دنیای سیاه کودکان کار

کار کودکان به هر نوع کار و فعالیتی اطلاق می‌شود که کودکان با کمتر از سن قانونی در آن دخیل باشند. فعالیت‌هایی که غالبا به سلامتی جسمانی و روانی آنها آسیب وارد می‌کند و عمدتا از عواقب فقر است. کودکان کار زاییده فقر هستند. فقر، کودکان را برای امرار معاش خود و خانواده یا حتی تنها به‌دلیل زنده ماندن، مجبور به وارد شدن به بازار کار می‌کند. کار کودکان، فقر را نسل به نسل استمرار می‌بخشد و رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی را کاهش می‌دهد. با این حال فقر تنها عامل دخیل در موضوع کار کودکان نیست. نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی، نبود آموزش، وابستگی شدید اقتصاد به کشاورزی، انتقال آهسته جمعیت، مصرف گرایی، سنت‌ها و انتظارات فرهنگی همه از عوامل به وجود آورنده پدیده کار کودکان هستند.

تجربه نشان داده که ترکیبی از عواملی مثل رشد اقتصادی، احترام به استاندارد‌های کار، آموزش همگانی، حمایت اجتماعی و درک حقوق و نیاز‌های کودکان، درعقب‌نشینی عوامل ترویج کار کودکان موثر خواهد بود.در نقض کنوانسیون حقوق کودک و استاندارد‌های بین‌المللی کار، حدود 200 میلیون کودکان در فعالیت‌های اقتصادی به کار گرفته می‌شوند. حدود سه چهارم آنها مشغول کار‌هایی هستند که سلامت آنها را تهدید می‌کند. کار در معدن و کارخانه‌ها، یا سروکار داشتن با مواد سمی خطرناک، مثل محصولات شیمیایی از جمله این خطرات است.

اغلب کودکانی که به کار گماشته می‌شوند، نامرئی هستند. به عبارتی خارج از دید ما و دور از دسترس قانون هستند. بسیاری از این کودکان نه تنها به کار مجبور می‌شوند، بلکه حقوق آنها در زمینه‌های مختلف نادیده گرفته می‌شود. به نظر می‌رسد سن، جنسیت، قومیت، طبقه اجتماعی و درجه فقر از عواملی است که نوع کار کودکان و شدت آن را در فعالیت‌های اقتصادی تعیین می‌کند.

وضعیت کودکان کار در دنیا

استثمار کودکان در همه جای دنیا وجود دارد و بسته به سنت‌ها و فرهنگ‌های مختلف شکل‌های متفاوتی را می‌پذیرد. در آسیای جنوب شرق و اقیانوسیه، کودکان دختر به باند‌های فحشا یا برای کار در منزل فروخته می‌شوند. بسیاری از کودکان هم در این مناطق برای پرداخت بدهی‌های خانوادگی در کارخانه‌های نساجی به کار گرفته می‌شوند. در آفریقا، والدین فرزندان خود را در مقابل دام مخصوصا گاو می‌فروشند.

این کودکان در مزارع یا معادن یا به‌عنوان کارگران خانگی استثمار می‌شوند. در آمریکای شمالی و آمریکای لاتین، کودکان به‌عنوان قربانیان فحشا در گردشگری یا قاچاق مواد مخدر استثمار می‌شوند. در اروپا هم کودکان برای تولید محصولات به صرفه یا باند‌های فحشا در اروپای شرقی مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند. سال 2010 شکایت سه سازمان غیر‌دولتی از دلالان فروش پنبه در فرانسه، سوییس و آلمان و بریتانیا به ثبت رسیدکه کودکان را آگاهانه و به اجبار در صنعت پنبه ازبکستان به کار گماشته بودند.

به طور کلی، اینطور استنباط می‌شود که دختران تعداد بیشتری از کودکان کار را تشکیل می‌دهند یا حداقل کار دختران قابل مشاهده‌تر است. حقوقی که صندوق کودکان سازمان ملل (unicef) برای کودکان قائل است عبارتند از حق آموزش و پرورش و تعلیم، مراقبت‌های بهداشتی اولیه، تغذیه مناسب، تفریح، زندگی همراه با امنیت در خانواده وجامعه. سازمان یونیسف، آموزش‌وپرورش را یک راه موثر برای جلوگیری از استفاده کودکان در فعالیت‌های اقتصادی معرفی کرده است.

کودکان تحصیلکرده کمتر در خطر قربانی شدن کار‌های اجباری قرار می‌گیرند. همچنین کودکانی که کار می‌کنند، اگر امکان ادامه تحصیل را داشته باشند، شانس بیشتری برای بهبود وضعیت و شرایط خود خواهند داشت. خبر خوب این است که تعداد کودکان کار به طرز قابل توجهی از سال‌های 2008 تا 2015 کاهش یافته است، ولی هنوز جای تاسف است که 30 سال از ممنوعیت کار کودکان و استثمار اقتصادی آنها در سطح بین‌المللی می‌گذرد، با این حال هنوز هم از 168میلیون کودک بین 5 تا 17 سال در بازار کار استفاده می‌شود.

براساس توضیح سازمان بین‌المللی کار، کار کودکان به چرخه باطل فقر تداوم می‌بخشد و مانع از کسب مهارت و آموزش ضروری آنها برای بهبود اوضاع‌شان در آینده می‌شود. عواقب کار کودکان، از دوران کودکی و دنیای کودکان پا را فراتر می‌گذارد. این مسئله روی اقتصاد جهانی هم تاثیر می‌گذارد و منجر به کاهش رقابت، بهره‌وری و درآمد بالقوه می‌شود. مبارزه با کار کودکان از سال 1966 و از پیمان بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی آغاز شد.

تعهد دولت‌ها در مقابله با استعمار کودکان توسط کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک در سال 1980 مورد بازبینی قرار گرفت و حقوق کودکان بعد‌ها توسط سازمان بین‌المللی کار، مبنای قانونی مبارزه با کار کودکان تصویب شد. سال 1989، کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودکان با مشارکت ملل متحد به جز سه کشور سومالی، ایالات متحده آمریکا و سودان جنوبی، تصویب کرد که موضوع محافظت از کودکان در مقابل کار اجباری مهم‌ترین و جهانی‌ترین موضوعی است که وجود دارد. هر انسان زیر 18 سال در قوانین کار کودک به شمار می‌آید و باید حقوق او اعم از آموزش، بهداشت و... به رسمیت شناخته شود.

براساس قوانین کنوانسیون حقوق کودکان، حق محافظت در مقابل استثمار اقتصادی نیز برای کودک محفوظ است و باید به رسمیت شناخته شود. کار اجباری برای سلامت و بهداشت جسمانی، روانی، اخلاقی و معنوی کودک خطرناک است و او را از تحصیل و آموزش باز می‌دارد. با این حال اگر دولت‌ها مسئول محافظت از کودکان در قبال استثمارهستند، شرکت‌های چند ملیتی و مصرف‌کنندگان نیز نقش مهمی در مبارزه با استثمار اقتصادی کودکان ایفا می‌کنند.

در اقتصاد جهانی، کار کودکان در زنجیره تولید محصولات بسیار واقعی است. دستورالعمل سازمان همکاری اقتصادی و توسعه به منظور ابلاغ به شرکت‌های چند ملیتی و بزرگ در سال 2008 صادر شد.شرکت‌های چند ملیتی نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور‌هایی که در آنها سرمایه‌گذاری می‌کنند، دارند. این دستورالعمل‌ها، مسئولان این شرکت‌ها را به پایبندی به اصول و استاندارد‌ها و رفتار مسئولانه ملزم می‌کند. هدف این دستورالعمل‌ها این است که شرکت‌ها را دعوت به ایفای نقش فعال در مبارزه با کار کودکان کند.

مردم نیز به‌عنوان مصرف‌کننده می‌توانند نقش مهمی در مبارزه با کار کودکان بازی کنند؛ از فشار آوردن بر دولت‌ها برای حمایت از حقوق کودکان و محافظت از آنها در برابر کار اجباری تا امتناع ورزیدن از خرید کالاهایی که توسط این کودکان ساخته می‌شوند. حتی اگر قیمت این محصولات بسیار ارزان‌تر باشند، صدای مردم باید برای دفاع از حقوق کودکان و افشاگری شرکت‌ها با استراتژی‌های سودجویانه به گوش دولت‌ها برسد.