ایجاد مجتمع‌های چند منظوره در روستا

تمام فعالیت‌های گردشگری در محیط روستا با توجه به فرهنگ و بافت سنتی روستا، هنر، صنایع‌دستی و آداب و رسوم خاص آن است که در‌ برگیرنده تورهای گردشگری به‌نام گردشگری کشاورزی، گردشگری سبز، گردشگری مزرعه، گردشگری غذایی و گردشگری سلامت است. این طرح را می‌توان به راحتی و بدون سرمایه‌گذاری‌های کلان، تحت عنوان پروژه‌های زودبازده اجرا کرد و توسعه داد. همچنین با اجرای این طرح در تامین معیشت‌های جایگزین در مناطق روستایی قدم موثری برداشته خواهد شد.

اجرایی‌ کردن مجتمع‌های چندمنظوره کشت و صنعت و گردشگری روستایی، گزینه‌ای مناسب در تامین معیشت‌های جایگزین در مناطق روستایی است. به این بهانه گفت‌وگویی با وحیدرضا شادفر، پژوهشگر، مبتکر و سرمایه‌گذار در عرصه منابع طبیعی و گردشگری کشور ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
چنـد‌ سـال است که برای اجرایی کردن طرح مجتمع‌های چندمنظوره کشت و صنعت و گردشگری روستایی مطالعات انجام داده‌اید؟
مطالعات و طرح كلی پژوهش و تحقیقات روی اجرایی کردن پروژه مجتمع‌های چندمنظوره کشت و صنعت و گردشگری روستایی از سال 1387 در سه استان از جمله استان‌های مازندران، کردستان و خراسان رضوی به انجام رسید که یکی از اصولی‌ترین راهکارهای مدیریت و برنامه‌ریزی برای مناطق کمتر توسعه‌یافته معرفی می‌شود. در حقیقت آنچه انجام‌شده حاصل یك كار مطالعاتی و میدانی طولانی مدتی است كه بر پایه علاقه شخصی و نیاز منطقه‌ای انجام شده است.
انگیزه شما برای اجرای مجتمع‌های کشت و صنعت و گردشگری روستایی در کشور چیست؟
یكی از عوامل اساسی تعمیم بیكاری كه در کشور آشكارا به چشم می‌خورد این است كه فاكتور زمین به تنهایی نمی‌تواند جمعیت روز‌افزون بیکاران فارغ‌التحصیل کشاورزی و روستاییان را به‌كار مشغول سازد. فقط در مدتی از سال، كار برای كشاورزان وجود دارد ولی بقیه سال تقریبا كار مفیدی انجام نمی‌دهند. از طرفی كمبود امكانات رفاهی، درمانی و آموزشی و عدم وجود اطلاعات كافی و بسیاری از علل دیگر، سبب مهاجرت جوانان روستایی به شهرها می‌شود. در عین حال اکثر استان‌های کشور از لحاظ دارا بودن جاذبه‌های گردشگری سرآمد بوده و دارای جاذبه‌های متنوع طبیعی تاریخی، مذهبی، فرهنگی و... هستند. اگر صنعت گردشگری توسعه یابد 80درصد مشکل بیکاری در استان‌های دارای این پتانسیل حل می‌شود، اما باید این بخش را فعال‌تر کنیم و برای آن برنامه‌ریزی داشته باشیم؛ برنامه‌هایی مانند اجرای مجتمع‌های کشت و صنعت و گردشگری روستایی.
حالا چرا عنوان مجتمع‌های چندمنظوره کشت و صنعت و گردشگری روستایی را انتخاب کردید؟
همه می‌دانیم که شغل و پیشینه ما ایرانیان، از قدیم‌الایام کشاورزی و دامداری بوده است. از طرفی توسعه کشاورزی جهت فقرزدایی و کاهش مهاجرت، در مناطق روستایی، عنصری اساسی محسوب می‌شود و روشی است که با برنامه‌ریزی صحیح می‌توان این مناطق را از مشکلات اقتصادی رهایی داد، از سوی دیگر، محیط‌های روستایی به‌عنوان فضاها و اماكن طبیعی و ییلاقی، محل مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت گردشگران داخلی و خارجی به شمار می‌آیند. دیگر اینكه تولیدات آنها هم اعم از غذاهای سنتی، صنایع‌دستی و سایر تولیدات روستا به گردشگران عرضه شده و از این طریق هم به اقتصاد معیشتی آنها كمك می‌شود. بنابراین توسعه گردشگری در روستاها با هدف كاهش مهاجرت و ایجاد فرصت‌های شغلی در كنار فعالیت‌های كشاورزی در مناطق روستایی، عنصری ضروری محسوب می‌شود و می‌تواند یكی از راه‌های نجات این مناطق از مسائل و مشكلات اجتماعی و اقتصادی باشد.

اولویت مجتمع‌های چند منظوره کشت و صنعت و گردشگری روستایی در چیست؟
در واقع اجرای این طرح‌ها، ایجاد سیستمی جهت توانمندسازی مردم محلی و روستایی در ایجاد معیشت پایدار مبتنی‌بر طبیعت‌گردی است. قابلیت‌های توریستی روستا در نظر گرفته شده و برای جذب و ماندگاری گردشگران در محیط روستا فعالیت‌های موثری انجام خواهد شد. این مجتمع‌ها فرصت استثنایی برای مناطق روستایی ایجاد کرده و باعث می‌شود، روستاییان علاوه بر فعالیت‌های روزمره خود از منابع درآمدی بیشتری بهره‌مند شوند. از طرفی بناهای تاریخی روستا، جاذبه‌های طبیعی، ورزش‌های بومی، محلی، صنایع‌دستی و معرفی آداب و رسوم آن، اجرای تورهای گردشگری روستایی و بازدید از مراحل تولیدات کشاورزی خاص هر منطقه، صنایع احداثی و... برگزاری کلاس راهنمایان محلی با حفظ سنت‌های بومی، آشنایی اهالی با مفهوم اکوتوریسم از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی و تورهای آزمایشی، آمادگی تعدادی از پسران و دختران روستا برای برگزاری تورهای گردشگری، توسعه درآمدهای پایدار برای روستاییان مانند خانه‌های روستایی جهت اقامت شب، راه‌اندازی نشریات ترویجی محلی و صدای روستا و مهد‌کودک روستایی از جمله اولویت‌های کاری است که قدم به قدم و طبق جدول زمان‌بندی طرح به اجرا خواهد رسید. فعالیت‌های زودبازده کشاورزی یا توسعه صنایع روستایی، از دیگر فعالیت‌های مجتمع در سایر بخش‌هاست.
اگر برنامه‌های اجرایی دیگری در طرح دیده شده لطفا بیان کنید.
برگزاری تورهای گردشگری روستایی به نام گردشگری کشاورزی، گردشگری سبز، گردشگری مزرعه‌ای، گردشگری غذایی، گردشگری سلامت، شکار ورزشی و... که به‌راحتی و بدون سرمایه‌گذاری‌های کلان، تحت عنوان پروژه‌هایی زودبازده می‌توان آن را به‌مرحله اجرا گذاشت. احداث مرکز تحقیقات با سه موضوع کشاورزی، دامپروری و گردشگری از دیگر فعالیت‌های اجرایی در این مجتمع‌هاست. این مرکز با مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی داخل و خارج از کشور در ارتباط خواهد بود. استفاده از انرژی‌های پاک مانند انرژی خورشیدی و انرژی باد از برنامه‌های پیش روی این مراکز در محیط‌های روستایی است.
درخصوص اشتغالزایی طرح توضیح دهید.
مهم‌ترین ضعف مناطق روستایی، فصلی بودن آن است. بدین‌معنا که تا زمانی که این مناطق مسافرپذیر هستند و گردشگران از آنها بازدید می‌کنند، می‌توانند جوابگوی نیاز اهالی باشند، اما با اتمام فصل، متاسفانه افراد شاغل در امور گردشگری تا بازگشت مجدد گردشگر به منطقه بیکار خواهند بود. فعالیت کشاورزی نیز فصلی است. به همین دلیل و به سبب ریسک بالا‌ فعالیت در مناطق روستایی با عدم‌رغبت و تمایل سرمایه‌گذاران و فعالان در این زمینه روبه‌رو است و این امر همچنین موجب بی‌رغبتی جوانان جویای کار در محیط روستایی نیز می‌شود. با احداث مجتمع‌های چندمنظوره کشت و صنعت و گردشگری روستایی علاوه بر بهره‌مندی از مزایای کار در زمان کاشت، داشت و برداشت و اشتغال در صنایع تبدیلی کشاورزی با توسعه گردشگری، در منطقه بیکاری وجود نخواهد داشت.
ضمنا با ایجاد شغل‌های جدید و ایجاد امکانات و جاذبه‌های جدید و البته بدون تغییر در ماهیت روستا و ظواهر روستایی، مانند امکانات فرهنگی و مراکز تفریحی- ورزشی، حتی درمانی همچنین افزایش نقش زنان در جوامع سنتی می‌توان به اهداف بلند‌مدت اقتصادی و ارتقای رفاه و عدالت‌اجتماعی روستا نائل شد. طبق برآورد کارشناسان با ورود هر گردشگر به منطقه حدود 11 فرصت اشتغالزایی در منطقه یا روستاهای مورد نظر ایجاد می‌شود،  بنابراین با احداث مجتمع‌های چندمنظوره روستایی، حداقل برای 2‌هزار نفر اشتغال ایجاد خواهد شد. امکان‌سنجی این طرح نیز در 17 استان انجام شده و در آینده نزدیک توسعه خواهد یافت.
موضوع سلامت فردی و سلامت جوامع روستایی در این مجتمع‌های روستایی چگونه است؟
در مجتمع‌های کشت و صنعت و گردشگری روستایی، با درنظر گرفتن مکانی بسیار آرامبخش و مفرح در طبیعت بکر روستا، بخشی برای توسعه بهداشت روستا یا استقرار پزشکان تدارک دیده شده است.
 پزشکان متخصص یا فوق‌تخصص، با برنامه‌ریزی تورهای چندروزه گردشگری روستایی، از سوی مجتمع‌ها جهت اقامت رایگان و البته برای مدت محدود (یک هفته‌ای) به روستا دعوت می‌شوند تا به‌همراه خانواده خود بتوانند از امکانات گردشگری و اقامت در روستا برخوردار شوند و هم روستاییان در زمان اقامت ایشان، از خدمات پزشکی در روستا بهرمند شوند (سودی دوجانبه). طبیعت بکر روستا، هوای پاک به همراه غذاهای محلی، برگزاری مراسم‌های دیدنی و رقص‌های محلی، میزبانی روستاییان خونگرم و بی‌آلایش، اقامت شب روستا و... (با تجربه‌ای متفاوت که تاکنون آن را لمس نکرده‌اند) طوری سبب جذب پزشکان متخصص به محیط‌های روستایی خواهد شد که به‌جای برنامه‌ریزی و دعوت از پزشکان، مجبور به استفاده از شیوه رزرواسیون پزشکان در بخش سلامت مجتمع باشیم.
آیا تاکنون در جایی این کار شده است یا کاری انجام داده‌اید؟ دولت از این طرح حمایت کرده است؟
بله! با توجه به اینکه ما در بخش گردشگری ضعف نیروی انسانی متخصص داریم، شرکت گلفام در استان مازندران با حمایت بخش بانوان فرمانداری شهرستان تنکابن و نیز بخشدار وقت شهرستان عباس‌آباد در سال 87-86 به شکل پایلوت و آزمایشی، این طرح را اجرا کرد که موفق هم بود. این شرکت بیش از 65‌نفر از کارشناسان و فارغ‌التحصیلان بیکار ولی علاقه‌مند را جذب کرد و با برگزاری دوره‌های مختلف با کسب مدرک گواهینامه گردشگری عمومی قدم خوبی برداشته شد.
در استان کردستان نیز اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان با برگزاری کمیته طبیعت‌گردی و نیز برگزاری کارگروه گردشگری حمایت بسیار خوبی از طرح داشت که توسط گروه گلفام امکان‌سنجی و مکان‌یابی هم انجام شده است و اطمینان دارم با اجرای این طرح در تامین معیشت‌های جایگزین در مناطق روستایی قدم موثری برداشته خواهد شد. البته هیچ بودجه دولتی دراختیار گروه گلفام نبوده و هزینه آموزش و برگزاری کارگاه‌های آموزشی و... همه و همه از سوی شرکت سرمایه‌گذاری شده است.