سازمان شفافیت بین المللی، نهادی برای زندگی بهتر

در بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای درحال توسعه معمولا یکی از وعده های اصلی نامزدهای ریاست جمهوری مبارزه با فساد است. فساد در دستگاه های دولتی و نهادهای اقتصادی سالانه در کشورهای گوناگون میلیون ها و بلکه میلیاردها دلار پول را هدر می دهد.

به همین خاطر وجود سازمان هایی در سطح جهانی که بتوانند شاخص هایی برای تعیین شفافیت اقتصادی یا تشخیص فساد در نظام اقتصادی هر کشور تعیین کنند، لازم و ضروری است. سازمان شفافیت بین الملل (Transparency International)  یک سازمان غیردولتی است که سال 1993 تاسیس شد. هدف این سازمان که دفتر آن در برلین آلمان قرار دارد، مبارزه با فساد و افزایش آگاهی درباره این پدیده آسیب رسان به بدنه جوامع است.

شفافیت بین المللی سالانه اقدام به انتشار شاخصی به نام شاخص ادراک فساد می کند و در آن با معیارهایی فساد موجود در کشورهای عضو این نهاد را می سنجد. فساد، اختلاس، رشوه گیری، خریدوفروش پست های دولتی، رشوه پذیری دستگاه قضایی، فساد مالی میان سیاستمداران و مقام های دولتی و مقابله نکردن یا ناکارآمدی در مبارزه با مواد مخدر معیارهایی هستند که با سنجش آنها شاخص ادراک فساد کشورها مشخص می شود.

این نهاد از مردم در همه کشورهای دنیا می خواهد صدای خود را علیه فساد بلند کرده و در برابر فسادهای سازماندهی شده در پوشش های گوناگون سکوت نکنند.

سال 2015 نشان داد که اگر مردم کار یکپارچه انجام دهند، می توانند در جدال با فساد موفقیت کسب کنند. اگرچه فساد هنوز در سراسر جهان همه گیر است، نسبت به سال های گذشته کشورهای بیشتری بودند که رتبه خود در شاخص ادراک فساد را در این سال بهبود بخشیدند.

به طورکلی دو سوم از 168 کشوری که این شاخص در موردشان بررسی شد، از صفر تا صد امتیاز کمتر از 50 را به دست آوردند که این یعنی فساد در این کشورها بسیار زیاد است.

اما در کشورهایی چون گواتمالا، سریلانکا و غنا شهروندان فعال چه به صورت  شخصی و چه در قالب گروه ها تلاش زیادی کردند تا فساد را در کشورهای شان کمتر کنند. پیام این فعالان به کشورهای دیگر این بود که اقدامی قاطع در سال 2016 انجام دهند.

جوز اوگاز، رئیس شفافیت بین المللی در سخنانی در این باره چنین گفت: «اگر همه با هم کار کنند، می توان فساد را از نفس انداخت. برای از بین بردن سوءاستفاده از قدرت، جلوگیری از رشوه دادن و گرفتن و البته روشن شدن وضعیت قراردادهای مخفیانه، شهروندان باید همه باهم از دولت شان بخواهند دست از این سوءاستفاده ها بکشد.»

او ادامه داد: «شاخص ادراک فساد 2015 به روشنی نشان می دهد که فساد در سراسر جهان همچنان باقی است. با این حال اما 2015 سالی بود که مردم در سراسر جهان یک بار دیگر این پیام را به دولتمردان شان دادند که زمان مقابله با فساد  بزرگ فرا رسیده است.»

فساد بزرگ یعنی سوءاستفاده از قدرت در سطوح بالا که برای معدود افرادی امکان هزینه کردن پول های بزرگ را فراهم کرده و باعث زیان های جدی و بزرگ به اشخاص و جامعه می شود. این کار معمولا بدون پیگرد باقی می ماند.

در شاخص ادراک فساد 2015 کشور برزیل با پنج امتیاز کاهش بیشترین پیشرفت را در مبارزه با فساد داشت و هفت پله پایین تر آمد تا در رده 67 قرار گیرد. اعتراض های مردم این کشور در سال 2015 و به خیابان آمدن شان باعث شد فساد برخی مقامات این کشور بیشتر قابل پیگیری شود. به تازگی هم که خانم دیلما روسف، رئیس جمهوری این کشور به اتهام فساد در دولت از سمتش برکنار شد و جای خود را به معاونش آقای تامر داد.

براساس نتایج به دست آمده درباره شاخص ادراک فساد در سال 2015، دانمارک برای دومین سال پیاپی بالاترین مقام را در شاخص ادراک فساد دارد. این یعنی دانمارکی ها عملکرد خوبی در مبارزه با فساد از خود نشان داده اند. در این رده بندی کشورهای کره شمالی و سومالی بدترین عملکرد را داشتند و در قعر جدول قرار دارند.

سطح بالای آزادی بیان در رسانه ها، دسترسی به اطلاعات درباره بودجه به این معنی که عموم مردم بدانند پول های کشور از کجا آمده و صرف چه چیزهایی می شود، سطح بالایی از یکپارچگی درمیان مردم و قدرت و عدالتی که میان فقیر و غنی تفاوتی نمی گذارد؛ ویژگی هایی هستند که در کشورهای دارای شفافیت بالا و فساد پایین دیده می شوند.

از سوی دیگر اما درگیری و جنگ، دولت ناکارآمد، ضعف در نهادهای عمومی چون پلیس و دستگاه  قضایی و عدم استقلال رسانه ها از شاخص ترین ویژگی های کشورهایی بود که شاخص ادراک فساد در آنها عددی بالا را نشان می دهد و از شفافیت مالی در این کشورها کمتر خبری هست.

در چهار سال گذشته عدد شاخص ادراک فساد در کشورهایی چون لیبی، استرالیا، برزیل، اسپانیا و ترکیه افزایش قابل توجهی داشته و این یعنی فساد در این کشورها بیشتر شده است. در مقابل اما این شاخص در کشورهایی مثل یونان، سنگال و بریتانیا کاهش های خوبی داشته و این یعنی فساد در این کشورها کمتر شده است.

این شاخص براساس نظر کارشناسان شفافیت بین المللی تعیین می شود. عددهای پایین یعنی مردم می توانند از کار دولت اطلاع داشته باشند و بدانند که پول ها کجا می رود. عددهای بالا اما نشانه رواج رشوه خواری، مجازات نشدن فاسدان و عدم پاسخگویی نهادهای دولتی به مردم است.