تحلیل بنیادی یک گروه متانول؛ صنعتی مهم و استراتژیک

صنعت پتروشیمی یکی از صنایع مهم و استراتژیک کشور بوده که بخش عمده‌ای از صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص داده است. کشور ایران به دلیل برخورداری از منابع غنی هیدروکربوری، مزیت رقابتی بسیار مناسبی در این صنعت دارد که با سرمایه‌گذاری مناسب، توسعه طرح‌های پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزش، می‌تواند ارزش‌افزوده بالایی ایجاد کرده و وابستگی کشور به خام فروشی نفت را کاهش دهد. طبق آخرین آمار، کشور ایران با 53 مجتمع پتروشیمی، ظرفیت تولید 6/61 میلیون تن انواع محصولات پتروشیمی را دارد. به دلیل محدودیت‌های مختلف ازجمله قدیمی بودن تجهیزات و فناوری‌ها، تغییرات عرضه و تقاضا، مشکلات مالی داخلی مجتمع‌ها، تنش‌های ناشی از تعیین نرخ محصولات و مواد اولیه و همچنین عدم تامین خوراک کافی؛ مجتمع‌های پتروشیمی قادر به تولید با تمام ظرفیت نبوده و با بخشی از توان تولیدی خود مشغول فعالیت هستند. در سال 1392، حدود 40 میلیون تن انواع محصولات پتروشیمی در کشور تولید و روانه بازارهای مختلف شد که نشان از ظرفیت عملیاتی حدود 66 درصدی این صنعت در کشور دارد.

صنعت متانول در ایران

ظرفیت تولید متانول در ایران 044/5 میلیون تن در سال است. ایران حدود 6درصد از سهم بازار متانول در دنیا را در اختیار دارد که با راه‌اندازی طرح‌های در دست اجرای تولید متانول، این عدد به بیش از 15درصد خواهد رسید. باید توجه داشت که به دلیل وجود عواملی نظیر تغییرات عرضه و تقاضا، تغییر قوانین و مقررات حاکم بر صنعت، تغییر کیفیت خوراک دریافتی مجتمع‌ها و عدم تامین خوراک کافی، مجتمع‌های تولید متانول تاکنون موفق به تولید در ظرفیت کامل نشده و با قسمتی از توان تولیدی خود مشغول فعالیت هستند. (جدول 1)

طبق گزارش طرح‌های در دست اجرای صنعت پتروشیمی، با تکمیل و راه‌اندازی طرح‌های متانول، 1/23 میلیون تن به ظرفیت تولیدی کشور در این محصول افزوده خواهد شد. (جدول 2)

مجمع‌های تولید متانول در ایران

پتروشیمی زاگرس: پتروشیمی زاگرس بزرگ‌ترین واحد متانول‌ساز دنیا بوده که حدود 60درصد تولید متانول در کشور را در اختیار دارد. این واحد در حال حاضر با کمتر از 80درصد توان خود مشغول به تولید است و متانول، تنها محصول تولیدی آن است. روند تولید و فروش این شرکت به شرح زیر است:

کاهش تولید و فروش شرکت در سال‌های 1391 و 1392 به دلیل تشدید تحریم‌ها علیه ایران و مشکلات صادرات است. مخازن این شرکت می‌تواند تنها تولیدات 9 روز این شرکت را در خود جای دهد، بنابراین شرکت ناچار است تمام محصولات تولیدی خود را به فروش برساند. لذا مقدار فروش، یکی از مهم‌ترین متغیرهای تعیین میزان تولید این شرکت است.

خوراک و سوخت مصرفی این شرکت گاز طبیعی شیرین است که توسط پتروشیمی مبین تامین می‌شود. این شرکت بخارآب، اکسیژن و یوتیلیتی مصرفی خود را نیز از پتروشیمی مبین می‌گیرد و مازاد بخارآب تولیدشده خود را به این شرکت می‌فروشد.
پتروشیمی فناوران: این شرکت دومین شرکت بزرگ متانول ساز در ایران است که در بندر امام خمینی در منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی واقع است. محصولات این شرکت شامل متانول، اسیداستیک، مونواکسیدکربن و هیدروژن است که متانول و اسیداستیک محصولات اصلی آن هستند. روند تولید و فروش متانول این شرکت به شرح ذیل است:

خوراک اصلی این واحد پتروشیمی مانند اغلب واحدهای متانول ساز دیگر، گاز طبیعی شیرین است. میزان فروش متانول نسبت به مقدار تولید کمتر است و علت این امر نیز این است که شرکت بخشی از متانول تولیدی خود را صرف تولید اسیداستیک می‌کند.

پتروشیمی خارک: شرکت پتروشیمی خارک در جزیره مرجانی خارک در خلیج‌فارس واقع‌شده است. محصولات این شرکت شامل متانول، گوگرد، پنتان، پروپان و بوتان است. ظرفیت تولید متانول این شرکت 660 هزار تن در سال است و تمام متانول تولیدشده صادر می‌شود. این شرکت تمام محصولات خود را صادر می‌کند. شرکت پتروشیمی خارک برخلاف دیگر شرکت‌های تولیدکننده متانول، گازترش دریافت کرده و عملیات شیرین‌سازی گاز را خود انجام می‌دهد. محصول گوگرد این شرکت حاصل همین عملیات است. 

پتروشیمی شیراز: شرکت پتروشیمی شیراز در زمره تولیدکنندگان اوره و آمونیاک به شمار می‌آید و متانول سهم اندکی از تولید و فروش این شرکت را دارد. ظرفیت تولیدی این شرکت 84 هزار تن در سال است و اغلب با تمام ظرفیت مشغول تولید متانول است. اغلب متانول تولیدی این شرکت در بازار داخلی عرضه به فروش می‌رسد. (جدول 3)

نکاتی در رابطه با تحلیل شرکت‌های تولیدکننده متانول

قیمت جهانی متانول نسبت به عرضه و تقاضای این محصول بسیار حساس است؛ به‌طوری‌که اگر عملیات Overhaul چند مجتمع پتروشیمی در جهان همزمان انجام شود یا تعدادی از واحدهای تولیدی به دلایلی نتوانند عملیات خود را کامل کرده یا محصول خود را وارد بازار کنند، قیمت متانول تغییرات چشمگیری را تجربه خواهد کرد. شرکت متانکس بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده متانول در دنیا است که 15درصد سهم بازار متانول دنیا را در اختیار دارد. بنابراین اغلب قیمت‌های فروش این شرکت در بازارهای مختلف آسیایی، آمریکایی و اروپایی را مرجع قیمتی متانول قرار می‌دهند. با بررسی روند قیمتی محصولات این شرکت می‌توان به چرخه‌ای بودن قیمت متانول پی برد. بررسی روند قیمت‌ها نشان می‌دهد که جز در یک الی دو مورد استثنا، قیمت متانول Asian Post شرکت متانکس معمولا در فصل اول هرسال میلادی صعودی بوده است. در مورد قیمت متانول در آسیا نمی‌توان به‌طور کامل این موضوع را تعمیم داد اما اغلب در فصل زمستان قیمت‌ها اندکی افزایش را تجربه می‌کنند.

به دلیل اینکه خوراک اصلی واحدهای تولید متانول، گاز طبیعی بوده و قیمت‌گذاری این محصول در دست نهادهای دولتی است، ریسک تغییرات قوانین می‌تواند بهای تمام‌شده این مجتمع‌ها را با تغییرات چشمگیری مواجه کند. پتروشیمی زاگرس نسبت به سایر واحدهای پتروشیمی، به تغییرات نرخ گاز خوراک حساس‌تر است. به دلیل تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران، شرکت‌های ایرانی قادر به فروش محصول خود در بازارهای اروپایی نیستند و اغلب محصولات خود را در کشورهای شرق آسیا به فروش می‌رسانند، بنابراین برای قیمت‌گذاری محصولات آنها اغلب از قیمت‌های CFR یا FOB چین استفاده می‌شود.

* کارشناس سرمایه گذاری شرکت کاتوز آرمان پارس