نگاه مسئولانه به مسئولیت اجتماعی

مسئولیت اجتماعی مفهومی است که با اجرای آن می توان به ایجاد یکپارچگی بین واحد های سازمان ها و موسسات از یک سو و مشارکت و حمایت آحاد مردم در مسیر توسعه پایدار دست یافت. در این خصوص لازم است مدیران علاوه بر تخصص ها و مهارت های فنی و اداری از نیازهای محیطی و اجتماعی خود آگاه بوده و در جهت حل مسائل و بحران های جامعه برنامه هایی را متناسب با فعالیت بنگاه های خود طراحی و تدوین کنند. چنانچه سازمان ها و موسسات خود را نسبت به وضعیت موجود جامعه مسئول دانسته و هریک در حدود مسئولیت های خود برای رفع مشکلات تلاش کنند در این صورت جامعه ای سالم، شاد و هم افزا خواهیم داشت.

مسئولیت اجتماعی به عنوان مجموعه تعهداتی است که سازمان به جامعه ای که در آن فعالیت می کند دارد. بنگاه ها نمی توانند از منابع ملی بهره مند شوند و صرفا به فکر تأمین منافع خود باشند. آنها مسئول هستند با رعایت کلیه اصول اخلاقی، اجتماعی، زیست محیطی و قانونی به منافع کلیه ذی نفعان نیز توجه داشته باشند. مسئولیت اجتماعی شرکت در پاسخگویی به پیامد ها، فعالیت هایی است که جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد.

بیش از یکصد سال پیش هنری فورد توجه به منافع تمام ذی نفعان را با تأکید بر رفاه اجتماعی کارگزاران و سهامداران خود مطرح می کند. وی معتقد بود مهم ترین مسئولیت ما ایجاد دنیای بهتری برای خود و دیگران است. این در حالی است که امروزه بسیاری از بنگاه ها نه تنها با مفهوم مسئولیت اجتماعی آشنا نشده اند بلکه در خوش بینانه ترین حالت صرفا منافع اعضای هیأت مدیره و سهامداران خود را در نظر گرفته و هیچ گاه به بررسی تأثیر پیامد های فعالیت های خود بر سایر ذی نفعان جامعه توجهی ندارند. طبیعی است با چنین رویکردی نمی توان انتظار داشت سطح رفاه جامعه تأمین شود. با چنین تفکری همواره تراز اجتماعی دستخوش سیاست ها و اقدامات گروه های خاص در بنگاه های خاص می شود که بی توجه به منافع ملی صرفا در تلاش هستند به سود حداکثری دست یابند.

درک دقیق و جامع از حوزه مسئولیت اجتماعی ضرورتی است که باید بیش از پیش به آن پرداخته شود زیرا ابعاد گسترده مسئولیت اجتماعی بسیار فراتر از کمک های بشردوستانه و حفاظت از منابع طبیعی و زیست محیطی است. برخی از این ابعاد عبارتند از شفافیت در رهبری و فرآیند های سازمانی، تدوین قوانین، آیین نامه ها، تدوین منشور اخلاقی، رعایت حقوق مشتریان، سلامت اداری، سرمایه گذاری اجتماعی مسئولانه، مسئولیت در قبال سلامت محصولات، مسئولیت در قبال توانمند سازی کارکنان، مسئولیت برای توسعه پایدار و کاهش آلودگی و ضایعات، صرفه جویی در انرژی، مسئولیت در مقابل پاسخگویی، احترام به تفاوت های فردی، انجام اقدامات پیشگیرانه، رعایت موازین رفتار شهروندی و. . . بدین ترتیب ملاحظه می شود که یکی از وظایف و تعهدات اصلی بنگاه ها منتفع ساختن جامعه از منافع حاصل از فعالیت بنگاه ها است، به نحوی که هدف اولیه سازمان یعنی حداکثر کردن سود را با مشارکت کلیه ذی نفعان محقق سازد.

سازمان ها نمی توانند و نباید خود را مستقل از محیط بیرونی بدانند، بلکه باید خود را جزئی از یک کل به نام جامعه بدانند و اهداف و فعالیت های شان در راستای تحقق آرمان های اجتماعی، رفاه و آسایش جامعه باشد. مسئولیت اجتماعی می تواند منجر به پیشرفت اجتماعی شود. اگر باور داشته باشیم که فرآیند ایجاد ثروت از طریق توجه به منافع اقتصادی از طریق رعایت اصول اخلاقی و پایبندی به قوانین و مقررات می تواند موجب ارتقای مزیت رقابتی و حداکثر کردن ارزش، بهبود کیفیت، رفاه و خشنودی آحاد جامعه شود، لذا مسئولیت اجتماعی شرکت به عنوان پاسخگو بودن در برابر نیازهای جامعه و ذی نفعان در نظر گرفته می شود که می تواند در جذب سرمایه گذاری های بنیادی مؤثر باشد.

بنگاه ها به وسیله رویکردهای مسئولیت اجتماعی از جمله اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی می توانند ارزش ها، فرهنگ، استراتژی ها، ساختار تصمیم گیری و شیوه های عملیاتی خود را به گونه ای شفاف و قابل حسابرسی کنند که درنتیجه آن، فرآیندها و رویه های بهتری را در سازمان خود برای کلیه ذی نفعان داخلی و خارجی جاری  سازند و به  این ترتیب وضعیت جامعه نیز بهبود می یابد.

شورای تجارت بین المللی آمریکا بر این باور است که مسئولیت اجتماعی به معنای «تعهدپذیری شرکت ها، مبنی بر هدایت فعالیت های شان در قبال تولیدکنندگان، کارگران، بازار، مصرف کنندگان و شهروندان به شیوه ای مسئولانه و پایدار» است. همچنین شورای جهانی کسب و کار برای توسعه پایدار، مسئولیت اجتماعی شرکت را تعهدی از کسب و کار به منظور کمک به توسعه اقتصادی پایدار می داند که کارکنان، خانواده های آنها و جامعه محلی برای بهبود کیفیت زندگی به آن نیازمند است.

مفهوم مسئولیت اجتماعی در ایران چند سالی است که مطرح شده و هنوز مفاهیم بنیادی و دستاوردهای حاصل از اجرای آن به خوبی ترسیم نشده است اما با تلاش متخصصان و صاحبان اندیشه و سازمان های مردم نهاد برنامه هایی برای آموزش، اشاعه و اجرای ابعاد مسئولیت اجتماعی در بستر فعالیت های عمومی شرکت ها و موسسات در حال شکل گیری است.

انجمن مدیریت ایران به عنوان انجمن ممتاز وزارت علوم تحقیقات و فناوری و با بیش از 60 سال سابقه ارائه خدمات در ترویج مفاهیم و اصول مدیریت، در بهمن ماه سال گذشته نخستین دور «جایزه ملی مسئولیت اجتماعی مدیریت» را با حضور تعدادی از سازمان ها و موسسات بزرگ با همکاری دانشگاه خاتم برگزار کرد. امسال دومین دوره این جایزه نیز در بهمن ماه برگزار خواهد شد.

انجمن مدیریت تلاش دارد تا زمینه های ترویج و گسترش مسئولیت اجتماعی را از طریق اساتید، صاحب نظران و اندیشمندان این حوزه در بنگاه های بزرگ توسعه دهد تا از این طریق بتوان ضمن ارزیابی فعالیت های سازمان ها در راستای ابعاد مسئولیت اجتماعی، زمینه های حضور آنان را در پذیرش مسئولیت نه تنها در برابر کارکنان، سهامداران و ذی نفعان خود بلکه برای منتفع شدن آحاد جامعه از فعالیت های آنان ارتقا دهد.

این امر هم اکنون در بسیاری از شرکت های بزرگ دنیا به عنوان اصلی ترین وظیفه تعریف شده و جالب است بدانیم که همین موضوع موجبات مقبولیت هرچه بیشتر این شرکت ها را در بین مشتریان، رقبا، سهامداران و جامعه ملی و بین المللی ایجاد کرده است. این شرکت ها معمولاً گزارش مسئولیت اجتماعی خود را به صورت سالانه منتشر می کنند تا همگان از جریان فعالیت های آنان در حوزه های اقتصادی، اجتماعی، قانونی، زیست محیطی، اخلاقی و فعالیت های بشردوستانه مطلع شوند.

توجه به رویکردهای اقتصادی، قانونی، اخلاقی و بشر دوستانه امروزه جزو لاینفک استانداردهای ملی و بین المللی است و بنگاه ها ناگزیرند برای شفافیت اقتصادی، سلامت اداری و بسیاری از ابعاد دیگر، مسئولیت اجتماعی را در بنگاه های خود جاری سازند تا گام های مؤثر و بلندی برای ساخت آینده ای بهتر برای بشریت بردارند.

قائم مقام دبیرکل انجمن مدیریت ایران