مصرف‌کننده ایرانی سود را به جیب صاحبان شبکه‌ها می‌ریزد

در دنیای امروز ارزان‌ترین و سریع‌ترین راه ارتباط با دیگران شبکه‌های اجتماعی هستند. در واقع شبکه‌های اجتماعی تبدیل به بازیگران اصلی ارتباطات در دنیای ما شده‌اند، به همین دلیل زیاد عجیب نیست که این نوع استارتاپ‌ها حجم وسیعی از کاربران را به خودشان اختصاص دهند به‌گونه‌ای که تعداد کاربران ماهانه شبکه اجتماعی فیس‌بوک با افزایش نرخ ۱۳درصدی، به ۱.۴۴میلیارد نفر رسیده است. یا توییتر تا همین چند هفته پیش تعداد کاربرانش از مرز 316میلیون کاربر گذشت، چیزی حدود چهار برابر جمعیت کشور ما. در گزارش امروز می‌خواهیم ببینیم سهم ایران از این نوع استارتاپ‌ها چقدر است و چرا اساسا تولید شبکه‌های اجتماعی در ایران تا امروز موفق نبوده و برای حرکت به سوی مسیر موفق چه باید کرد.

«فرصت‌امروز» برای پاسخ گفتن به این سوالات سراغ یکی از کارشناسان جوان حوزه آی‌تی رفته است. اسماعیل تضرعی خود شبکه اجتماعی «اسین» را طراحی کرده است. اسین یک شبکه مبتنی بر زمان، تاریخ و مکان است که کاربران می‌توانند رویداد‌های خود را با دوستان یا کسانی که دنبال می‌کنند به اشتراک بگذارند. این شبکه اجتماعی در مسابقه فراخوان ایده دونیت انتخاب شده و در نظرسنجی مردمی رتبه اول را کسب کرده است. در ادامه گفت‌وگوی ما را با اسماعیل تضرعی درباره وضعیت سرمایه‌گذاری در بازار آی‌تی و تولید شبکه‌های اجتماعی می‌خوانید.

***

وضعیت کنونی شبکه‌های اجتماعی در ایران را چگونه می‌بینید؟

در شرایط فعلی کافی است شما کلمه شبکه اجتماعی را در گوگل سرچ کنید. آن‌وقت می‌بینید که ما چقدر شبکه اجتماعی داخلی داریم که روحتان هم از آنها خبر‌دار نبوده. شبکه‌های اجتماعی که صرفا نمونه شبیه‌سازی شده شبکه اجتماعی فیس‌بوک هستند. اینها اغلب شبکه‌های بدون بلوغ، بدون ایده جدید، با طراحی ضعیف و حتی با امکانات کمتر نسبت به نسخه کپی‌برداری شده هستند که باعث می‌شوند یا در نیمه راه رها شوند یا از کاربران کمی برخوردار شوند.

اما در این بین شبکه‌هایی موفق می‌شوند که یا ایده جدیدی داشته باشند و در عین حال کاربردی باشند یا خلأ وجود شبکه‌ای اجتماعی که به دلیل مشکلات سیاسی و فرهنگی در داخل کشور مسدود شده، احساس شود و آن را بسازند. به‌عنوان مثال شبکه اجتماعی یوتیوب به دلیل مشکلات بالا در داخل کشور مسدود است. از طرفی هم سرعت ضعیف نت باعث می‌شود کاربران از طریق نرم‌افزارهای فیلترشکن نتوانند به این تارنما دسترسی داشته باشند چون اصولا دیدن و به اشتراک گذاشتن ویدئو سرعت بیشتری نسبت به مرور متن طلب می‌کند. اینجاست که شرکت صبا ایده، دست به کار می‌شود و با طراحی زیبا، ایده جدید و توسعه منطبق با فرهنگ کشور، شبکه اجتماعی آپارات را می‌سازد تا نیاز کاربران را در حوزه ویدئو برطرف کند که در نتیجه آن این شبکه جزو یکی از پنج‌سایت برتر ایران می‌شود.

آیا شبکه‌های اجتماعی دریچه مناسبی برای سرمایه‌گذاری و درآمدزایی در دنیا هستند؟

شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان مخزنی از هویت‌ها و روابط، از سایت‌های کسب‌و‌کار قوی‌تر عمل می‌کنند و امکان جلب اعتماد از طریق شبکه دوستان و کشف عادات مشتریان و امکان تعامل بیشتر فروشنده با مشتری باعث شده‌ است کارکرد تجاری آنها مورد توجه قرار گیرد. گزارش یک موسسه تحقیقاتی در آمریکا نشان می‌دهد که ۵۰۰ خرده‌فروشی آنلاین برتر جهان در سال ۲۰۱۳ درآمدی برابر ۲,۶۹ میلیارد دلار از طریق ارجاعات از شبکه‌های اجتماعی به دست آورده‌اند که این میزان در مقایسه با سال ۲۰۱۲، رشدی بیش از ۶۰درصد را تجربه کرده است.

همچنین آمار مربوط به سال ۲۰۱۴ نشان می‌دهد که بیش از ۹۷ درصد جست‌وجوهای کاربران شبکه‌های اجتماعی Social Network به کسب‌و‌کارها و فروشگاه‌های اینترنتی مربوط است و نزدیک به ۸۰ درصد مدیران و صاحبان کالا باور دارند که شبکه‌های اجتماعی نقش بسیار مهمی در مارکتینگ و برندینگ آنها دارند. پررنگ شدن وجهه تجاری شبکه‌های اجتماعی به همین آمار محدود نمی‌شود. مطالعه جدیدی که با پشتیبانی فیس بوک انجام شده آمار خیره‌کننده دیگری را به رخ می‌کشد و نشان می‌دهد که فیس‌بوک ۲۲۷میلیارد دلار به چرخه اقتصاد جهانی پول وارد کرده و ۴,۵میلیون فرصت شغلی جدید به وجود آورده است. اینجاست که خلأ وجود شبکه‌های اجتماعی تخصصی و داخلی بیشتر از قبل احساس می‌شود. 

چرا در ایران سرمایه‌گذاری روی شبکه‌های اجتماعی مناسب نبوده است؟

به نظر من وجود تحریم‌های بین‌المللی، نبود یا کمبود زیرساخت‌های کافی، سستی ساختار قضایی تجاری، آموزش‌های ضعیف و البته سرعت ضعیف نت باعث شد که ما از قافله عقب بمانیم و بیشتر مصرف‌کننده در دنیای آی‌تی باشیم تا ایجاد‌کننده و سرویس دهنده.

آیا با توجه به میزان استفاده ایرانی‌ها از شبکه‌های اجتماعی می‌توان گفت یکی از بخش‌های درآمدزای غیر‌نفتی برای کشور همین بحث‌ آی‌تی ‌است؟

جالب است بدانید ایرانی‌ها جزو فعال‌ترین‌ها در شبکه‌های اجتماعی هستند. اگر سرور اصلی سایت‌هایی مانند وایبر، تلگرام، لاین و واتس‌اپ و میزان ترافیک ورودی و خروجی به سرورهای این سایت‌ها را ملاک بازدید قرار دهیم می‌توانیم برمبنای آمار تولید شده الکسا چنین قضاوت کنیم: در وایبر ایران اول، روسیه دوم، آمریکا سوم، هند چهارم و برزیل در رتبه پنجم قرار دارد.

گفتنی است ایران ۱۱.۸ درصد از ترافیک را در اختیار دارد و روسیه با ۱۰.۴ درصد دوم است. در تلگرام آمریکا با ۸۴درصد اول و با اختلاف زیادی ایران با ۳.۷درصد دوم، هند با ۳.۲درصد سوم، انگلیس و اسپانیا نیز در رده‌های چهار و پنج ترافیک الکسا هستند. در لاین اندونزی با ۱۵.۱درصد اول، آمریکا با ۱۱.۲درصد دوم و ایران با ۹.۲درصد سوم است. همین‌طور طبق آمار غیر‌رسمی (به دلیل مسدود بودن) حدود 9 تا 17میلیون کاربر فیس‌بوک در داخل کشور وجود دارد. همچنین 33.2درصد ایرانی‌ها هر روز و 25 درصد هفته‌ای یک‌بار از اینترنت استفاده می‌کنند.

چه مزایایی برای سرمایه‌گذاران در حوزه‌ آی‌تی وجود دارد؟

همان‌طور که پیش‌تر هم گفتم پرکاربرترین نوع استارتاپ‌ها شبکه‌های اجتماعی هستند و به شرطی که نیاز کاربران یک جامعه را برطرف کنند سرمایه‌گذاری در این نوع استارتاپ‌ها فرصت طلایی برای سرمایه‌گذاران است. یک کمپانی استارتاپ در واقع شرکتی تازه وارد در حوزه بیزینس است که در حال تحقیق و توسعه محصول یا خدمات خاصی است تا در نهایت به بازار ورود پیدا کند. از مهم‌ترین وظایف استارتاپ‌ها انجام تحقیق برای دستیابی و توسعه ایده‌هایی است که دارای پتانسیل تجاری‌سازی باشند. سرمایه‌گذاری درخصوص «استارتاپ‌ها» می‌تواند از لحاظ مالی سود آور باشد. ســـرمایه‌گذاری درخصــوص «استارتاپ‌ها» به ایجاد شغل و کاهش نرخ بیکاری کمک کرده و به تولید ثروت در جامعه منتهی می‌شود. در واقع کمک به «استارتاپ‌ها» یعنی کمک به شکوفایی کارآفرینی و از سوی دیگر کمکی که کار آفرینان به اقتصاد می‌کنند بی‌نظیر است.

به‌نظر شما مردم چقدر به این شبکه‌ها اعتماد دارند؟

بحث اعتماد بیشتر یک موضوع کلیشه‌ای است. فضای شبکه‌های اجتماعی مملو از کاربرانی است که با هویت‌های جعلی و برای مقاصد خاص مثل کلاهبرداری، اشاعه‌ فحشا و سایر اقدامات غیرقانونی و البته مجرمانه نسبت به ارتباط‌گیری با کاربران اقدام می‌کنند. از طرف دیگر اسنادی موجود است که شبکه‌های اجتماعی اطلاعات کاربران را می‌فروشند. با این همه آیا باید از این سرویس‌ها استفاده نکرد؟

نه، فقط باید جوانب احتیاط را رعایت و از روش‌ها و از نکات امن نگه‌داشتن دیوایس متصل به اینترنت استفاده کرد. متاسفانه یکی از ویژگی‌های مشکل‌ساز جامعه ما این است که به‌راحتی هر حرف و شایعه‌ای را بدون توجه به منبع خبر می‌پذیریم و زحمت بررسی صحت این اخبار را به خود نمی‌دهیم، غافل از اینکه با بازنشر دادن این اخبار در دیگر گروه‌ها، زنجیره‌های شایعه‌پراکنی را تکمیل می‌کنیم. در مجموع استفاده درست یا نادرست از شبکه‌های اجتماعی بستگی به فرهنگ افراد دارد.

چه میزان سرمایه مالی، انسانی و تجهیزات مورد نیاز است تا بتوان یک شبکه اجتماعی مناسب طراحی کرد و در بازار به عرضه رساند؟

بسته به نوع و ایده شبکه‌ای که می‌خواهید ایجاد کنید این رقم متغیر خواهد بود. فاکتور‌های زیادی هستند که باعث می‌شوند سرمایه شروع پروژه متغیر باشد. مثل تعداد کاربران، نیروی انسانی متخصص، گستردگی دسترسی در سیستم عامل‌های مختلف، محل استقرار شرکت و... درمورد نیروی انسانی هم نمی‌شود حتما تعداد مشخصی را در نظر گرفت چون افراد دارای مهارت‌ها و تخصص‌های مختلفی هستند. به‌عنوان مثال امکان دارد یکی از اعضای تیم چند مهارت را با هم داشته باشد ولی در کل برای ایجاد یک شبکه اجتماعی باید پنج پروسه: 1 طراحی و آنالیز 2 - توسعه 3 - بازاریابی و برندینگ 4 - مدیریت و نگهداری و 5 - پشتیبانی را طی کرد و این تعداد به مرور زمان و تعداد جذب کاربر و بازار‌های مورد استفاده رو به افزایش می‌رود.

برای تولید و فروش یک شبکه اجتماعی در بازار‌های داخلی و خارجی آیا نیاز به مجوز خاصی از ارگان‌های دولتی است؟

نه. چون فعلا برای شبکه‌های اجتماعی نه قانونی داریم نه محدودیت و نه ممنوعیت و به‌جز طی کردن مراحل اداری ثبت و واگذاری نیاز به کار دیگری نیست.

آینده بازار‌ آی‌تی ایران را چطور می‌بینید؟

اگر رویداد‌های یک ماه اخیر حوزه فناوری را ببینید متوجه می‌شوید که ایران چقدر سریع در بازار آی‌تی حرکت می‌کند. آخر هفته‌های استارتاپی، رویداد‌های استارتاپ‌ویکند، برنامه منظم شتاب‌دهنده‌ها برای پذیرش و بزرگ کردن استارتاپ‌ها، ارتقای نسل‌های موبایل به بالاتر و رفع تحریم‌های بین‌المللی، همگی این موارد باعث می‌شود که ایران به‌زودی یکی از قطب‌های حوزه‌ آی‌تی در آسیا باشد و این خود یعنی فرصت‌های سرمایه‌گذاری روی این حوزه به خوبی یافت می‌شود.

آیا این شبکه اجتماعی که شما طراحی کردید قابلیت جهانی شدن را هم دارد؟

ما برنامه خیلی دقیقی را برای اسین چیدمان کرده‌ایم. اسین از ابتدای انتشار به‌صورت دو زبانه خواهد بود. فعلا بازار هدف ما ایران است. بعد از آنالیز و رسیدن به تعداد کاربر مشخص شده در ایران، به سرعت بازار‌های خارج ایران را در مسیر اسین قرار می‌دهیم. به دلیل توجه داشتن به موضوعی خاص و مورد نیاز (زمان - مکان - تاریخ) و نداشتن نمونه مشابه این امکان برای اسین خواهد بود که در بازارهای بین‌المللی هم خوش بدرخشد.