تقلب تلخ در شیرین‌ترین صنعت

عسل از جمله محصولاتی است که نسبت به مواد خوراکی دیگر مانند لبنیات یا میوه‌جات، تقریبا مهجور مانده است. این در حالی است که همین ماده غذایی از نظر درمانی و تقویتی برای انسان، خواصی شگفت‌انگیز دارد. خوشبختانه هر روز که می‌گذرد آگاهی مردم نسبت به عسل بیشتر می‌شود تا جایی که طبق آخرین آمارها هم‌اکنون مصرف سرانه عسل هر نفر در ایران حدود یک کیلوگرم در سال است که رشد قابل ملاحظه‌ای نسبت به سال‌های قبل نشان می‌دهد. اما در این میان، گاهی خبرهایی منتشر می‌شود که ممکن است پشت این صنعت بزرگ را به‌لرزه درآورد و نه‌تنها مصرف‌کنندگان را نسبت به عسل‌های موجود بی‌اطمینان کند بلکه تولیدکنندگان و بسته‌بندهای این بازار را با چالشی عمیق روبه‌رو سازد. به‌عنوان مثال حدود پنج سال پیش، انتشار خبری مبنی بر ورود عسل‌های چینی به بازار، کمی اذهان عمومی را متشنج کرد. عده‌ای هنوز اعتقاد دارند که این موضوع برای تاجری بود که قصد داشت محصولات فروخته‌شده را با محصولات دیگری تهاتر کند. در این میان تنها یک کانتینر عسل از چین وارد شد که آن هم به خاطر کیفیت کمی که داشت، تنها به مصارف صنعتی مانند شکلات‌سازی رسید و حتی یک گرم از آن نیز به سفره‌های مردم نرسید. 

اما در مقابل، از نظر برخی فعالان این صنعت، مقداری از عسل‌های وارداتی وارد بازار شد و به مصارف خانگی رسید. آنها معتقدند حتی اگر این محصول تنها به بخش صنعت رفته باشد، باز هم محصول نهایی یعنی شکلات، به مصرف مردم خواهد رسید و این از انصاف به دور است. القصه، موضوع هرچه بود، به مقدار قابل توجهی از فروش کاست و هنوز هم برخی تولیدکنندگان می‌گویند تعدادی از مشتریان هنگام خرید با تردید از ما می‌پرسند، عسل شما چینی است؟

استاندارد عسل، اجباری نیست

طبق آمارهای موجود هم‌اکنون بیش از 73هزار و 500 زنبوردار در ایران فعالیت می‌کنند. از طرفی عسل مورد نیاز بازار توسط 259 کارخانه و کارگاه بسته‌بندی، توزیع می‌شود. اینها نشان از سهم قابل توجه میزان اشتغال و برندینگ عسل در ایران دارد. حال داستان عسل‌های تقلبی موجود در بازار نه‌تنها از بین نرفته، بلکه روزبه‌روز وارد فاز جدیدی می‌شود. مدیرعامل اتحادیه سراسری زنبورداران در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، از رواج عسل‌های تقلبی در بازار سخن گفته و یکی از مهم‌ترین دلایل آن را عدم اجباری بودن استاندارد برای عسل دانسته است. یکی از تولیدکنندگان عسل در این ارتباط به «فرصت امروز» می‌گوید: «به نظر می‌رسد استاندارد عسل یا باید همین‌طور اختیاری و تشویقی باشد یا اگر قرار است اجباری شود نیاز به اصلاح دارد.‌»‌

روح‌الله جواهری با اشاره به اینکه این استانداردها توسط خود مسئولان مربوطه تنظیم شده، می‌افزاید: «متاسفانه اگر برندی تحت پوشش این استاندارد قرار بگیرد، نمی‌تواند عسل‌هایی مانند کُنار، مرکبات یا اکالیپتوس را بسته‌بندی کند.‌»‌ جواهری در توضیح این مطلب عنوان می‌کند: «استاندارد عسل می‌گوید که ساکاروز موجود در محصول نباید بیش از پنج باشد و چنانچه ساکاروز عسلی از این مقدار فراتر برود، اجازه بسته‌بندی نخواهد داشت. این در حالی است که عسل‌هایی مانند اکالیپتوس و تعدادی دیگر در آنالیز، ساکاروزی بیش از پنج را نشان می‌دهند.» به گفته وی، در حال حاضر شاید 5درصد از عسل‌های بازار تقلبی باشد و 95درصد مابقی سالم است. جواهری معتقد است که اظهارنظرهایی به این شکل که از طرف مدیرعامل اتحادیه عنوان می‌شود، کل صنعت را زیر سوال می‌برد و درست نیست.

اجباری شدن استاندارد

این در حالی است که مدیرعامل اتحادیه زنبورداران ایــران در گفــت‌وگــو با «فرصت امروز» می‌گوید: «هجوم عسل‌های تقلبی و بی‌نام و نشان در بازار معضلی شده که معلوم نیست از کجا می‌آیند و متأسفانه اکثر قریب به اتفاق‌شان زنبور ندیده هستند که این موضوع باید با کمک استاندارد حل شود.‌»‌ عفت رییسی با توجه به جایگاهی که در اختیار دارد، خود را ملزم می‌داند مردم را از این بابت آگاه کند و اگر لازم باشد اسامی متخلفان را تک به تک اعلام خواهد کرد. رییسی ادامه می‌دهد: «استاندارد، یعنی رعایت حداقل‌ها اما وقتی همین حداقل‌ها هم رعایت نشود، نه‌تنها بازارهای داخلی بلکه بازارهای خارجی را هم از دست خواهیم داد. یک کارخانه بسته‌بندی را می‌شناسم که در عرض تنها پنج ماه، 11میلیاردتومان فروش داشته است. به نظر شما چه چیزی به‌جز تقلب، می‌تواند این مسئله را توجیه کند؟»

رییسی معتقد است: «عده‌ای در اواخر دولت قبل، با توجه به نفوذ و رانتی که داشتند استاندارد عسل را از حالت اجباری به تشویقی تغییر دادند و همین امر موجب هجوم عسل‌های بی‌کیفیت شد، درحالی‌که این استانداردها باید از طرف سازمان مربوطه اجباری شود، چون با سلامت مردم نمی‌توان با تشویق برخورد کرد. البته طی تعاملاتی که با سازمان داشتیم، امیدواریم این استاندارد دوباره اجباری شود.‌»‌

ساکاروز بالای 5 غیر‌علمی است

وی درخصوص ادعای عده‌ای مبنی بر مقدار ساکاروز عسل، تشریح می‌کند: «اینکه برخی می‌گویند عسل‌های کُنار یا اکالیپتوس، ساکاروزی بالای پنج دارند، غیرکارشناسی و غیرعلمی است. این‌گونه افراد که اکثرا از قشر بسته‌بند هستند نه تولیدکننده، به‌دنبال راهی برای توجیه تقلب‌شان می‌گردند. همین کُنار، ساکاروزی دو یا سه دارد. هر عسلی که بیش از این ساکاروز داشت، باید به طبیعی بودن آن شک کرد.‌»‌ وی در بخش دیگری از نوع رفتار سازمان غذا و دارو انتقاد کرده و می‌گوید: «متاسفانه هم‌اکنون تولیدکنندگان اجازه ثبت منشا گل روی لیبل بسته‌بندی را ندارند. وقتی علت را می‌پرسیم، پاسخ می‌دهند که از کجا معلوم ادعای ثبت شده درست باشد.‌»‌ به گفته مدیرعامل اتحادیه سراسری زنبورداران به دلیل کمبود نیرو و نبود لوازم آزمایشگاهی، سازمان غذا و دارو این امتیاز را از تولیدکننده‌ها گرفته است. درحالی‌که به‌عنوان مثال، برای کمک به مداوای برخی بیماران عسل کُنار مفید است یا کشورهایی مانند روسیه خواهان محصولاتی هستند که منشا گل روی آنها ثبت شده است. به این ترتیب ما بخش بزرگی از بازار را از دست می‌دهیم.

رییسی می‌گوید: «ایران و یمن، جزو بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های عسل کنار هستند، اکنون که یمن دچار چنین بحرانی شده، بهترین فرصت برای تولیدکننده‌های داخلی فراهم است تا این نوع محصول را به بازارهای جهانی عرضه کنند اما متاسفانه با ممانعتی که به وجود آمده، فرصت‌ها یکی یکی می‌سوزند.‌»‌ وی تاکید می‌کند: «ایران پتانسیل تولید بهترین عسل دنیا را دارد و این فرصتی ناب برای تولیدکننده‌هاست، به‌طوری که زنبورداران ما عسل کنار یا اکالیپتوس را با ساکاروز دو یا سه و فعالیت دیاستازی مثبت تولید می‌کنند که شاید در هیچ کشور دیگری نتوان مثالش را یافت. به‌ویژه اینکه اقلیم ایران دارای بیش از 2هزار گونه گیاهی است که راه را برای تولید عسل کاملا طبیعی هموار کرده است. بنابراین باید این فرصت را غنیمت شمرد و نگذاشت که عده‌ای سودجو با توزیع عسل‌های تقلبی و بی‌کیفیت، نام تولیدکنندگان سالم را هم خراب کنند.‌»‌

همان‌طور که پیش از این گفته شد، برخی از تولیدکننده‌ها استانداردهای فعلی را ضروری نمی‌دانند و معتقدند که باید اصلاحاتی در آن صورت گیرد اما برخی دیگر، از جمله مدیرعامل اتحادیه بر این عقیده‌اند که استاندارد فعلی باید هر چه سریع‌تر اجباری شود. زیرا تشویقی بودن آن محلی برای فرصت‌طلبی برخی سودجویان شده است. البته در مورد آمار عسل‌های تقلبی در بازار نیز اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. به‌طوری که برخی آن را تنها 5درصد عنوان می‌کنند و تعدادی هم میزان تقلب‌ها را بسیار بیشتر از اینها قلمداد می‌کنند. به هر ترتیب، هرچه هست موضوع موردنظر باید از طریق مسئولان بهداشتی و سازمان استاندارد پیگیری شود تا بساط تقلب در این صنعت را برای همیشه برچیند، زیرا در حال حاضر در جنوب همین تهران، عسل‌هایی به فروش می‌رسند که نه آدرسی روی لیبل خود دارند و نه شماره تلفنی. اینها تنها به تعدادی عدد اکتفا کرده‌اند که به‌عنوان شماره کد معرفی شده‌اند. حال این کد و این شماره چیست، خدا می‌داند!