رستاخیز ققنوس های اقتصادی روسیه

این یادداشت، ترجمه ای است گزیده و کوتاه از مقاله ای طولانی که اخیرا به قلم نویسنده در نشریه slate منتشر شده است:
سیاستمداران بسیاری هستند که در مورد روسیه صحبت کرده اند، اما من هرگز این بخش از سخنرانی باراک اوباما را فراموش نمی کنم؛ «روسیه به جز نفت، گاز و تولید سلاح هیچ پشتگرمی دیگری ندارد.بنابراین نمی تواند ما را تضعیف کند یا مواضع مان را مورد تغییر قرار دهد. البته مشروط بر آنکه ما هیچ وقت در مورد ارزش های خود و دستاوردهای مان تردید نکنیم.» این بخشی از سخنان ریاست جمهوری پیشین ایالات متحده در دسامبر 2014 بود که همیشه در ذهن من ثبت خواهد ماند، سخنانی که از یک سو با هدف به رخ کشیدن قدرت ایالات متحده و از سویی دیگر در راستای رساندن شعاری مهم به مخاطبان ایراد شد.

شاید برای بسیاری از افراد این سخنان معنای خاصی نداشته باشد، اما برای من به عنوان فردی که بارها و بارها سخنان مشاهیر سیاسی و اقتصادی جهان را بررسی کرده ام این سخنان، اکنون و در دوران ریاست جمهوری ترامپ معنا و مفهومی جالب دارد. زمانی که اوباما سه سال پیش در جریان سخنانش بر حفظ ارزش ها و خالی نگذاشتن عرصه دستاوردها صحبت می کرد، شاید دقیقا نمی دانست قرار است جایگاه خود را به ترامپ تقدیم کند.

با این وجود، اوباما در جریان سخنانش به موضوعی مهم اشاره کرده است. تغییر مواضع و ارزش های آمریکایی ها می تواند به منزله تحولی در روند روابط ایالات متحده و روسیه و در نمایی کلی تر شروع تحولات اقتصادی جدی در سطح جهان در نظر گرفته شود.

از داستان موش تا پیروزی های پرخروش

یک داستان جالب در مورد ولادیمیر پوتین در دوران جوانی وجود دارد که ظاهری ساده دارد، اما حاوی نکاتی بسیار جالب است. این روایت جالب که از زبان یکی از بستگان پوتین نقل می شود به بیش از دو دهه پیش باز می گردد. براساس این ماجرا روزی پوتین و دوستانش در ساختمانی متروکه با موشی بزرگ رو به رو می شوند. همه آنها با شلاق و چوب به جان موش می افتند اما پوتین این کار را نمی کند.

وی جدا از بقیه تنها نظاره گر این اتفاق است. پس از چند ثانیه موش دوباره فرار می کند و راهی سمتی می شود که ولادیمیر ایستاده، وی هم با سرعتی باورنکردنی فرار می کند؛ صحنه ای که در نگاه اول نوعی فرار بزدلانه به نظر می رسد اما وی در اقدامی هوشمندانه یک در نیمه باز را روی صورت موش کوبیده و می بندد و در نتیجه یک پایان عجیب رقم می زند.

اگر این داستان به نظرتان ساده می آید نگاهی مجدد به آن بیندازید و شخصیت دیپلماتیک و هوشمندانه پوتین را مرور کنید. استراتزی های پوتین اغلب براساس همین روایت خانوادگی طراحی می شوند؛ ساده، هوشمندانه و آینده نگرانه و البته از همه مهم تر، متفاوت با رقبا و نزدیکان.

من نخستین فردی نیستم که به داستان موش اشاره می کنم. در طول تاریخ به قدرت رسیدن پوتین، مقالات بی شماری به داستان موش و ساختار جهان بینی ولادیمیر پوتین پرداخته اند اما من قصد دارم این داستان را نه تنها به وضعیت فعلی روسیه، بلکه به تحولات ساختاری این کشور از پس از دوران فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بسط دهم.

حفظ قدرت روسیه در دوران پس از فروپاشی و طی یک دهه گذشته شاید تا حد زیادی مرهون هوشمندی ولادیمیر پوتین است؛ مردی که چه در بین مخالفان و چه در بین موافقانش به یک خصلت مشترک معروف است؛ «زیرکی و سرعت عمل تصمیم گیری در شرایط سخت» این دقیقا همان خصلتی است که باعث می شود روسیه حتی در شرایط تحریم و مشکلات و اختلافات بر سر مواضعش در اوکراین و کریمه، باز هم کشوری ضعیف در نظر گرفته نشود.

 اجبار بدون اجبار

یکی از سیاست های تحسین برانگیز اخیر روسیه در قبال موضوعات مختلف، در پیش گرفتن سیاست اجبار بدون اجبار است؛ سیاستی که باعث شده این کشور در اغلب موارد نتایجی مثبت دریافت کند. برای مثال دولت پوتین هیچ اجباری برای همسایگان و کشورهای منطقه قرار نداده که با آنها در سازش یا تجارت جدی قرار بگیرند. این سیاست نه تنها موجب رکود تجاری روسیه نشده، بلکه بسیاری از کشورهای مختلف منطقه را به سمت آشتی با روسیه و عقد قراردادهای تجاری با این کشور سوق داده است.

جالب اینکه این روحیه حتی در مورد آمریکا هم بی نتیجه نبوده است. اگرچه بسیاری از کارشناسان سیاسی منطقه معتقدند جنگ تاکتیکی از طریق نفوذ رسانه ای و فرهنگی تاکتیک اصلی مبارزه روسیه و ایالات متحده است، اما نگاهی گذرا به سیاست های دولت پوتین نشان می  دهد وی با هوشمندی هرچه تمام تر مهره ها را به شکلی چیده که حتی امروز بسیاری از کارشناسان اقتصادجهانی، ترامپ را مهره ای می دانند که پوتین روی کار آمدنش را خوش دارد.

فارغ از شایعات موجود در این خصوص، این موضوعی قابل توجه است که نفوذ و سیطره قدرت روسیه در اقتصاد، تجارت و سیاست جهان تا چه حد پیشرفت داشته است. بنابراین طبیعی است که از ایران گرفته تا برخی کشورهای عربی، برای ایجاد روابط صمیمانه با کاخ کرملین مشتاق باشند.

تحلیلگر امور اقتصادی خاورمیانه