سلامت حوزه‌ای برای سرمایه‌گذاری

بی شک کسی را نمی‌توان یافت که تاکنون نامی از نارسایی کلیه نشنیده باشد یا فردی از اطرافیانش به این مشکل مبتلا نشده باشد. موضوع کلیه و دستگاه‌های دیالیز از مباحثی است که بخش عمده‌ای از جامعه حتی یک بارهم که شده، درباره‌اش شنیده‌اند. بیماری سختی که گاهی باعث از هم گسیختن خانواده‌ای می‌شود و گاه حتی متأسفانه جان بیمار را می‌گیرد. کلیه عضوی است که قابلیت پیوند دارد البته نارسایی کلیه بیماری سهلی نیست و از زمان شناسایی تا انجام پیوند (در صورت پیدا شدن اهدا کننده) نیاز به مراقبتی دارد که دیالیز شدن مهم‌ترین‌شان است و نیاز به دستگاه دارد. تکنولوژی‌ای که اگر چه تقریبا در انحصار چند کشور خاص است؛ اما بد نیست بدانیم که در داخل کشور نیز وجود دارد.

همودیالیز چیست؟

همودیالیز (Hemodialysis) روشی است برای پالایش خون از مواد زائد و سمی (خارج از بدن) مانند اوره و کراتینین و نیز کاهش آب اضافی و آزاد خون، هنگامی که کلیه‌ها در وضعیت نارسایی یا مرگ سلولی قرار دارند. همودیالیز یکی از سه روش درمانی در عدم کارایی کلیه (و معمول‌ترین آنها) است و دو روش دیگر «پیوند کلیه» و «دیالیز صفاقی» هستند.

همودیالیز یک روش درمانی در بخش ویژه دیالیز بیمارستان‌هاست و نیاز به کادر ویژه از جمله پرستار و تکنیسین دارد. برای اولین بار از این روش در دهه 60 میلادی به صورت یك درمان برای نارسایی كلیه استفاده شد که تا امروز نیز درمان با این شیوه، كارآمدتر شده و عوارض جانبی آن به حداقل رسیده است و در سال‌‌های اخیر ماشین‌‌های دیالیز، كوچك، قابل‌ حمل و ساده‌‌تر شده‌اند.

ماشین‌های دیالیز

ابعاد ماشین دیالیز به اندازه یك ماشین ظرفشویی است و سه كار عمده را انجام می‌‌دهد: پمپ كردن خون و نظارت بر جریان خون از لحاظ ایمنی، پاك كردن خون از مواد زائد و نظارت بر فشار خون و میزان خارج كردن مایعات از بدن. دیالیزور محفظه‌ای بزرگ، حاوی هزاران فیبر كوچك است كه خون بیمار از میان آنها می‌گذرد و محلول دیالیز در اطراف آنها پمپ می‌شود تا آب و مایعات اضافی از خون بیمار به محلول دیالیز وارد شده و به بیرون حمل شوند. این بخش دیالیزور گاهی كلیه مصنوعی هم نامیده می‌شود. آمریکا، آلمان، ژاپن و ایتالیا از مهم‌ترین کشورهای تولید‌کننده و دارای دانش فنی این محصول‌اند.

نیاز کشور

رئیس اداره پیوند و بیماری‌های خاص وزارت بهداشت در اردیبهشت ماه 92 با اشاره به افزایش دو برابری قیمت دستگاه‌های دیالیز گفت: «در حال حاضر به ازای هر 5.5 بیمار یک دستگاه دیالیز وجود دارد، در حالی که استاندارد جهانی به ازای هر چهار بیمار یک دستگاه است.» محمد عقیقی افزود: «طبق برنامه و توافقات انجام شده قرار شد 1500 دستگاه دیالیز به کشور وارد شود که هم‌اکنون در حال تدارک فاز اول آن هستیم.» این در حالی است که به گفته دست اندرکاران مهندسی پزشکی ایران امکان تولید دستگاه‌های همودیالیز در کشور وجود دارد و همواره بر کیفیت فنی آن نیز افزوده می‌شود، موضوعی که برای اولین بار در سال 1373 اتفاق افتاد.

تولید همودیالیز نسل پنجم

یک سال بعد از رسانه‌ای شدن نیاز کشور به دستگاه‌های همودیالیز، منوچهر اقبال - از مخترعان و محققان ایرانی- در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران، خبر از ساخت نسل پنجم دستگاه همودیالیز با برخورداری از استانداردهای 2013 و 2014 متداول جهان داد. مجری پروژه ساخت دستگاه همودیالیز سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران در گفت‌وگو با ایرنا گفت: «طی سال‌های گذشته سعی کردیم این دستگاه را ارتقا دهیم و اکنون به دانش فنی ساخت نسل پنجم دستگاه همودیالیز دست یافته‌ایم.»

اقبال افزود: «نمونه پژوهشی دستگاه همودیالیز نسل پنجم ساخته شده است و در آینده، دانش فنی آن به بخش‌های خصوصی متقاضی و واجد شرایط منتقل خواهد شد.» وی با بیان اینکه 80 درصد قطعات موردنیاز برای ساخت دستگاه جدید همودیالیز از داخل کشور تأمین می‌شود، گفت: «هزینه ساخت این دستگاه نسبت به نمونه‌های مشابه خارجی، 40 درصد ارزان‌تر تمام می‌شود.»

اختراع دانش آموز برگزیده در خوارزمی

«آیت عباسپور» جوان دانش آموز تبریزی با ساخت دستگاه همودیالیز همراه، نام خود را بر سر زبان‌ها انداخت. او درباره ساخت دستگاه دیالیز همراه که برای نخستین بار در کشور طراحی و ساخته شده است، می‌گوید: «برای توسعه و معرفی این اختراع در ایران و سایر کشورهای دنیا نیاز به حمایت دارم. البته نمونه‌های خارجی این دستگاه که شامل نوع خشک آن می‌شود، پیش از این ساخته شده، اما دستگاه مورد نظر از نوع ‌تر ساخته شده است.»

این مخترع جوان با تأکید بر اینکه تاکنون دستگاه دیالیز ‌تر در ابعاد بزرگ ساخته می‌شد و در مراکز درمانی مورد استفاده قرار می‌گرفت، معتقد است: «علاوه بر حجم بالا این وسیله به علت اینکه تحت لیسانس سایر کشورها در ایران تولید می‌شود، قیمت زیادی نیز دارد، بنابراین اندازه کوچک و تولید داخل بودن این دستگاه می‌تواند بخش زیادی از هزینه‌های تهیه دستگاه دیالیز همراه را در کشور کاهش دهد.» مخترع دستگاه دیالیز همراه با تأکید بر اینکه قیمت دستگاهی که وی موفق به ساخت آن شده تنها 20میلیون ریال است، افزود: «بیماران دیالیزی می‌توانند این دستگاه را به همراه خود داشته باشند که این کار بخش زیادی از دغدغه آنها را رفع خواهد کرد.»

بی‌شک طرح‌هایی از نوع طرح‌هایی دانش‌آموز مبتکر تبریزی (اهری) می‌تواند آغاز یک راه پر افتخار باشد. بیراه نیست اگر بگوییم سرمایه‌گذاری روی چنین طرح‌هایی می‌تواند برای سرمایه‌گذارانی که می‌توانند بخشی از سرمایه‌های‌شان را در مصارف این چنینی به کار گیرند، بدون شک سود مناسبی همراه خواهد داشت؛ اما از یک سو تخصصی بودن بحث و از سوی دیگر وارداتی بودن بعضی اقلام باعث تردیدهایی در سرمایه‌گذاری‌های این‌چنینی است.

راهی برای سرمایه‌گذاری

محمد آقا جانی- معاون درمان وزیر بهداشت- مرداد ماه 94 اعلام کرد: گسترش مراکز دیالیز و نوسازی آنها و نیز اجرای برنامه آمایش سرزمینی مراکز درمانی سرطان به سازمان‌های مردم نهاد واگذار می‌شود. آقاجانی در همایش ملی سازمان‌های مردم نهاد حوزه سلامت افزود: با توجه به تغییر الگوی بیمارها از بیمارهای واگیر به غیر واگیر و هزینه‌های سرسام‌آور پیشگیری و درمان آنها، اکثر دولت‌ها توان تأمین منابع مالی این حوزه را ندارند و برای رفع این مشکل از توان سازمان‌های مردم نهاد استفاده می‌کنند.

وی با بیان اینکه در آمریکا 2 میلیون سازمان مردم نهاد وجود دارد که اداره 67درصد بیمارستان‌های این کشور را به عهده دارند، گفت: سازمان‌های مردم نهاد در بسیاری از حوزه‌ها می‌توانند وارد شوند و آموزش، پژوهش و اطلاع‌رسانی عمومی یکی از این حوزه‌هاست. معاون درمان وزیر بهداشت افزود: باید سالانه 2800دستگاه جدید دیالیز اضافه کنیم، در حالی که وزارت بهداشت با توجه به محدودیت منابع چنین توانی را ندارد و سالانه حداکثر می‌توانیم 200 دستگاه دیالیز جدید خریداری کنیم. وی با بیان اینکه سیاست‌گذاری جدید وزارت بهداشت این است که به طور کلی نوسازی و تجهیز ناوگان خدمات دیالیز کشور به سازمان‌های مردم نهاد واگذار شود، خاطرنشان کرد که از این پس وزارت بهداشت در حوزه خدمات دیالیز فقط استانداردها را تدوین و ابلاغ و از طریق دانشگاه‌های علوم پزشکی بر کار مراکز دیالیز نظارت می‌کند و ایجاد مراکز دیالیز جدید باید بر اساس نظام سطح‌بندی و نیازسنجی ملی صورت گیرد.

پایان سخن

تحقیقات نشان می‌دهد تاکنون بخش خصوصی یا اصلا وارد حیطه ساخت دستگاه‌های همودیالیز نشده یا به صورت محدود دست به چنین سرمایه‌گذاری‌ای زده است. این در حالی است که با اظهارات معاون وزیر بهداشت در باب سپردن مسئولیت اجرایی نوسازی و تجهیز ناوگان خدمات دیالیز کشور به NGO‌ها یا همان سازمان‌های مردم نهاد، می‌توان امیدوار بود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی نگاه جدی‌تری به این موضوع داشته باشند. آنچه تاکنون رایج بوده، نهادهایی وابسته به وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری است که البته در قالب سازمانی جدا به امر توسعه دستگاه دیالیز مشغول هستند.

با این اوصاف همکاری بین بخش خصوصی و دولتی‌ می‌تواند به عنوان راهی نو مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گیرد. نیاز کشور به دستگاه همودیالیز امری جدی است. از یک سو وجود متخصصان علاقه‌مند و دلسوز داخلی و از سوی دیگر نیاز به حمایت این عده می‌طلبد که وزارتخانه‌های مسئول برای تسهیل سرمایه‌گذاری تمهیدات تازه‌ای بیندیشند.