زائران، همیشه در سوگ

حج و زیارت، دومین منبع درآمد برای عربستان سعودی پس از درآمد های نفتی است. هر ساله، در زمان برگزاری مناسک حج، نزدیک به 2 میلیون زائر از سراسر جهان به مکه می روند.

به گفته کارشناسان اقتصادی، ورود زائران به این کشور به افزایش فعالیت های بخش گردشگری منجر می شود و افزایش اشتغال، در نهایت به رشد اقتصادی عربستان می انجامد. درآمد بخش گردشگری عربستان، سالانه بیش از 20 میلیارد دلار برآورد می شود که از این میزان، 12 میلیارد دلار از برگزاری مراسم حج حاصل می شود و بسته به تعداد زائران در سال های مختلف، متفاوت است.

نزدیک به 40 درصد از درآمد حاصل از گردشگری حج و زیارت، از هزینه اقامت زائران حاصل می شود. 15 درصد به خرید سوغاتی زائران اختصاص دارد، 10درصد از هزینه ای که زائران برای خرید مواد غذایی می کنند و مابقی از سایر خدمات به دست می آید. براساس آمار اتاق بازرگانی مکه، هر زائر به طور متوسط 4633 دلار برای اقامت، خورد و خوراک و سوغاتی خرج می کند.

امروزه، سفر مکه و به طور دقیق تر، حج، برای عربستان به یک کسب و کار بزرگ تبدیل شده است. طی 35 سال گذشته، قیمت حج افزایشی 835 درصدی داشته است. اهمیت گردشگری مذهبی برای عربستان، به ساختار اقتصادی این کشور برمی گردد. دلیل اینکه درآمد های حاصل از حج تا این حد برای عربستان حیاتی است، چشم انداز آینده این کشور است.

درواقع حج و زیارت تکیه گاه بعدی عربستان پس از درآمدهای نفتی است. با توجه به اینکه درآمد های نفتی تا پیش از این،  80 درصد از درآمد کل کشور عربستان را تشکیل می داد، در سال 2015، به دنبال سقوط قیمت نفت، این کشور کسری بودجه 100 میلیارد دلاری را تجربه کرد.

بنابراین عربستان به دنبال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و تقویت بخش گردشگری و حج است. یکی از برنامه های عربستان برای تحقق این هدف، افزایش امنیت زائران و گردشگران و مدیریت بهتر در برگزاری مراسم حج است.

مرگبارترین فاجعه

عربستان، همیشه به دلیل عدم داشتن توانایی در کنترل و مدیریت برای برگزاری مراسم حج، مورد انتقاد کشور های اسلامی و غیر اسلامی قرار گرفته است. سال گذشته، به دلیل تراکم جمعیت در منا و در نزدیکی مکه، حداقل 2200 زائر جان خود را از دست دادند و بیشتر از 800 نفر زخمی شدند. این حادثه، مرگبار ترین حادثه مکه طی 25 سال گذشته است. حادثه یا به عبارتی دیگر فاجعه منا، نخستین اتفاق در مکه نبوده است. مثلاً سقوط جرثقیل در مسجدالحرام، بیش از 100 کشته و 400 زخمی برجای گذاشت.

حج، مراسم سنتی و اسلامی است که همیشه برگزاری آن با سوگواری همراه بوده است. سال 2006، 346 زائر طی مراسم رمی جمرات، به دلیل عدم مدیریت مسئولان عربستانی در منا درگذشتند. پیش تر از آن و در سال 2004، در نخستین روز مراسم رمی جمرات، 251 نفر کشته شدند. مشابه این حوادث، سال 1998 هم اتفاق افتاده بود و منجر به فوت 118 زائر و زخمی شدن بیش از 180 نفر شد.

سال 1997، نیز بر اثر آتش سوزی یک اجاق گاز در اقامتگاهی در منا، 343 نفر جان خود را از دست دادند و بیشتر از 1500 نفر مجروح شدند. قبل از آن در سال 1994، به گفته مقامات عربستان، به دلیل هجوم جمعیت در آیین رمی جمرات270 نفر کشته شدند. این تمام ماجرا نیست، تاریخچه فجایع عربستان در زمان برگزاری حج سابقه ای طولانی دارد.

یکی دیگر از فجایعی که تاکنون در حج رخ داده، مربوط به سال 1990 است. در این حادثه بیش از 1420 زائر بر اثر ازدحام و شلوغی در یک تونل زیر گذر در شهر مکه، دچار خفگی شدند. کشته شدگان، به دلیل خفگی و قطع سیستم تهویه هوا در تونل جان باختند.

اقدامات امنیتی

تلاش عربستان برای افزایش امنیت، برگزاری بهتر مراسم حج و سازماندهی و مدیریت بهتر آن در جهت جلوگیری از کاهش زائران و گردشگران است. امسال نیز نزدیک به 2 میلیون زائر برای برگزاری حج به عربستان رفته اند. گسترش و توسعه خدمات عربستان به زائران، در جهت بازسازی بخش گردشگری و زیارت به عنوان یکی از پایه های اقتصادی است.

تخصیص دستبند های الکترونیکی برای هر زائر، افزایش تعداد ماموران امنیتی و وسایل نقلیه، پزشک و آمبولانس، تأمین آب و افزایش ذخایر آب آشامیدنی، از جمله اقدامات عربستان برای تأمین امنیت بیشتر زائران و کاهش تلفات بوده است.

در واقع، چشم انداز عربستان تکیه بر گردشگری مذهبی پس از بحران سقوط قیمت نفت است. به گفته کارشناسان، تعداد گردشگران و زائران عربستان،  در سال 2020، به 2 میلیون و 700 هزار نفر خواهد رسید.