ارزش افزوده در جیب رقبا

این روزها واژه تازه‌ای وارد ادبیات خبر و روزنامه‌نگاری شده است. در هر خبر و گزارشی که مربوط به اقتصاد باشد،می‌شنویم یا می‌خوانیم: دوران پسا تحریم، اقتصاد پسا تحریم و... البته دوران بعد از تحریم قطعا نباید با پیش از آن یکسان باشد. به‌عنوان مثال، باید از حداکثر ظرفیت‌ها برای به حرکت درآوردن چرخ تولید استفاده کرد. خام‌فروشی را تبدیل به فرآوری و تولید کرد و در کنار استفاده در داخل به فکر صادرات نیز بود. این درست که در دهه گذشته با کج سلیقگی بسیاری از فرصت‌ها را از دست داده‌ایم و از همان مقدار اندک تولید، به مصرف‌کننده صرف تبدیل شدیم و در کنار آن خام فروشی شتاب بیشتری گرفت، اما اکنون و در دورانی که پساتحریم نام گرفته است، ‌باید به صنایع موسوم به «پایین دستی پتروشیمی» بهای بیشتری داد.

صنایع پایین‌دستی پتروشیمی

به صنایعی که از محصولات پتروشیمی یا فرآورده‌های پالایشگاهی به‌عنوان مواد اولیه استفاده می‌کنند، صنایع پایین‌دستی پتروشیمی گفته می‌شود. به‌طورکلی این صنایع را می‌توان به دو دسته طبقه‌بندی کرد:

الف-محصولات مصرفی نهایی: موادی که به دست مصرف‌کنندگان نهایی می‌رسد، مانند تلفن، روکش اتومبیل و غیره.

ب- مواد حد واسط: در واقع مواد اولیه مورد نیاز به منظور تولید محصولات نهایی هستند که تولید آنها در راستای تکمیل و بهبود زنجیره محصولات پتروشیمی و تولید محصولات نهایی از اولویت برخوردار هستند.

زیرمجموعه صنایع پایین دستی

صنایع و تولیدکنندگانی که در صنعت پلاستیک، لاستیک، رنگ و رزین، کود و سموم، مواد شیمیایی و حلال‌ها، الیاف و نساجی، داروهای شیمیایی، آرایشی و بهداشتی، کامپوزیت و شوینده فعالیت دارند، در واقع فعالان صنایع پایین دستی در ابعاد کوچک‌تر هستند. اگر بخواهیم به صنایع بزرگ‌تر و سرمایه‌گذاری کلان‌تر بیندیشیم می‌توان گروه‌های زیادی را برشمرد. به‌عنوان مثال با سرمایه‌ای تا سقف 10 میلیارد ریال می‌توان در گروه محصولات خانگی، اداری، کشاورزی، ساختمانی، صنعتی و شیمیایی فعالیت کرد.

تنوع محصولات

محصولات خانگی: شیرهای پلاستیكی، چمدان‌های پلی‌كربناتی، نوارچسب ضد لغزش، نوار چسب‌های قابل چاپ BOPP، نوارچسب از نخ ‌بافته شده پلی‌استری، نوارچسب پلی‌استری، محصولات خودچسب و...

محصولات اداری: پاکت نامه پلاستیکی، نوارچسب نامرئی، نوارچسب‌های رنگی شفاف، كاغذ پلاستیكی، ورق‌های اسفنجیPVC، رول‌های PVC ویژه تابلوهای تبلیغاتی.

محصولات کشاورزی: فیلم‌های گلخانه‌ای، كود محلول‌های نیتروژن، كود فسفات آمونیوم، كود سوپرفسفات تكی یا معمولی، كود سوپرفسفات سه‌تایی یا تغلیظ شده، كود اوره فسفات آمونیوم، کود كلرید پتاسیم، کود سولفات پتاسیم، کود نیترات پتاسیم و كودهای تركیبی.

محصولات ساختمانی: پانل‌های تزییناتی ABS، چسب‌های درزگیری آکریلیک، پانل‌های آلومینیوم-پلاستیک، کفپوش‌های نرم، پنل‌های كامپوزیت، پلاستیك-آلومینیوم، نورگیرهای (سایبان) پلی‌كربنات، فیلم‌های محافظ از جنسPVC، کاغذدیواری از جنسPVC پشت چسب‌دار، کفپوش‌های لاستیكی بلوکی، سنگ مصنوعی نیمه شفاف، آسفالت اپوکسی، كفپوش‌های PVC نوع شیاردار، ورق‌های كنگره‌دار از PP یا PS، درب‌های ضد حریق، كفپوش‌های اسفنجی ضد لغزش، پروفیل‌های چوب‌پلاستیك، باریكه‌های اسفنجی پلی‌استایرن قابل فرم‌دهی، پانل‌های تزییناتی پلی‌استایرن ضدضربه و درب‌های مقاوم.

محصولات صنعتی: چسب‌پلی‌یورتان دوجزئی، روکش سه‌لایه لوله‌های صنعتی، مخازن نگهداری صنعتی، محفظه ضد انفجاری لامپ‌های فلوئورسنت، نردبان عایق از جنسFRP، چسب‌های فنولی، راه آب صنعتی و خانگی، روکش با اسپری پلی‌یورتان، جاذب صوت از فوم پلی‌یورتان، جعبه ابزار پلاستیکی، نوارچسب فایبرگلاس کشباف، چسب‌های کارتن با پاره‌شوندگی آسان، نوارچسب سیلیکونی، مواد استری و پوشش عایق لوله‌های گاز، روکش کفش، دستكش‌های صنعتی، موکت چند لایه چسبناک و نوارچسب درزگیری و اتصال‌دهنده صنعتی، لنز پلاستیکی عینک (شیشه عینک پلی‌کربنات)، کلاه ایمنی و...

محصولات شیمیایی: پروفیل‌های PVC

ناگفته پیداست به دلیل تنوع اقلام تولیدی -در صورت میل به سرمایه‌گذاری، راه‌های بسیاری وجود دارد و گفتنی است برای سرمایه‌گذاری‌های بیش از 10 میلیارد ریال نیز محصولات دیگری وجود دارد.

صنایع پایین دستی پتروشیمی در برخی از کشورها

در کشور آلمان 56 پارک صنعتی شیمیایی و پتروشیمی وجود دارد که هماهنگی و نظارت بر این پارک‌ها به‌صورت ایالتی انجام می‌گیرد. رسیدن آلمان به چنین جایگاهی، محصول دلایل و عوامل متعددی است که شیوه مدیریت و اداره این صنعت مهم‌ترین و اصلی‌ترین آنهاست. تایوان در سال 1960 صنعتی شد و در سال 1970 موفق به صادرات محصولاتش شد، در سال 1979 در اثر سیاست‌های مناسب دولت و فعالان در زمینه کارآفرینی به صادرات صنایع پایین دستی پرداخت و این در حالی بود که ارزش حاصل از آن بیش از یک‌سوم (37 درصد) کل ارزش صادراتی این کشور بود. محصولات پلاستیکی، نسبت به دیگر محصولات صادراتی تایلند از سریع‌ترین رشد برخوردارند. در دهه گذشته، رشد صادرات سالانه محصولات پلاستیکی حدودا 26 درصد بوده، که این میزان افزایش، از دیگر تولیدات صادراتی با رشد متوسط 16درصد، سریع‌تر است. در نتیجه سهم محصولات پلاستیکی از کل تولیدات صادراتی افزایش یافت. طبق اطلس اطلاعاتی تجارت جهانی و اداره آمار جوامع اروپایی (Eurostat)، تایلند در سال 1998 هشتمین صادر‌کننده بزرگ محصولات پلاستیکی در جهان و بزرگ‌ترین صادر‌کننده در آسیا شناخته شد.

بد نیست بدانیم چین توسعه صنعت پلاستیک خود را از اوایل دهه 1950 شروع کرد و در 60 سال گذشته، این کشور ساخت بیش از 200 کارخانه بزرگ پلاستیک‌سازی را به پایان رسانده است. در شرکت‌های مهمی در سرتاسر چین کارخانه‌های جدید که از تکنولوژی پیشرفته‌ای استفاده می‌کنند، در حال ساخت هستند. دولت چین اولویت بالایی به ایجاد صنعت پلاستیک و کاربرد‌های پلاستیک داده است. این همه در حالی است که در حال حاضر، حدود 5 هزار شرکت فرآوری پلاستیک در ترکیه وجود دارند که اکثرا در مقیاس کوچک و متوسط هستند. بخش فرآوری مواد پلاستیکی، آخرین پیشرفت‌های صنعت فرآیند پلاستیک‌ها را دنبال کرده و تمامی انواع مواد پلاستیکی از تولیدات پلاستیکی سنتی تا آخرین محصولات پیشرفته پلاستیکی، مانند محصولات پلاستیکی عمرانی و آبیاری، قطعات پلاستیکی خودرو، میزها و ظروف آشپزخانه پلاستیکی، تمامی قطعات پلاستیکی دستگاه‌های برقی و خانگی، تمامی انواع محصولات پلاستیکی بسته‌بندی و بیشتر قطعات مرکب کامپوزیت-پلاستیک را تولید می‌کند. چشم‌انداز صنایع پلاستیک در برنامه هفت ساله نهم توسعه ترکیه، رساندن صنایع پلاستیک ترکیه به جایگاه (حداقل) سوم در بین کشورهای عضو اتحادیه اروپاست تا از نظر ظرفیت فرآیند مواد پلاستیکی، کشور صنعتی پیشتاز در تولید تکنولوژی باشد و فناوری ترک در بازارهای جهانی پذیرفته شوند.

ساده‌ترین سرمایه‌گذاری‌ها

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، به‌دلیل تنوع در محصولات با صبغه اولیه پتروشیمی، نمی‌توان یکایک آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرارداد- که کاری است عظیم و نیاز به هزاران واژه و جمله‌ها خواهد داشت- اما آن گونه که از بازار پیداست به دلیل ترس از هدررفت سرمایه و عدم اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی به تولید، ردپای خارجی‌ها هر روز در گوشه گوشه ایران دیده می‌شود، درحالی‌که بخش عمده‌ای از داخلی‌ها ترجیح می‌دهند پول‌های شان را در حساب‌های متعدد در بانک‌ها بگذارند و سود بگیرند تا اینکه به چرخۀ تولید تزریق کنند، که همین باعث رکود تولید و واردات بسیار در بخش‌هایی می‌شود که اصلا ضروری نیست.

واردات اسباب بازی‌های فراوان چینی، «زیره کفش» و... تنها تعدادی از این اقلام است. یک تولید‌کننده عمده کفش که البته زیره‌های آنها را نیز تولید می‌کند به «فرصت امروز» می‌گوید: «باور کردنی نیست؛ اما بسیاری از کفش‌های اسپرتی را که امروز در جامعه می‌بینید که برندهای معروف را بر خود دارند، در واقع ایرانی است. او با اشاره به محصولات خود و اینکه چه تفاوتی با مشابه خارجی‌اش دارد می‌گوید: «باور کنید همین کفش‌ها را که می‌بینید-با همین کیفیت- اگر مزین به برندهای شناخته شده نباشد اصلا فروش نخواهد رفت» او البته بسیاری از جزییات را نیز بازگو می‌کند. اینکه امروزه اغلب تولید‌کنندگان بزرگ و برندهای معروف دنیا ترجیح می‌دهند محصولات‌شان را در کشورهایی نظیر چین که نیروی کار ارزان و مواد اولیه مناسب دارند، تولید کنند و ادامه می‌دهد: «برخلاف اغلب تولیدکنندگان ایرانی، ما هم چشم به بازار داخلی داریم و هم مقداری از تولیدات‌مان را صادر می‌کنیم.»

این تولید‌کننده در ادامه به «فرصت امروز» می‌گوید: «حدود چهار سال پیش خط تولید کامل -نوع خاصی از زیره کفش- را خریداری کرده و در حال ساخت سوله‌ای مناسب هستیم که این روزها مراحل پایانی را می‌گذراند، امیدواریم این بار محصولاتی تولید کنیم که با نوع خارجی‌اش به لحاظ کیفی نیز برابری کند.» این تولید‌کننده البته تایید می‌کند که «رویه» این نوع کفش اسپرت‌ها را از روی ژورنال‌ها انتخاب خواهند کرد و به تولیدکنندگانش در کشورهای دیگر سفارش خواهند داد، کاری که می‌گوید دیگر برندها نیز انجام می‌دهند.

پایان سخن

نیاز به بازگویی نیست که کشورمان دارای منابع بسیاری است که می‌توان با فرآوری و تولید –به جای خام فروشی- به‌راحتی بسیاری از معضلات اقتصادی را حل کرد. دیر نیست در کوچه و خیابان‌های شهر کارگاه‌های کوچک تزریق پلاستیک را می‌دیدیم که نیازهای اسباب بازی کودکان ایرانی را تامین می‌کرد و در همین کارگاه‌های اغلب کوچک گاهی تا ده‌ها نفر به‌صورت سه شیفت به تولید مشغول بودند. ساده‌ترین راه تبدیل مواد خام به لوازمی که مورد نیاز شهروندان است حمایت دولت و اعتماد سرمایه‌گذاران است. به دلیل آنچه بعدتر تحریم نامیده شد و به نظر نباید همه کاستی‌ها را به گردن آن انداخت، اعتماد متقابل بین سرمایه‌گذاران و آن بخش از دولت که مسئول حمایت از سرمایه‌گذاران کوچک بود، به‌طورکلی دچار آسیب‌های جدی است و همان سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان کوچک نیز امروز سرمایه‌های شان را در بخش‌های دیگری نظیر مسکن به کار می‌گیرند و این لزوم اندیشیدن تمهیدات جدی‌تری را از سوی دولت یادآوری می‌کند.