ظهور چاوزهای جدید در جهان

یك دهه پیش وقتی هوگوچاوز، رئیس‌جمهور ونزوئلا در اوج قدرت بود و سراسر آمریكای لاتین را با شعارهای پرشورش متلاطم كرده‌بود، جهان با حیرت و البته نگرانی نظاره‌‌گر او و تحولات این منطقه بود. تحلیلگران، گذشته و آینده ونزوئلا و همسایگانش را از نظر اجرای سیاست‌های چاوز بررسی می‌كردند و درباره خطرات پوپولیسم هشدار می‌دادند. اكثر این تحلیل‌ها به‌گونه‌ای بود كه گویی این نوع از پوپولیسم مخصوص چپ‌گرایان، آن هم جناح چپ آمریكای لاتین است.

اكنون اما به نظر می‌رسد پوپولیسم چاوزی سراسر دنیا را فرا‌گرفته است. نگاهی به نقاط مختلف دنیا از آمریكای شمالی تا شمال و جنوب اروپا و از غرب تا جنوب آسیا، چهره‌هایی در عرصه سیاست ظهور كرده‌اند كه نقطه مشترك‌شان شعارهای پوپولیستی در عرصه سیاست و اقتصاد است. همین نقطه اشتراك باعث اقبال رأی‌دهندگان به آنها شده و اكنون ستاره رسانه‌های جهانی هم هستند.

بعضی كشورها، مانند آمریكا، پوپولیست‌هایی از هر دو جناح دارند، یعنی هم در جناح راست محافظه‌كار و هم چپ دموكرات. رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری امسال آمریكا شاهد حضور دو نامزد جنجالی از دو جناح جمهوریخواه و دموكرات است كه همه محاسبات این دو حزب سنتی را برهم زده‌است. دونالد ترامپ میلیاردر و شومنی كه یك سال پیش اعلام نامزدی‌اش در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری آمریكا مایه طنز رسانه‌ها و سیاستمداران این كشور بود، اكنون در جایگاه نامزد نهایی حزب جمهوریخواه نشسته و فاصله چندانی با كاخ سفید ندارد. موضع‌گیری‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی او بیشتر به شوخی و كاریكاتور شبیه است و سخنرانی‌هایش به استندآپ كمدی می‌ماند.

كمتر تحلیلگری در داخل و خارج آمریكا، تحلیل موضع‌گیری‌های ترامپ را در شأن خود می‌داند. سخنان او چارچوب سیاسی یا اقتصادی جناح راست یا چپ را ندارد و تنها در تعریف پوپولیسم و عوام‌فریبی می‌گنجد. در آن سوی طیف سیاسی یعنی در اردوگاه دموكرات‌ها هم برنی سندرز شعارهایی كم و بیش شبیه ترامپ می‌دهد، البته معقول‌تر و منطقی‌تر. او همانند چاوز سیستم‌های حاكم بر اقتصاد جهان را ناعادلانه می‌داند و خواستار برابری و تقسیم ثروت و شورش علیه وضعیت موجود است.

سندرز این درخواست را به خارج از آمریكا هم برده و چندی پیش در سخنرانی در واتیكان خواستار تلاش جهانی برای تغییر نظام سرمایه‌داری حاكم بر جهان شد. شورش در مقابل وضعیت موجود از سوی سندرز تا آنجا پیش رفته كه حتی سازوكار حاكم بر رقابت‌های درون‌حزبی را هم قبول ندارد و باوجود روشن شدن اینكه رقابت‌ها را به هیلاری كلینتون واگذار كرده، اما اصرار دارد كه همچنان در دور باقی بماند.

جنوب اروپا هم در سال‌های اخیر شاهد ظهور احزاب و چهره‌هایی با شعارهای پوپولیستی بیشتر از جناح چپ بود. یونان و اسپانیا دو نمونه از این وضعیت هستند. هفته گذشته همچنین نمونه‌ای از این پوپولیسم در شمال اروپا و این بار در سوییس ظهور كرد. همه‌پرسی به پیشنهاد گروهی از فعالان مدنی برای پرداخت حقوق ثابت ماهانه 2500 دلاری به همه شهروندان در سوییس برگزار شد كه البته با رأی 80 درصدی مردم رد شد.

آن سوتر در آسیا، فیلیپین این روزها شاهد چهره‌ای جدید در مقام ریاست‌جمهوری است كه از گفتن هر حرفی كه خوشایند مردم باشد و او را در صدر اخبار رسانه‌ها نگه دارد، ابایی ندارد.

نارضایتی مردم از وضعیت موجود به‌ویژه اقتصاد و معیشت، بی‌ثباتی و آشفتگی و گسترش دسترسی مردم به رسانه‌ها و شبكه‌های اجتماعی كه هر شهروندی را در مقام تحلیلگر یا جنباننده جریان‌های اجتماعی قرار می‌دهد، از جمله عواملی است كه به ظهور چاوزهای جدید در عرصه سیاسی در سراسر جهان منجر شده‌‌است. ممكن است عمر كاری این چهره‌های جنجالی چندان زیاد نباشد و به همان سرعت كه ظهور می‌كنند، به افول برسند، اما تاثیر تصمیمات آنها در داخل كشورهایشان و در عرصه جهانی، به این كوتاه‌مدتی نیست.

کارشناس مسائل بین‌الملل