تحولات بازار کار ایران در تابستان

مرکز آمار ایران در تازه ترین گزارش خود از بهبود نرخ بیکاری در تابستان امسال خبر داده است. البته این نهاد آماری تا پیش از این، نرخ بیکاری را برای جمعیت 10 ساله و بیشتر ارائه می کرد، اما در گزارش اخیر خود، نرخ بیکاری را برای افراد 15 سال به بالا در نظر گرفته است. همین تفاوت آماری باعث شده تا نرخ بیکاری با بهبود همراه شود و نرخ بیکاری سراسر کشور در تابستان 98 به 10.5درصد برسد. در این مدت، نرخ مشارکت اقتصادی نیز با افزایش همراه شده و به حدود 45درصد رسیده است. اگرچه آمارها از بهبود وضعیت بازار کار طی این مدت حکایت می‏ کند، اما این بهبود بیشتر برای مردان اتفاق افتاده و شکاف جنسیتی به وضوح در بازار کار ایران همچنان مشاهده می‏ شود.

در این میان، مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار در تازه ترین گزارش خود به محاسبه شاخص NEET پرداخته است؛ شاخصی که بیانگر سهم جوانان 15 تا 24 ساله غیرشاغلی است که نه در حال تحصیل هستند و نه به کسب مهارت مشغولند. این گزارش به شاخص NEET برای جوانان در گروه سنی 15 تا 24 ساله طی سال های 1393 تا 1397 پرداخته و از حضور 30درصدی جوانانی خبر داده که نه شاغل هستند و نه در حال تحصیل یا کسب مهارتند. به عبارت ساده تر، گزارش وزارت کار نشان می دهد که بین سال های 1393 تا 1397 حدود 30درصد جوانان 15 تا 24 ساله ایرانی شاغل نبوده و در حال تحصیل یا کسب مهارت هم نیستند.

جوانانی که نه دغدغه کار دارند و نه تحصیل

نتایج گزارش وزارت کار نشان می دهد نرخ NEET برای جوانان 15 تا 24 ساله طی سال های 1393 تا 1397 از ثبات نسبی برخوردار بوده و نوسان شدیدی نداشته است؛ به طوری که این نرخ در سال 1393 حدود 31.6درصد بوده که در سال 1397 به 29.7درصد کاهش یافته است. همچنین این شاخص در دوره مورد بررسی در مردان و زنان به ترتیب 0.4 و 3.4درصد کاهش داشته است. همچنین می توان گفت سهم زنان غیرشاغل که در حال تحصیل و مهارت آموزی نیستند از سهم کل و سهم مردان بیشتر است. با توجه به اینکه جمعیت کشور به سمت میانسالی می رود، سهم NEET نیز رو به کاهش است.

ازجمله علل بالابودن نرخ NEET در ایران، مربوط به جوانان بیکاری است که بخش عمده ای از این گروه را تشکیل می دهند. همچنین علت دیگر آن، درک نادرست مردم از واژه شاغل است، به طوری که تلقی عموم مردم از فرد شاغل، کسی است که مزد و حقوق بگیر بوده و در یک بنگاه فعالیت می کند؛ درحالی که بخشی از گروهی از این افراد که ترک تحصیل می کنند (به ویژه در مناطق روستایی) برای یکی از اعضای خانوار خود فعالیت می کنند که در این صورت در زمره کارکنان فامیلی بدون مزد قرار گرفته ولی به اشتباه خود را بیکار قلمداد می کنند و یا افراد بسیاری هستند که کارکن مستقل بوده یا (به ویژه زنان) در محل سکونت خود، مشغول انجام شغل خانگی و کسب درآمد بوده که در این صورت آنان نیز در زمره شاغلین محسوب می شوند. همچنین برخی از جوانان به صورت داوطلبانه از چرخه آموزش و بازار کار خارج شده اند. به طور مثال، جوانان دارای درآمد بدون کار در خانواده های با تمکن مالی بالا و یا مادران جوانی که در یک خانوار با درآمد بالا زندگی کرده ولی تصمیم می گیرند که به طور داوطلبانه به منظور مراقبت از فرزندان خود از بازار کار خارج شوند.

البته برخی از جوانان به طور غیرارادی و بنا به دلایلی همچون ناتوانی، بیماری و معلولیت قادر به اشتغال، تحصیل و یا کسب مهارت نیستند و یا حتی مادر جوانی که توانایی پرداخت هزینه مراقبت از کودک یا کودکان خود را ندارد و به اجبار، بازار کار را ترک می کند. اما قسمت نگران کننده موضوع، جوانانی هستند که در هیچ یک از مصادیق برشمرده شده گنجانده نشـده و درعین حال نـه در جست وجوی کار هستند و نه در حال آموزش یا کسب مهارت. در نتیجه، این گروه به شدت در معرض خطر به حاشیه رانده شدن از بازار کار و مواجهه با محرومیت ها و ناهنجاری های اجتماعی هستند.

آیا دستکاری آماری، نرخ بیکاری را کاهش داد؟

اما پس از آنکه مرکز آمار ایران در طرح آمارگیری نیروی کار، شاخص جمعیت آماری را نسبت به سال های گذشته تغییر داد و جمعیت ۱۵ ساله را جایگزین جمعیت ۱۰ ساله کرد، نرخ بیکاری کاهش قابل توجهی یافت؛ به طوری که نرخ بیکاری در تابستان امسال به ۱۰.۵درصد رسید که در مقایسه با تابستان سال گذشته ۱.۸درصد و نسبت به زمستان پارسال تا ۱.۵درصد کاهش داشته است.

این روند کاهشی نرخ بیکاری با توجه به شرایط اقتصادی موجود، این شائبه را ایجاد کرده که تغییر شاخص جمعیت آماری موجب کاهش نرخ بیکاری شده است. پر واضح است که جمعیت ۱۵ساله به بالا کمتر از ۱۰ ساله بوده و به طور طبیعی تعداد بیکاران کاهش پیدا می کند، اما مرکز آمار ایران به طور ضمنی این مدعا را رد کرده و گفته است که بررسی نرخ بیکاری در چند سال گذشته در دو گروه «۱۰ ساله و بیشتر» و «۱۵ ساله و بیشتر» تفاوتی در نرخ بیکاری ایجاد نمی کند و حداکثر به یک دهم درصد می رسد.

مرکز آمار ایران همچنین توضیح داده است که براساس بررسی های صورت گرفته و به دلیل تحولات اجتماعی در زمینه سن ورود به بازار کار در کشورهای مختلف، حداقل سن 15 سال برای بررسی شاخص های کلیدی بازار کار در نظر گرفته شده است. از این رو به دلیل تحولات مشابه در ایران، از این پس شاخص های عمده بازار کار براساس جمعیت 15 ساله و بیشتر محاسبه خواهد شد، اما همچنان شاخص های مربوط به جمعیت ١٠ساله و بیشتر نیز به تمام کاربران و گزارش مرکز آمار ارائه می شود. در عین حال که محاسبه نرخ بیکاری در تمامی فصول از سال ۱۳۸۴ تاکنون با هر دو شاخص ۱۰ ساله و ۱۵ ساله به بالا بیانگر تغییر قابل توجهی در نرخ بیکاری نیست و در برخی بازه های زمانی به 0.1 درصد می رسد.

جغرافیای استانی بیکاری در تابستان

همچنین بررسی جغرافیای بیکاری در استان ها نشان می دهد که سیستان و بلوچستان و یزد با بیش از ۱۵درصد بالاترین نرخ بیکاری را در اختیار داشته اند. گزارش مرکز آمار ایران نشان می دهد که سیستان و بلوچستان با ۱۳.۲درصد، یزد با ۱۵.۱درصد و هرمزگان با ۱۴.۲درصد بالاترین میزان بیکاری را در تابستان در اختیار داشته اند. این در حالی است که استان زنجان با 5.2درصد، همدان با ۵.۳درصد و فارس با ۷.۶درصد کمترین نرخ بیکاری را در تابستان امسال به خود اختصاص داده اند.

جزییات اشتغال در استان های کشور نیز نشان می دهد که بالاترین نسبت اشتغال در زنجان با ۴۷.۶درصد، همدان با ۴۵درصد و آذربایجان شرقی و خراسان شمالی هر کدام با ۴۴درصد بالاترین نسبت را دارند، اما استان های سیستان و بلوچستان با ۳۱درصد و ایلام و لرستان با ۳۵درصد کمترین نسبت اشتغال را دارا هستند. در رابطه با وضعیت نرخ مشارکت اقتصادی نیز زنجان با ۵۰.۲درصد و آذربایجان غربی، اردبیل، خراسان شمالی و کرمانشاه با ۴۸درصد بالاترین نسبت را در اختیار دارند.

چقدر از بیکاران تحصیلات عالی دارند؟

همچنین از جمعیت حدود 2میلیون و ۹۰۰ هزار نفری بیکاران در ایران بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر فارغ التحصیل عالی هستند. در حال حاضر از جمعیت فعال و در موقعیت کار ایران، حدود 2میلیون و ۹۰۰ هزار نفر بیکار و در مقابل بیش از ۲۴ میلیون نفر دارای شغل هستند. در همین حال، نرخ بیکاری نیز کاهش داشته و به ۱۰.۵ درصد در تابستان رسیده است، بنابراین بررسی وضعیت افراد تحصیلکرده نشان می دهد که نرخ بیکاری بین آنها به ۱۷.۲درصد رسیده و حدود یک میلیون و ۲۶۷ هزار نفر از بیکاران را تشکیل می دهند.

با وجود اینکه از تعداد فارغ التحصیلان بیکار در تابستان امسال نسبت به سال گذشته حدود ۵۵ هزار و ۷۷۰ نفر کم شده است، اما سهم بالایی بین بیکاران دارند. این در حالی است که سهم جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر فارغ التحصیل عالی از کل بیکاران حدود ۴۳.۵درصد است که نسبت به سال قبل که ۳۹.۵درصد بود افزایش داشته است. از بین تحصیلکرده های بیکار ۶۰۰ هزار نفر مرد و ۶۶۷ هزار نفر زن هستند که از هر دو گروه کاسته شده است، اما در بین جمعیت شاغل ایران که به ۲۴ میلیون نفر می رسد حدود ۲۴.۷درصد فارغ التحصیل عالی هستند. از بین مردان شاغل ۲۱.۲درصد و از بین زنان نیز ۴۰.۵درصد دارای تحصیلات هستند.

ارتباط با نویسنده: [email protected]