در این سفرهاست. غذا، چادر، لوازم بهداشتی، کرم ضدآفتاب و ضدسوختگی برای مراقبت از پوست و عینک آفتابی مناسب مخصوصا در کویرهایی که در دریاچه نمک نیز توقف طولانی خواهید داشت، توصیه می‌شود. اگر عینک ضد‌آفتاب نداشتید برای چشمان خود، با پارچه یا کاغذ سایه‌بان درست کنید. اگر لب‌هایتان ترک برداشت از مکیدن آنها خودداری کنید.

کلاه لبه‌دار و پیراهن آستیندار و شلوارپادار بلند نیز از دیگر امکاناتی است که به آسان‌تر شدن سفر به کویر کمک می‌کند. کفش بادوام و متناسب پا بپوشید تا از پایتان در مقابل گرمای کویر و شنزارها محافظت کند. غذاهای خشک‌شده سبک‌تر از غذاهای تازه هستند و این برای سبک‌کردن کوله‌پشتی‌تان نکته خوبی است. اگر با حیوانات زیستی در کویر آشنایی ندارید از نزدیک شدن به تمام حیوانات چه سمی و چه غیرسمی پرهیز کنید. به قلمرو زندگی آنها احترام بگذارید و از تحریک آنها خودداری کنید. 

کویر؛ سرمایه‌ای داغ و قیمتی

با توجه به اینکه مساحت عمده‌ای از خاک ایران دارای نواحی کویری و بیابانی است دولت می‌تواند با سرمایه‌گذاری بیشتر در این مقاصد درآمدهای زیادی کسب کند و بیشترین تمرکز خود را بر جذب گردشگران اروپایی که کشورهای‌شان از شاهکار کویر چندان برخوردار نیستند، مصروف کند. مناطق بیابانی و كویری ایران سرشار از جاذبه‌های گردشگری هستند، تا آن‌جایی كه شاید بتوان گفت بیشتر شهرها یا حتی برخی مناطق روستایی واقع در نواحی كویری و بیابانی دارای آثار فرهنگی یا جاذبه‌های تاریخی و طبیعی منحصر به فردی هستند.

برای بهره‌مندی بیشتر از این عارضه طبیعی، دولت باید مشوق‌های بیشتری به فعالان و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی برای برپایی تجهیزات در این مقاصد اعطا کند؛ ضمن اینکه در سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه گردشگری نیز باید بخش کویرگردی از اولویت‌های بیشتری برخوردار شود. 

کویرهای امارات خون‌رنگین‌تری دارند؟ 

مطالعات نشان می‌دهد استفاده از تجربه کشور امارات می‌تواند به‌عنوان یک الگوی مناسب جهت توسعه زیرساخت‌های گردشگری کویر در ایران عمل کند. از لحاظ اقامتی این کشور با احداث دو هتل مجهز در مناطق لیوا و المها و یك مهمانسرای مجهز در لیوا بر توان جذب گردشگر خود افزوده است اما در ایران بیشترین اقامتگاه‌های کویری به‌صورت شخصی اداره می‌شوند و تنها دو اقامتگاه كاروانسرایی (مرنجاب و قصر بهرام در كویر مسیله) و یك كمپ كویری (شهداد در كویر لوت) امكانات اقامتگاهی بارز و قابل اشاره هستند.

از طرف دیگر کشور امارت از طریق بازاریابی اینترنتی و استفاده از فضای مجازی و برپایی سایت‌های انگلیسی زبان به خوبی توانسته جذابیت‌های کویری خود را به همگان نشان دهد که این مهم نیز در ایران شاید پاشنه آشیل توسعه کویرگردی و جذب گردشگران غربی باشد. 

علاوه براین وجود تورگردانان حرفه‌ای که به‌صورت تخصصی روی گردشگری کویر متمرکز شده‌اند، از شاخصه‌های مهم توسعه کویرنوردی امارات است. اگرچه در ایران فعالیت‌ها و سیاست‌های مرتبط با توسعه کویرگردی بسیار دیر و همگام با انعقاد قرارداد ‌بین سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با سازمان امور بیابان‌های کشور در راستای توسعه گردشگری کویر آغاز شد و بعدها دو منطقه مرنجاب و شهداد به‌عنوان مناطق پیشتاز استانی در حوزه گردشگری کویر تعیین شده‌اند اما ظرفیت‌های کویرگردی ایران چیزی نیست که بتوان به آسانی از کنار آن گذشت.

در حقیقت امروز‌ که گردشگری به‌عنوان یک منبع درآمد جانشین، برای بسیاری از کشورها حکم طلای ناب را دارد، ایران با وجود همه ظرفیت‌ها و توان ایجاد امکانات گردشگری و جذب گردشگر، فرصت‌های زیادی را در این زمینه از دست داده است. صدای زنگ کاروان گردشگری کویر سال‌هاست که به صدا درآمده است و دیگر جایی برای از دست دادن فرصت‌ها نمانده است. کویری که همگان دوستش دارند و کیست که نخواهد آخر هفته خود را روی ماسه‌های نرم کویر گام بردارد و از فضای باز و هوای مطبوعش بهره ببرد.