سرمایه‌گذاری هدفمند در نهادهای وابسته به مطبوعات

برگزاری نمایشگاه مطبوعات شاید برای فعالان این عرصه یکی از بهترین هفته‌های سال باشد. سال گذشته در همین روزها گزارشی از وضعیت سرمایه‌گذاری در راه‌اندازی یک نشریه را ارائه کردیم که در آن به تفصیل چگونگی حضور موفق در این عرصه و راه‌های درآمدزایی و سودآوری را تشریح کردیم. امروز اما قصد داریم به دیگر شاخه‌های سرمایه‌گذاری در حوزه مطبوعات بپردازیم، البته در کشور ما فعالیت در حوزه مطبوعات تعریف محدودی دارد و اغلب وقتی فردی را شاغل در این حوزه خطاب می‌کنند تصور ما این است که در حال تولید محتوا برای رسانه یا تهیه نشریه است، این در حالی است که طبق تعاریف بین‌المللی بیش از 300شغل در حوزه مشاغل مطبوعاتی تعریف می‌شود که ما از اغلب آنها غافلیم.

علاقه وافر ایرانی‌ها به چاپ نشریه!

آمارها نشان می‌دهد حدود 5هزار و 600 مجوز نشریه توسط معاونت مطبوعاتی صادر شده که قریب به 2700 نشریه در حال فعالیت در سراسر کشور هستند و تهران با چاپ حدود 1300 نشریه رکورددار این جدول است. همین اعداد به‌تنهایی نشان‌دهنده علاقه وافر ایرانی‌ها به چاپ نشریه است، چاپی که البته در کنار ارقام سرانه مطالعه نشان‌دهنده یک فاجعه فرهنگی است.

در واقع می‌توان گفت بیش از 90درصد فعالان حوزه مطبوعات در حال چاپ نشریات مختلف هستند بدون اینکه به خواندن، توزیع، کیفیت و سایر مسائل مربوط به آن فکر کنند. در گزارش امروز سراغ چند نفر از فعالان حوزه مطبوعات رفته‌ایم تا ببینیم در این حوزه چه فعالیت‌هایی می‌توان داشت که هم جنبه اقتصادی و درآمدزایی داشته باشد و هم یک فعالیت فرهنگی و مطبوعاتی به شمار آید.

سودآورترین بخش مطبوعات سیستم‌های توزیع

رضا خندان به‌عنوان یکی از فعالان قدیمی حوزه رسانه و مطبوعات در پاسخ به اینکه سودآورترین فعالیت مطبوعاتی چه فعالیتی می‌تواند باشد، می‌گوید: به نظر من سیستم‌های توزیع و شرکت‌هایی که به این کار می‌پردازند بیشترین سودآوری را دارند، چرا که با کمترین نیروی انسانی و حداقل امکانات و هزینه‌ها بیشترین سود را در این بخش دارند. به دلیل اینکه توزیع اختصاصی نشریات برای صاحب‌امتیاز هزینه‌های بالایی دارد اغلب نشریات مسئولیت پخش و توزیع بین دکه‌ها در تهران و شهرستان‌ها و همچنین ارسال نشریات به مشترکان را به این شرکت‌ها می‌سپارند.

تعداد توزیع‌کننده‌هایی که در حال حاضر در کشور فعالیت می‌کنند کمتر از انگشتان یک دست است و این موزعین حدود 30 درصد از هزینه فروش روزنامه را به‌عنوان حق توزیع دریافت می‌کنند که 20 درصد آن متعلق به دکه است و 10 درصد برای شبکه توزیع باقی می‌ماند که مجموع این 10درصد‌ها در پایان ماه می‌تواند این شبکه را به یک کسب‌وکار پرسود تبدیل کند. از این رو پیشنهاد من به سرمایه‌گذاران علاقه‌مند در حوزه مطبوعات، تأسیس یک یا چند شبکه توزیع مناسب با توان رقابت با سایرین است.

دکتر محمدرضا قدیمی هم که یکی از فعالان عرصه مطبوعات است عقیده مشترکی درخصوص شرکت‌های توزیع‌کننده با رضا خندان دارد و می‌گوید: از مهم‌ترین معضلات برای کالاهای فرهنگی در کشور بحث توزیع است که متأسفانه باعث شده حتی محتوای باکیفیت و نشریات خوب هم از این دریچه آسیب ببینند و نشریه‌شان به دست مشتری نرسد. در حال حاضر در کشور نیاز به شرکت‌های توزیع‌کننده مدرنی داریم که با سیستمی وقت‌شناس و مسئولیت‌پذیر فعالیت خود را شروع کنند اینچنین شرکت‌هایی می‌توانند توجیه اقتصادی بالایی در حوزه فعالیت‌های مطبوعاتی داشته باشند. نکته جالب توجه در این بخش هم این است که هزینه ارسال نشریه را معاونت مطبوعاتی به سیستم‌های توزیع پرداخت می‌کند.

نهادهایی که می‌توانند توجیه اقتصادی داشته باشند

سال‌ها پیش مجتمع مطبوعات تخصصی کشور راه‌اندازی شد که خدمات بسیاری به نشریات ارائه می‌کرد، گروه هنری، گروه‌های صفحه‌بندی، گروه‌های لیتوگرافی و عکس و گروه‌های تحریریه و... همگی گرد هم آمدند تا برای نشریات کوچک و تخصصی که استطاعت راه‌اندازی دفتر کار را نداشتند خدماتی ارائه کنند و نشریات آنها را چاپ کنند، سپس واحد توزیع راه‌اندازی شد و به‌صورت مستقل در فیلد توزیع فعالیت خود را آغاز کرد اما این مؤسسه به دلیل مشکلاتی که در آن برهه از زمان پیش آمد با شکست مواجه شد و برآوردهای مالی که داشت محقق نشد و به دلیل اینکه کار را با وام شروع کرده بود، در بازپرداخت وام با مشکلاتی روبه‌رو شد و پس از حدود 3سال فعالیت موفق جمع‌آوری شد و اما امروز موسسات تخصصی مطبوعاتی می‌توانند به‌عنوان یکی از فعالیت‌های سودآور حوزه مطبوعات به حساب آیند.

رضا خندان معتقد است: برای راه‌اندازی یک مؤسسه تخصصی مطبوعاتی مهم‌ترین فاکتور تهیه فضا و مکان مؤسسه است، پس از آن شاید با 300میلیون تومان بتوان تجهیزات و وسایل را خریداری کرد و تهیه نیروی انسانی متخصص در هر بخش هم اگرچه اهمیت فراوانی دارد ولی با تشکیل تیم یکپارچه و پرداخت حقوق به‌صورت پروژه‌ای مشکلی در این بخش به وجود نخواهد آمد. این مؤسسه می‌تواند یک فعالیت فرهنگی با اهداف اقتصادی فرهنگی باشد و حداقل 100 مجله را تحت پوشش خود بگیرد. همچنین دکتر حسین انتظامی، معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی از سودآوری یک کلینیک تخصصی مطبوعاتی برای ارائه مشاوره‌های تخصصی و همچنین ارائه راهکار و برقراری لینک‌های ارتباطی بین نشریات و افراد و عاملان سخن گفته که در نوع خود می‌تواند فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری باشد.

مؤسسه‌های مطبوعاتی مادر

عیسی خندان، روزنامه‌نگار و مدیر مجتمع مطبوعات تخصصی کشور درخصوص وضعیت فعلی مطبوعات کشور می‌گوید: اساسی‌ترین بحثی که در نهادهای مربوط به حوزه مطبوعات وجود دارد این است که خود مطبوعات ثبات و پایداری لازم را ندارند، از این رو افرادی که می‌خواهند وارد عرصه‌های مطبوعاتی شوند با مشکلات فراوانی روبه‌رو هستند. این صنف به‌صورت تخصصی و یکدست پیشرفت نمی‌کند و در مجموع صنف مطبوعات با وضعیت فعلی تعریف و توجیه اقتصادی برای خود ندارد.

مطبوعات ما فعالیت مستقلی ندارند و به‌شدت به دولت و معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد وابسته‌اند، در واقع بخش زیادی از هزینه‌های خود را از این طریق تأمین می‌کنند و یاد نگرفته‌اند برای خود توجیه اقتصادی بیافرینند و دولت همواره به‌عنوان یک بنگاه سوبسیددهنده در کنار مطبوعات بوده است.

عیسی خندان اما پیشنهادی برای سرمایه‌گذاران بالقوه مطبوعاتی دارد که در نوع خودش بکر است؛ وی می‌گوید: امروزه چند هزار نشریه کوچک داریم که اینها واحدهای مطبوعاتی هستند که هم برای دولت و هم صاحب‌امتیاز هزینه‌های فراوانی دارند. به نظر من در حال حاضر تجمیع واحدهای مطبوعاتی و راه‌اندازی موسسات مطبوعاتی بهترین راه یکپارچه‌سازی و بعد از آن سودآوری در این بخش است. در واقع باید مؤسسه‌هایی پدید آیند که چندین واحد کوچک مطبوعاتی را زیر نظر گرفته و یک بنگاه قوی‌تر و جدی‌تر به راه بیندازند تا از هزینه‌ها کاسته و در بحث فروش و توزیع به درآمدها بیفزایند.

پیمانکاری سازمان آگهی‌ها

دکتر قدیمی در آخر می‌گوید: یکی دیگر از پیشنهادهایی که می‌توان برای سرمایه‌گذاران بالقوه مطبوعاتی ارائه داد، اخذ آگهی‌های نشریات به‌صورت پیمانکاری است که اغلب با استقبال نشریات هم روبه‌رو می‌شود، چرا که تمام هزینه‌های مربوط به تجهیز دفتر، نیرو و اخذ آگهی به عهده پیمانکار است. در واقع یک فرد یا گروه با نشریه وارد قرارداد شده و تمام آگهی‌های قابل چاپ در یک نشریه را اجاره کرده و خود شروع به اخذ آگهی از شرکت‌ها می‌کنند و تمام مبالغ آگهی‌ها را خود دریافت کرده و سپس یا به‌صورت ماهانه بابت اجاره مبلغی به صاحب نشریه می‌پردازند یا به‌صورت پورسانتی درصدی را خود دریافت کرده و درصد کمتری را به صاحب امتیاز نشریه می‌دهند.

قدیمی می‌افزاید: مهم‌ترین نکته در عقد قرارداد سازمان آگهی‌ها مدت زمان قرارداد است که حدقل باید 3تا 5 ساله بسته شود، چراکه برخی نشریات در ابتدای کار چندان جایگاه و اسمی ندارند اما دورنمای خوبی برای طرف قرارداد تصور می‌شود.

پیشنهاد «فرصت امروز»

گروه سرمایه‌گذاری «فرصت امروز» هم برای فعالان بالقوه این بخش یک پیشنهاد سودآور و بکر دارد. برگزاری تخصصی نمایشگاه مطبوعات می‌تواند یکی از راه‌های مناسب سودآوری در این حوزه باشد، شرکتی که بتواند به‌صورت فصلی نمایشگاه برگزار کند می‌تواند در 4دوره اخذ درآمد کند و در طول سال هم زمان زیادی برای رسیدگی به کارهای دیگر داشته باشد. 

در واقع دلیل این پیشنهاد دو مسئله مهم است؛ اول اینکه نمایشگاه مطبوعات که سالانه برگزار می‌شود اغلب مخاطب هدف را جذب نمی‌کند و معمولاً یک حرکت نمایشی برای ابراز وجود رسانه‌ها به شمار می‌آید اما اگر شرکتی بتواند به‌صورت فصلی نمایشگاه‌های تخصصی برای رسانه‌های چاپی در حوزه‌های مختلف برگزار کند به خوبی می‌تواند مؤثر باشد. یعنی مثلاً فصل پاییز یک نمایشگاه تخصصی برای معرفی رسانه‌های چاپی اقتصادی برگزار شود که هم بازار مخاطب خاص خود را دارد و هم رسانه مشخص در این نمایشگاه شرکت می‌کند. 

دلیل دوم هم هزینه‌های بالای گرفتن غرفه در نمایشگاه مطبوعات سالانه است که شرکت برگزار‌کننده نمایشگاه می‌تواند برای جذب رسانه‌ها هزینه‌های کمتری را از نشریات اخذ کند. احتمالا نشریات استقبال خوبی از این طرح خواهند داشت تنها نیاز است فردی یا گروهی ریسک ورود به این بخش را بپذیرد و پایه‌گذار آن باشد.