جایگاه پر نوسان ارز در بازار ایران

نوسان نرخ ارز در ایران، یکی از پر تکرار‌ترین مفاهیم اقتصادی در بازار تجارت ایران است. به طور کلی با توجه به حجم مبادلات بالای کشورها در بازارهای جهانی، طبیعی است که نرخ ارز و نوسان‌های آن نیز حائز اهمیت باشد، اما در این میان نرخ ارز در بازارهای ایران چه وضعیتی دارد و براساس کدام‌یک از انواع ارز در ایران اهمیت بیشتری دارد؟

همیشه پای دلار در میان است!

دلار امریکا همواره ارز غالب در اقتصاد جهانی است. اگرچه در طول دهه 70میلادی، با تمهیدات جهانی، دلار از وضعیت یکه‌تازی خارج شد و ارزهای دیگری هم وارد بازار رقابت شدند اما بی‌شک دلار همیشه معتبرترین نوع ارز در بازارهای جهانی شناخته می‌شود.

این اعتبار باعث شده ایالات متحده به بزرگ‌ترین اقتصاد جهان تبدیل شود. اگرچه این کشور تنها پنج درصد از جمعیت جهان را داراست، با این وجود 25تا30 درصد از اقتصاد بین‌المللی را شامل می‌شود. این «بزرگ‌ترین اقتصاد جهان» بودن شامل بخش‌های مختلفی است: تولید ارزش افزوده، بازارهای پولی بین‌المللی، حجم وسیع اقتصاد و صادرات، تولید محصولات کشاورزی و صنعتی. همه این عوامل در کنار یکدیگر ، ایالات متحده را به یک مرکز منحصربه‌فرد برای بازارهای مالی جهان تبدیل کرده است.

اما یکی‌دیگر از دلایل اهمیت دلار این است که علاوه بر ایالات متحده، کانادا و بخش بزرگی از امریکای لاتین به طور مستقیم یا غیرمستقیم معاملات خود را از طریق دلار انجام می‌دهند. برخی از کشورها و جزایر در آن منطقه هم از دلار امریکا به‌عنوان پول رسمی استفاده می‌کنند. با توجه به این عوامل، منطقه تحت سلطه دلار ، شامل 40تا45 درصد از کل اقتصاد جهان خواهد بود.

با این مقدمه در زمینه اهمیت دلار طبیعی است که دلار را یکی از بازیگران اصلی صحنه نوسانات ارز ایران تلقی کنیم...

با توجه به روابط به نسبت سرد ایران و ایالات متحده، ایران تلاش کرده وابستگی و ارتباط خود را با دلار کاهش دهد، اما تحقق این امر حقیقتا دشوار است. دلایل این دشواری در چند عامل خلاصه می‌شود:

ارتباط تنگاتنگ نفت و دلار

بخش بزرگی از بودجه ایران از صادرات نفت تامین می‌شود، بنابراین دلارهای نفتی که حاصل معامله ایران با کشورهای دیگر در بازار معاملات نفتی است، تاثیر مستقیمی بر نرخ ارز و تورم در بازار داخلی ایران خواهد داشت. با توجه به تقابل مستقیم ریال و دلار در این بازارها، نمی‌توان از تاثیر رشد یا کاهش نرخ دلار بر معاملات داخلی نیز چشم‌پوشی کرد.

معاملات جهانی و دلار

دلار، نقش مهمی در معاملات بین‌المللی ایران دارد. اگرچه مقامات ایران همواره تلاش کرده‌اند، در مبادلات خود دیگر ارزها را جایگزین دلار کرده یا حتی در برخی موارد کالا را جایگزین ارز کنند اما بسیاری از کشورهای منطقه و طرف قرارداد ایران به مبادله از طریق دلار تمایل بیشتری دارند.

تولیدات داخلی و دلار

هر کشوری برای تولید کالا و شکوفایی اقتصادی تلاش می‌کند. ایران نیز در عرصه تولیدات داخلی تا حدود زیادی پر تلاش ظاهر شده است اما برخی کالا‌ها برای تولید، نیاز به وارد کردن مواداولیه خارجی دارند که مبادله این مواداولیه در برخی موارد با یورو و در برخی دیگر با دلار صورت می‌گیرد.

اگر هزینه خرید و وارد کردن مواداولیه با سود فروش برابری کند یا حتی بیشتر باشد، تورم حاصل از تبدیل ارز به ریال باعث زمینگیر شدن تولید‌کننده داخلی می‌شود.

ایران در برابر نوسانات ارز

دولت ایران در برابر تورم ناشی از نوسانات ارز اقدامات متعددی صورت داده است. یکی از اقدامات ایران، کاهش واردات کالاهای غیر‌ضروری به ایران بود. با این روش، ایران فشار ورود کالاهای خارجی و تبدیل ریال به ارز و ارز به ریال را کاهش داد.

از سال 2012 میلادی تاکنون، سقوط ارزش ریال، منجر به افزایش قیمت ارز و بالا رفتن تورم در ایران شده است. بر این اساس، دولت ایران در پی سیاست‌های کاهش تورم، دو راهکار عمده را دنبال کرده است:

* کنترل سرمایه‌های داخلی و سرمایه‌گذاری‌های خارجی

* تعریف ارز چندگانه خارجی از سوی دولت که منحصر به ورود کالاهای ضروری می‌شود.

آینده ارز در ایران

این روزها تمامی مسیرهای اقتصادی و سیاسی ایران، به مذاکرات هسته‌ای ایران و کشورهای 1+5 ختم می‌شود. اغلب اقتصاددانان معتقدند نوسانات ارز در ایران به‌شدت تحت تاثیر مذاکرات قرار دارد. با انتشار کوچک‌ترین خبری برای امید یا عدم امید به نتیجه مثبت مذاکرات بازار ارز ایران نیز نوسان پیدا می‌کند.

از سوی دیگر لغو تحریم‌ها، به افزایش مبادلات ایران، کاهش تورم و شکستن حباب افزایش قیمت ارز در ایران منجر خواهد شد. با از بین رفتن تورم و افزایش ارزش ریال در برابر دلار، حجم تولیدات داخلی و صادرات خارجی ایران افزایش و سود این تولیدات و صادرات هم چندین برابر خواهد شد.