آموزش تحقیقات کیفی بازار / تکنیک دلفی

یکی از روش های کسب دانش گروهی مورد استفاده، تکنیک دلفی است که فرآیندی دارای ساختار برای پیش بینی و کمک به تصمیم گیری در طی راندهای پیمایشی، جمع آوری اطلاعات و در نهایت، اجماع گروهی است.

تکنیک دلفی در ابتدا بر مبنای حدس، قضاوت و الهام افراد مطرح شد اما به تدریج شکل علمی گرفت و نخستین بار در اواخر 1950 توسط کمپانی RAND برای بررسی علمی نظرات کارشناسان نظامی استفاده شد، اما به دلایل امنیتی تا 12 سال بعد منتشر نشد. نخستین کاربرد غیر نظامی آن نیز در برنامه ریزی توسعه اقتصادی پیشنهاد شد.

در کل، دلفی، از نیمه دهه 1960 به عنوان یک روش مهم علمی شناخته شد و اکنون برای طیف گسترده ای از سوالات آینده محور و پیچیده، و در طیف گسترده ای از زمینه ها استفاده می شود. بنابراین تکنیک دلفی برای «شناسایی» و «غربال» مهم ترین شاخص های تصمیم گیری قابل استفاده است.

بنابراین با وجود اینکه تکنیک دلفی یک روش تصمیم گیری چندمعیاره نیست اما در بسیاری موارد قبل از به کارگیری تکنیک های تصمیم گیری چندمعیاره از این تکنیک برای غربال شاخص ها یا رسیدن به یک توافق در زمینه اهمیت شاخص های تصمیم گیری استفاده می شود.

استفاده از دانش و دیدگاه تخصصی یک مجموعه در تصمیم گیری پیرامون مسائلی که ماهیت کیفی دارند بسیار راه گشا است. تكنیك دلفی یكی از روش های كسب دانش گروهی است که در تصمیم گیری پیرامون مسائل کیفی نیز کاربرد دارد.

در پژوهش های کیفی که جنبه اکتشافی دارد و شناسایی ماهیت و عناصر بنیادین یک پدیده، محور مطالعه است می توان از تکنیک دلفی استفاده کرد. تکنیک دلفی فرآیندی ساختارمند جهت گردآوری اطلاعات در طی راندهای متوالی و در نهایت اجماع گروهی است.

با وجود بیش از نیم قرن کاربرد تکنیک دلفی در مطالعات علمی و آکادمیک هنوز ابهامات زیادی در زمینه این تکنیک وجود دارد. مهم ترین مشکل در استفاده از تکنیک دلفی نبود یک چارچوب نظری مشخص در استفاده از این تکنیک است. در این فصل یک چارچوب نظری جامع برای به کارگیری تکنیک دلفی در پژوهش های کیفی ارائه شده است. در چارچوب نظری ارائه شده به صورت روشن اصول به کارگیری و اجماع در تکنیک دلفی در تحقیقات کیفی بیان شده است.

محققان زیادی تعریف ارائه شده توسط لینستون و توراف را به كار برده اند كه تكنیك دلفی را به صورت «روشی برای ساختاردهی یك فرآیند ارتباط گروهی تعریف می كنند، به طوری كه این فرآیند به گروهی از افراد، به عنوان یك كل، امكان حل یك مسئله پیچیده را می دهد».

هدف اصلی روش دلفی دستیابی به قابل اطمینان ترین اجماع گروهی از نظرات خبرگان به واسطه یك سری از پرسشنامه های متمركز همراه با بازخورد كنترل شده است. با كسب اجماع گروهی از خبرگان به وسیله این فرآیند، محققان می توانند مسائل را شناسایی کرده و اولویت بندی كنند و چارچوبی را برای تشخیص آنها توسعه دهند.

عمده ترین ضعف دلفی فقدان چارچوب نظری است. این مسئله باعث شده است تا دلفی به عنوان یك روش تحقیق به صور مختلفی به عنوان پیمایش، مطالعه، رویه، روش، رویكرد، رأی گیری و تكنیك مطرح شود. با این وجود عموما پذیرفته شده است كه روش دلفی از نظر كاربرد یكسان نیست.

همچنین همواره ابهاماتی در زمینه شرایط استفاده، حجم پنل، چگونگی انتخاب پنل و تشخیص پایان مراحل دلفی وجود دارد. در این مطالعه مقایسه ای، چارچوبی برای به کارگیری تکنیک دلفی در تصمیم گیری های کیفی ارائه شده است. اما برای شناسایی کارشناسان و متخصصان، روش های متعددی وجود دارد. به عنوان نمونه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. استفاده از آگهی ها به طوری که افراد بتوانند خودشان را به شرکت معرفی کنند

2. استفاده از نظرات اساتید دانشگاه در مورد دانشجویان با استعداد

3. ارتباطات شخصی (Personal Contacts)

4. دخالت ذی نفعان (Stakeholders Involvement)

5. فرآیندهای رسمی (Formal Processes) شناسایی (مانند معرفی مشارکتی افراد)

باید لیست افراد کارشناس را با این پیش فرض تهیه کرد که محتملا 35درصد تا 75درصد مدعوین، در مطالعه شرکت خواهند کرد، همچنین باید به انصراف اعضا در حین مطالعه دلفی نیز توجه کرد. این نکته حایز اهمیت است که بالاترین نرخ انصراف معمولا در دور اول اتفاق می افتد. با هر شخصی باید جداگانه تماس گرفته شود.

در این مرحله نباید از نامه استفاده شود، تماس ابتدایی ممکن است توسط تلفن صورت گیرد. اما نامه ها باید بعد از تماس ابتدایی، دعوت را تایید کنند. این نامه باید شامل توضیحاتی درباره پروژه، اهداف، تعداد دوره ها، تضمین ناشناخته ماندن و... باشد. در جلسه آتی به روش های طراحی پرسشنامه و تجربیات استفاده از این تکنیک در حوزه تحقیقات بازار اشاره خواهد شد.

کارشناس تحقیقات بازار