در گفت وگو با ماهنامه بانک برتر بررسی شد / حمایت ازتولید و اشتغال در نظام اعتباری بانک ها

مدیرعامل بانک توسعه صادرات در گفت و گو با ماهنامه بانک برتر به بررسی جنبه های مختلف حمایت از تولید و اشتغال در نظام اعتباری بانکها و بایدها و نبایدهای اصلاح این نظام پرداخت.

متن مصاحبه دکتر علی صالح آبادی با ماهنامه بانک برتر را درذیل می خوانید:

ضرورت اصلاح نظام اعتباری بانکی کشور در راستای حمایت از تولید و اشتغال چیست؟

به دلیل بانک محور بودن نظام مالی کشور، سهم غالب (حدود 80%) تامین مالی اقتصاد از طریق بازار پول صورت می گیرد و بانک ها نقش اصلی در تجهیز و توزیع منابع در بخش های مختلف اقتصاد به ویژه حمایت از بخش تولید و ایجاد اشتغال برعهده دارند. بانک مرکزی به منظور تحقق شعارِ سال جاری با رویکرد تولید و اشتغال، بانک ها را موظف کرده است بیشترین اولویت و دقت را در هدایت منابع تسهیلاتی به سوی فعالیت های مولد و اشتغالزایی با توجیه فنی، مالی و اقتصادی به عمل آورند تا از این طریق بیشترین نتیجه در رشد تولید و اشتغال به طور پایدار و غیرتورمی حاصل شود.

لازمه دستیابی به نرخ رشد هدف برنامه ششم توسعه و حمایت موثر از تولید و اشتغال، ارتقای اثربخشی نظام بانکی در تامین مالی است. در واقع تحقق رشد اقتصادی پایدار تنها از کانال افزایش سلامت بانکی و تقویت قدرت وام دهی نظام بانکی میسر است. در حال حاضر بروز تنگنای اعتباری در شبکه بانکی کشور، تامین مالی بنگاه های اقتصادی را با مشکل مواجه ساخته است که یکی از موانع اصلی در جهت رونق تولید و اشتغال محسوب می شود. سرمایه گذاری بانک ها در پروژه های ساختمانی و حجم بالای مطالبات غیرجاری سبب بروز معضل انجماد دارایی ها در شبکه بانکی کشور شده و باعث شده نظام بانکی نتواند وظیفه خود را در قبال تولید به درستی انجام دهد. لذا اصلاح نظام اعتباری کشور برای بهبود و تقویت تامین مالی بخش تولید از مهمترین مسائلی است که باید به جد مورد توجه قرار گیرد.

برای این منظور در چارچوب اصلاح نظام بانکی 10 برنامه در سه بسته «حل معضل جریان نقد و انجماد دارایی ها»، «ساماندهی بدهی های دولت» و «افزایش سرمایه بانک ها» تعریف شده است. مدیریت بازار بین بانکی، تجهیز و تخصیص منابع شبکه بانکی، تعدیل نسبت سپرده قانونی بانک های تجاری، دسته بندی  بانک ها و نظارت بر رفتار بانک های مشکل دار، به کارگیری عملیات بازار باز در اجرای سیاست های پولی، انتظام بخشی بازار پول با ساماندهی موسسات غیر مجاز، افزایش سرمایه بانک های دولتی وغیردولتی، حل وفصل مطالبات غیرجاری بانک ها و ارتقای نظارت موثر بر فعالیت بانک ها از مهمترین برنامه هایی هستند که جهت اصلاح نظام اعتباری کشور در فاز اول این برنامه گنجانده شده است که بصورت جدی توسط بانک مرکزی دنبال می شود .

راهکارهای عملی برای تامین منابع اعتباری بانک ها در حمایت از تولید و اشتغال را تشریح بفرمایید.

در عصر حاضر بانک ها برای تجهیز منابع مالی نیازمند ایجاد تغییر اساسی در محصولات و خدمات خود هستند و با خدمات ساده و ساختار سنتی بانکداری نمی توان در عرصه های جهانی به تجهیز منابع پرداخت. در بانکداری نوین، بانک ها در زمینه های مالی غیربانکی، خدمات متعددی به مشتریان ارائه می دهند و ارائه خدمات نوین مانند بانکداری سرمایه گذاری وانجام امور باعث شده منابع جدیدی به بانک ها سرازیر شود و در واقع در بانکداری نوین، بخش عمده ای از منابع از طریق فعالیت های غیربانکی به دست می آید. تجمیع این منابع می تواند در صورت بکارگیری سازوکارهای صحیح تخصیص منابع، نقش قابل ملاحظه ای در حمایت موثر از تولید و اشتغال ایفا نماید.

در نظام بانکی ایران، علاوه بر سرمایه بانک ها که یا بوسیله دولت تجهیز شده و یا درصورت خصوصی بودن از طریق سهامداران تامین شده ، تجهیز منابع با توجه به قوانین بانکداری اسلامی به دو روش جذب سپرده های قرض الحسنه جاری و پس انداز و جذب سپرده های مدت دار ( منابع وکالتی) انجام می شود.

علاوه بر سپرده گذاری های بخش خصوصی، سپرده گذاری ها می تواند از طرف بانک مرکزی، صندوق توسعه ملی و سایر نهادها به منظور تخصیص در بخش خاص انجام شود.

در بانکداری نوین عملیات تجهیز منابع مالی بطور معمول از طریق فعالیت هایی چون جذب منابع از طریق ایجاد روابط کارگزاری و اخذ خطوط اعتباری فاینانس و ریفاینانس و ایجاد شعب و واحدهای فرعی در کشورهای خارجی، بهره گیری از سازوکارهای نوین و کارآمد در زمینه وصول مطالبات و جذب نقدینگی سرگردان در جامعه ، انجام فعالیت های غیربانکی مانند کارگزاری، بیمه، صندوق بازنشستگی، مدیریت دارایی ها، و ... به مشتریان انجام می گیرد.

استفاده بیشتر از ابزارهای نوین مالی نظیر صدور گواهی سپرده ریالی و ارزی، انتشار اوراق صکوک، اوراق مشارکت و ... از طریق بازار سرمایه و تخصیص منابع حاصله در قالب عقود مشارکتی با نرخ سود توجیه پذیر براساس قیمت تمام شده منابع جذب شده از دیگر روشهای تجهیز منابع در بانکداری نوین است.

تامین مالی مورد نیاز طرح های با اشتغالزایی بالا از محل منابع غیرسپرده ای شامل صندوق توسعه ملی، بانک توسعه اسلامی، فاینانس و خطوط اعتباری و اختصاص منابع سپرده ای به تسهیلات سرمایه در گردش بنگاه های تولیدی، تبدیل دارایی های بانک ها نظیر سهام یا املاک غیرضروری به وجوه نقد، ارائه خدمات خاص به مشتریان خرد نیازمند به خدمات مشخص و ارائه خدمات به شرکت های بزرگ و سازما ن های دولتی و بهره گیری از سازوکارهای بانکداری شرکتی جهت جذب منابع از دیگر اقدامات مرتبط با تجهیز منابع است.

همچنین می توان از ارائه خدمات مشاوره ای در سرمایه گذاری، خرید و فروش سهام و مبادله ابزارهای مالی، ارز و مشتقات آن بعنوان یکی دیگر از روشهای تجهیز منابع در این نوع از بانکداری نام برد.

اثرات تعاملات بین بانکی و بین المللی در حمایت از تولید و اشتغال چیست؟

رونق تولید، نیازمند جذب سرمایه و رشد اقتصادی نیازمند توسعه تولیدات صادراتی و هدایت سرمایه گذاری ها به بخش تولید است. برای جذب سرمایه مورد نیاز تولید و توسعه بازار تولید کنندگان داخلی و حضور شایسته آن ها در بازارهای جهانی، توسعه تعاملات با کشورهای هدف از ملزومات اساسی به شمار می رود. همچنین رشد تولیدات صادراتی، درآمدهای ارزی کشور را توسعه می دهد و ضریب تاثیرپذیری کشور را از تحولات سیاسی و اقتصادی ناشی از تکیه بر اقتصاد نفتی کاهش می دهد و در بهبود وضعیت اشتغال نیز تاثیر شگرفی دارد.

ارائه تسهیلات اعتباری خریدار در کشورهای هدف به منظورگسترش دسترسی تولیدکنندگان داخلی به بازارهای هدف صادراتی و افزایش توان رقابتی ایشان و دریافت خطوط اعتباری فاینانس و ریفایناس از بانک های خارجی و بین المللی به  منظور تامین مالی واردات مواد اولیه، کالاهای سرمایه ای و واسطه ای از جمله مصادیق توسعه ارتباطات بین المللی بانک ها محسوب می شود که امکان تامین مالی تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور با استفاده از منابع خارجی و رشد تولید داخلی را فراهم می سازد.

ایجاد روابط کارگزاری با بانک های خارجی در جهت تسهیل و افزایش تولید داخلی و صادرات هدفمند، رصد فعالیت ها و وضعیت اعتباری بانک های مختلف بین المللی جهت برقراری ارتباط بدون ریسک و ارائه مشاوره های فنی درباره بازارهای بین المللی به تولیدکنندگان و صادرکنندگان را می توان از دیگر اقدامات ضروری بانک ها در راستای گسترش تعاملات بین المللی برشمرد که رشد تولیدات داخلی و اشتغالزایی را به دنبال خواهد داشت.

نکته حائز اهمیت در توسعه تعاملات بین المللی تطبیق با مقررات و استانداردهای بانکی بین المللی است که لازم است سیستم بانکی توجه ویژه ای به آن معطوف نماید. تشریح ریسک های بانک در صورت های مالی بر اساس استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی (IFRS) و راه اندازی سامانه مبارزه با پولشویی CTR (گزارش واریز وجه نقد بیش از سقف مقرر)، تشکیل واحد مستقل مدیریت ریسک و تطبیق در ساختار سازمانی بانک ها به منظور رعایت قوانین، مقررات و استانداردهای بین المللی در راستای افزایش تعامل با نظام پولی و مالی بین الملل و ایجاد کمیته های مربوطه براساس توصیه های کمیته بال و پیاده سازی پروژه اعتبارسنجی مشتریان حقیقی مبتنی بر توصیه های کمیته بال در جهت مدیریت ریسک اعتباری و اجرای پروژه مدیریت دارایی و بدهی (ALM) مطابق با توصیه های این کمیته از جمله اقدامات شبکه بانکی کشور در راستای تطبیق با مقررات و استانداردهای بانکی بین المللی به شمار می رود.

در زمینه اهمیت تعاملات بین بانکی در داخل کشور و نقش آن در حمایت از تولید و اشتغال نیز باید به این نکته توجه کرد که توسعه اقتصادی پایدار، عزم جدی و همکاری گسترده سیستم بانکی را می طلبد. از این رو لازم است با کمک نهادهای حکومتی نقشه راهی تدوین شود تا اولاً بانک ها سهم خود در رونق تولید و اقتصاد کشور را بشناسند و ثانیاً در سایه نظارت های لازم و کافی این نقش را به خوبی ایفا نمایند.

یکی از مواردی که باید به آن توجه شود همکاری و مشارکت بانک ها در پرداخت تسهیلات به بخش تولید به خصوص حمایت مالی از ایده‏های نو و شرکت‏های دانش بنیان است. از آنجا که ریسک سرمایه گذاری در بخش تولید به خصوص در پروژه های نوآورانه نسبتاً بالاست، مشارکت سندیکایی بانک ها در این زمینه اهمیت بسیاری دارد و می تواند ریسک سرمایه گذاری را کاهش دهد. علاوه بر این همکاری و تعامل مثبت بین بانکی برای کاهش نرخ سود سپرده گذاری در جهت تشویق سرمایه گذاران به سرمایه گذاری در صنایع و بنگاه های تولیدی به رونق تولید و نیز اشتغال کمک بسزایی خواهد کرد.

فرصت ها و چالش های پیش رو بانک های کشور در حمایت از تولید و اشتغال کدام است؟

به طور کلی فرصت های پیش رو بانک های کشور در حمایت از تولید و اشتغال را می توان مواردی چون حمایت موثر دولت از نظام بانکی در مسیر توسعه اقتصاد مقاومتی به منظور هدایت منابع تسهیلاتی به سوی فعالیت های مولد و اشتغالزایی با توجیه فنی، مالی و اقتصادی، توسعه بکارگیری ابزارهای نوین تجهیز منابع بانکی، توسعه بکارگیری روش های نوین اعتبارسنجی در شبکه بانکی و افزایش تعداد شرکت های متخصص در این حوزه ذکر کرد.

تعدد شرکت های کارآفرین و دانش بنیان با ایده های جدید و نوآورانه و اهتمام جدی بانک ها برای ایجاد سازوکارهای لازم به منظور حمایت از تجاری سازی دستاوردهای فناورانه، اهتمام جدی شبکه بانکی و بانک مرکزی برای رفع بحران تنگنای اعتباری این شبکه، تلاش بانک ها جهت تقویت ارتباط با بخش تولید و دانش کشور براساس سیاست های اقتصاد مقاومتی و برنامه ششم توسعه، بررسی سازوکارهای توسعه روابط کارگزاری توسط شبکه بانکی و تلاش برای بکارگیری روش¬های تجهیز منابع از طریق بازارهای بین المللی از دیگر فرصت هایی است که پیش روی بانک های کشور قرار دارد.

در بحث چالشها نیز می توان به مواردی چون بروز تنگنای اعتباری در شبکه بانکی کشور اشاره کرد که خوشبختانه با سیاست های بانک مرکزی بتدریج در حال بهبود است و نشانه مهم آن کاهش نرخ سود سپردهای بانکی ونرخ سود بازار بین بانکی وکاهش نرخ سود اوراق خزانه دولتی است که نشان از بهبود وضعیت نقدینگی در سیستم بانکی دارد .

نقش بازار سرمایه در بهبود عملکرد نظام اعتباری بانک ها در راستای حمایت از تولید و اشتغال چیست؟

بازار سرمایه نقش اساسی در رشد اقتصادی از طریق تسهیل تامین مالی بنگاه ها، تخصیص بهینه منابع، بهبود نقدشوندگی دارایی ها، بهبود راهبری شرکتی و افزایش شفافیت در اقتصاد دارد. رشد اقتصادی با افزایش ظرفیت تولید و سرمایه گذاری بر افزایش اشتغال تاثیرگذار است و یکی از پیش نیازهای رونق تولید و بهبود وضعیت اشتغال در کشور، استفاده از ظرفیت های بازار سرمایه است.

در حال حاضر در بازار سرمایه، زیرساخت های مناسبی وجود دارد که از آنجمله می توان به ساختارهای نظارتی و مقرراتی، سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری و بازارهای مختلف طراحی شده با اهداف گوناگون (بورس، فرابورس و دو بورس کالایی و بورس انرژی که کالاهای فیزیکی و اوراق بهادار مبتنی بر کالا در آن ها معامله می شود) اشاره کرد.

تأمین مالی از بازار سرمایه به طورمعمول از سه کانال افزایش سرمایه، عرضه اولیه و انتشار انواع ابزارهای تأمین مالی صورت می گیرد. بنگاه های تولیدی می توانند به طور مستقیم از طریق بازار سرمایه تامین اعتبار کنند که این مهم از طریق افزایش سرمایه، انتشار اوراق مشارکت، اوراق گواهی سپرده یا عرضه اولیه و ... امکانپذیر خواهد بود. همچنین بازار سرمایه فرصت مغتنمی برای افزایش سرمایه و انتشار اوراق بانک های خصوصی که سهام آن ها در بورس عرضه شده است، به شمار می رود.

بانک ها در صورت رعایت الزامات بین المللی و شفافیتِ لازم قادر به جذب سرمایه مناسب از بازارهای بین المللی و یا عرضه اوراق در بورس های بین المللی جهت تامین منابع مالی و بهبود نظام اعتباری کشور نیز می باشند. در بازار کالایی نیز امکان تامین مالی شرکت های بزرگ از طریق پیش فروش محصولات در بورس کالایی و یا از طریق معاملات سلف وجود دارد. لذا بازار سرمایه قادر است نقش بسزایی در تامین مالی بنگاه های اقتصادی داشته و با استفاده از ابزارهای نوین با ایجاد رقابت با بازار پول نقش موثری در بهبود نظام تامین مالی ایفا کند.

بررسی وضعیت شاخص های اصلی بورس اوراق بهادار تهران طی پنج سال گذشته (95-1390) حاکی از روند رو به رشد ارزش بازاری، حجم و ارزش معاملات و کمک به تأمین مالی پروژه های اقتصادی در این بازار بوده است. با این وجود براساس گزارش موسسه جهانی مکنزی، بازار سرمایه ایران با توجه به اندازه و ثروت این اقتصاد، پتانسیل توسعه بیشتر و افزایش سهم در تأمین مالی داخلی را دارد. در این بین، فرصت های استفاده نشده زیادی برای همکاری بازارهای مالی ایران با بازارهای جهانی وجود دارد که استفاده از این فرصت ها، کشور را قادر به جلب و جذب جریان های سرمایه مورد نیاز برای تأمین مالی بنگاه های تولیدی و بالطبع توسعه اشتغالزایی خواهد کرد.

براساس این گزارش، بازار سرمایه ایران نیاز به بازسازی زیرساخت های حمایتی خود دارند. همچنین بخش بانکداری سرمایه گذاری ایران نیز در حال توسعه است که فرصت خوبی را برای ارتقاء و نقش بازار سرمایه در تامین مالی ایفا می کند. براساس یافته های این مؤسسه، سهم بازار سرمایه ایران نسبت به تولید ناخالص داخلی کمتر از متوسط جهانی است. یکی دیگر از نقدهای این نهاد به بازار سرمایه، فقدان بازار بدهی قدرتمند است که کاهش سهم تأمین مالی این بازار را در پی داشته است. ایجاد بازار اولیه و ثانویه بدهی در بازار سرمایه، بهبود افزایش تأمین مالی و تولید و اشتغال را به دنبال خواهد داشت و با توسعه نقش آفرینی که این بازار به ویژه در بورس کالا در شرایط فعلی اقتصاد ایران می تواند انجام بدهد نتایج آن به رشد جهشی اقتصاد و رونق تولید ملی و اشتغالزایی منجر خواهد شد.