پیوند اقتصادی، عامل قدرت سیاسی

در هفته گذشته رسانه‌های آمریكایی از مكالمه‌ای بی‌سابقه میان مقامات سعودی با واشنگتن خبر دادند كه نشان می‌دهد رابطه میان آمریكا و عربستان‌سعودی واقعاً تغییر كرده‌است. عادل‌الجبیر وزیر خارجه عربستان ماه گذشته در یكی از سفرهایش به واشنگتن، مقامات آمریكایی را تهدید كرده كه اگر پرونده مقامات سعودی و ارتباط‌شان با حملات 11سپتامبر گشوده شود، ریاض صدها میلیارد دلار از دارایی‌اش را در آمریكا می‌فروشد و با این كار اقتصاد آمریكا و به ویژه دلار را متزلزل خواهد كرد.

این خبر اما علاوه بر اینكه نشان داد رابطه واشنگتن و ریاض از هم‌پیمانی استراتژیك به تهدید اقتصادی كشیده است، یك موضوع مهم دیگر را هم در روندهای سیاسی، اقتصادی جهان آشكار كرد: پیوندهای اقتصادی می‌تواند عاملی قدرتمندتر از بمب و موشك از نظر بازدارندگی و تطمیع در روابط میان كشورها باشد. این موضوعی است كه سال‌هاست در روابط آمریكا و چین دیده می‌شود و حالا در رابطه میان آمریكا با قدرت‌های منطقه‌ای نمود و ظهور پیدا كرده‌است.

دارایی‌های عربستان در بازار مالی و اقتصادی آمریكا به صدها میلیارد دلار می‌رسد. عمده این دارایی‌ها به شكل اوراق قرضه است كه در بازارهای مالی در چرخش است و برای سعودی‌ها سود به دنبال دارد. آمریكا عین همین مناسبات را با چین هم دارد. چین بزرگ‌ترین دارنده اوراق قرضه در بازارهای مالی آمریكاست. براساس اعلام وزارت دارایی آمریكا، تا دو ماه پیش چین و با فاصله‌ای اندك ژاپن بیشترین اوراق قرضه را در بازارهای مالی آمریكا داشته‌اند.

این یعنی آمریكا بیشتر از هر كشور دیگری به این دو كشور بدهكار است. میزان فروش اوراق قرضه بازارهای آمریكا به خارجی‌ها با 0/9 درصد افزایش به 6/24 هزار میلیارد دلار رسیده‌است. در این میان چین سهم خود را بیش از یك درصد افزایش داده و به 1/25 هزار میلیارد دلار رسانده‌است. آمریكا هم در بازارهای چین سرمایه‌گذاری زیادی دارد و بخش عمده‌فروش جهانی شركت‌های آمریكایی چون اپل به چین اختصاص می‌یابد. همین در هم تنیدگی باعث شده كه آمریكا و چین باوجود تنش‌های سیاسی و اقتصادی، رابطه‌ای دوستانه و گرمتر از یك صلح سرد داشته‌باشند. رابطه‌ای كه باوجود همراستا بودن سیاست‌ و ایدئولوژی چین و روسیه، میان روسیه و آمریكا برقرار نیست، بلكه برعكس واشنگتن و مسكو در میدان‌های جنگ اروپا و خاورمیانه رو در روی هم قرار گرفته‌اند.

اگرچه موقعیت چین با عربستان قابل مقایسه نیست اما رابطه اقتصادی میان آمریكا با عربستان هم مانند واشنگتن با پكن، نوعی بازدارندگی برای دو طرف به ویژه سپر حمایتی برای سعودی‌ها ایجاد كرده‌است. آمار دقیقی از میزان دارایی‌ها و اوراق قرضه سعودی‌ها در بازار آمریكا وجود ندارد اما سعودی‌ها تهدید كرده‌اند اگر ماجرای 11 سپتامبر كش پیدا كند، آنها 750 میلیارد دلار از دارایی‌های‌شان را در بازارهای آمریكا به فروش می‌گذارند.

همین تهدید موجب شده كه تا اینجا كاخ سفید كوتاه بیاید و نه‌تنها نتواند از پرونده 11 سپتامبر برای امتیازگیری از عربستان استفاده كند، بلكه به نوعی آن را مختومه نگه دارد. پیوند‌های اقتصادی میان كشورها، منافع دوجانبه ایجاد می‌كند. همین منافع دوجانبه گاه ابزار مفیدی برای چانه‌زنی هستند و گاه عاملی بازدارنده در تنش‌های سیاسی.

* کارشناس مسائل بین‌الملل