گزارشی از آبیاری زمین‌ های زراعی جنوب تهران / محصولاتی که فاضلاب می‌ خورند

انگار قرار نیست مردم در استفاده از مواد ‌غذایی، رنگ آرامش را ببینند. از طرفی ناگهان خبر آبلیموهای غیر‌استاندارد بین مردم منتشر می‌شود و از سوی دیگر، وزیر بهداشت اعلام می‌کند که شیر و ماست پرچرب نخورند. این گونه خبرها (که شاید هم برخی از آنها صحیح باشد) به‌سرعت در میان مردم می‌پیچد و تغذیه آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اما به‌تازگی باز هم خبر استفاده کشاورزان جنوب تهران از آب فاضلاب، موج تازه‌ای ایجاد کرده  است. البته این خبر جدیدی نیست و هر ازگاهی رسانه‌ها به این موضوع می‌پردازند. اما چیزی که اهمیت این خبر را دوچندان می‌کند، بحران آبی است که گریبانگیر تهرانی‌ها شده است. قطعا این بحران بر شدت قضیه افزوده و کشاورزان را به استفاده بیشتر از فاضلاب مجبور کرده؛ فاضلابی که گفته می‌شود قیمت آن حدود یک‌سوم کمتر از آب چاه است.

اگرچه این محصولات بیشتر در تهران و حوالی آن توزیع می‌شود، اما لزوما تمام محصولات از این دست آلوده نیستند، زیرا کشاورزانی هم هستند که به طور قانونی از آب چاه استفاده می‌کنند و محصولی سالم به بازار تحویل می‌دهند. مشکل اینجاست که تاثیر منفی ایجاد شده از حجم کوچک محصولات آلوده، ممکن است مردم را از مصرف انواع سالم نیز برحذر دارد. بنابراین کشاورزان درستکار نیز به آتش گروهی می‌سوزند که به فکر سلامتی مردم نیستند.

عوارضی که محصولات آلوده ایجاد می‌کند

حال این سوال مطرح می‌شود که مصرف این محصولات چه عوارضی در پی دارد؟ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این رابطه می‌گوید: «اگر مزارعی مانند برنج یا سبزی با آب فاضلاب آبیاری شوند، قطعا مواد شیمیایی خطرناکی وارد آن خواهد شد که با شست‌وشو هم از بین نخواهد رفت.»

به گفته خدیجه رحمانی، حدود 15سال پیش وقتی نمونه‌ای از همین سبزیجات را در انستیتوی تغذیه مورد آزمایش قرار دادند، فلزات سنگین آن ‌که ایجاد مسمومیت می‌کند، بیشتر از حد نرمال بود. حال با توجه به شرایطی که برای آب به وجود آمده و گسترده شدن خبرهای منتشرشده درباره این موضوع، احتمال می‌رود مواد شیمیایی موجود در بافت این نوع سبزیجات بیشتر شده باشد.

رحمانی معتقد است مصرف این مواد غذایی می‌تواند در طولانی‌مدت مسمومیت‌های شدیدی را ایجاد کند. به‌خصوص برای اطفال، نوجوانان، سالمندان و زنان باردار این حساسیت دوچندان می‌شود. گذشته از اینها سرطانزا بودن برخی از این فلزات مانند آرسنیک به اثبات رسیده و خطری جدی است، بنابراین بهتر است هرچه زودتر جلوی این تخلف گرفته شود.

این استاد دانشگاه می‌گوید: «البته سبزیجات، منبع عمده ریزمغذی‌ها و حامل بسیاری از انواع موادمعدنی، ویتامین‌ها و اسیدفولیک هستند. علاوه بر آن ترکیبات رنگی شیمیایی که در سبزی وجود دارد به‌عنوان آنتی‌اکسیدان در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های مزمن موثر است. از اینها گذشته سبزیجات منبع عمده تامین فیبر هستند که در پیشگیری از سرطان کولون بسیار اهمیت دارد.»

رحمانی می‌افزاید: «هر فرد روزانه باید سه واحد (یک لیوان سبزی خام و نیم‌لیوان سبزی پخته) مصرف کند تا نیاز بدن او نسبت به ریزمغذی‌ها تامین شود، بنابراین حضور سبزیجات باید به‌عنوان یک غذای اصلی در سفره‌های مردم باشد.»

با توجه به گفته این کارشناس، از یک‌سو مصرف سبزیجات آلوده سلامت مردم را به خطر می‌اندازد و از سویی دیگر مصرف نکردن آنها قدرت ایمنی بدن را کاهش می‌دهد. هرچند با انتشار این خبرها که از چندسال پیش شروع شد، میزان مصرف به‌شدت کاهش یافته است.

اما اگر از زاویه‌های گوناگون به قضیه نگاه کنیم، شاید کشاورز کمترین تقصیر را داشته باشد، زیرا زمینی برای کشت در اختیار او قرار گرفته و آبی که بسیار ارزان‌تر از آب چاه است. حال این وظیفه نهادهایی مانند وزارت جهادکشاورزی و بهداشت است که فکری به حال این معضل کنند. هرچند پیش از جلوگیری کشت توسط آب فاضلاب، باید به فکر کسب‌وکار و معیشت کشاورز بود، زیرا بسیاری از همین کشاورزان که متهم به استفاده نادرست از آب فاضلاب هستند، زندگی خود و خانواده‌شان را از راه کشاورزی تامین می‌کنند. دو راه پیش روی دو وزارتخانه قرار دارد؛ یکی سلامت مردم و دیگری شغل کشاورزان.

البته بدیهی است که برای شغل کشاورزانی که در جنوب تهران کار می‌کنند، می‌توان چاره‌ای اندیشید اما آیا به‌خطر افتادن سلامت مردم قابل جبران خواهد بود؟

سیدرضا غلامی، معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت معتقد است که وزارت جهادکشاورزی باید پاسخگوی این مسئله باشد. اما وقتی با مسئولان جهادکشاورزی استان تهران تماس گرفتیم، گفتند: «به هیچ‌عنوان چنین چیزی صحت ندارد!»

شواهد، این موضوع را اثبات کرد

به همین دلیل، خبرنگار فرصت امروز به مناطق جنوب شهرری مانند قلعه‌نو و فیروزآباد رفت تا از نزدیک شاهد ماجرا باشد. طبق شواهدی که به دست آمد، زمین‌هایی که در آن بلال یا برنج کاشته می‌شود قریب به اتفاق‌شان از آب فاضلاب تغذیه شده و کشاورزان آن حوالی دیگر به دنبال آب چاه نیستند. با مراجعه به مشاوران املاک آن منطقه نیز به‌راحتی می‌توان به اصل قضیه پی برد.

کافی است به یکی از بنگاه‌ها بروید و از نوع تامین آب زمین‌های کشاورزی بپرسید. جالب اینجاست که یکی از اداره‌های جهادکشاورزی هم در فاصله چندمتری زمین‌هایی بود که از کنارشان آب فاضلاب رد می‌شد. وقتی از افراد بومی آنجا بپرسید که چرا وزارت جهادکشاورزی، جلوی این همه تخلف را نمی‌گیرد، تنها یک جواب می‌شنوید که ممکن است برایتان تکراری باشد؛ زدوبند و تبانی!