اهمیت گاز ترکمنستان برای افغانستان

افغانستان نقش بسیار مهمی در پروژه انتقال گاز ترکمنستان به هند، افغانستان و پاکستان که به اختصار TAPI نامیده می‌شود، دارد. براساس برآوردهای صورت گرفته در سال 2015 ترکمنستان پنجمین کشور دارنده منابع گاز طبیعی معرفی شد که این موضوع در راستای استراتژی این کشور برای صادرات منابع گازی خود می‌تواند منافع و مزایای قابل توجهی برای ترکمن‌ها به همراه داشته باشد. به‌خصوص اینکه مقامات عشق‌آباد رشد و توسعه این کشور را در گرو صادرات منابع گاز طبیعی آن می‌دانند.

علاقه ترکمن‌ها به صادرات گاز طبیعی خود و همچنین نیاز کشورهای همسایه ترکمنستان به انرژی زمینه را برای همکاری کابل و عشق آباد فراهم کرده که این مسئله مثال جالبی از همکاری دو کشور در منطقه آسیای مرکزی و در حوزه انرژی همزمان با کاسته شدن از ضریب نفوذ و اهمیت روسیه در این منطقه محسوب می‌شود. روس‌ها که به دلیل حمله نظامی به افغانستان در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق از جایگاه مناسبی در میان افغان‌ها و منطقه آسیای مرکزی برخوردار نیستند، در حال حاضر و پس از حمله نظامی آمریکا به افغانستان و حضور قدرتمند نظامی و مستشاری واشنگتن در این کشور نیز فرصت حضور و گسترش نفوذ در میان افغان‌ها را نداشته‌اند.

با این وجود افغانستان توسعه و گسترش صنعت گاز طبیعی خود را مدیون حضور نظامی شوروی سابق و تلاش آن برای انتقال گاز افغانستان به بازار گاز اروپا در آن سال‌ها است. گفتنی است افغانستان فرآیند اکتشاف منابع طبیعی و زیرزمینی خود را از سال 1936 میلادی آغاز کرد اما کشف این منابع تا سال 1957 به طول انجامید. در این میان کمک‌های تکنولوژیک و تجربه شوروی سابق از اهمیت قابل توجهی برای افغانستان برخوردار بوده و به این کشور کمک کرد تا در آن زمان فرآیند آزمایشی ایجاد هشت چاه استخراج گاز طبیعی را آغاز کرده و منابع بزرگ گاز طبیعی که عمده آنها در شمال این کشور و در استان «جوزان» قرار داشت را کشف کنند.

هم‌اکنون و پس از گذشت سال‌ها از حضور نظامی شوروی سابق در افغانستان و سقوط حکومت مرکزی این کشور به دست طالبان و در نهایت حمله نظامی آمریکا به افغانستان و استقرار دولت ملی این کشور، فرصتی دست داده که افغانستان بدون توجه به منابع گاز طبیعی خود در چارچوب پروژه «TAPI» به همکاری با ترکمنستان پرداخته و زمینه را برای ورود گاز این کشور به افغانستان، پاکستان و هند فراهم آورد.

عدم وابستگی ترکمنستان به روسیه در پروژه TAPI

ترکمنستان که در چارچوب کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های « Afghan Gas Enterprise »، « Inter State Gas Systems » پاکستان و «GAIL» هند، رهبری پروژه خط لوله «TAPI» را برعهده دارد، می‌تواند بدون نیاز به کمک روسیه منابع گازی خود را در آسیای میانه به فروش برساند. این در حالی است که در صورت تمایل عشق آباد برای صادرات گاز خود به اروپا، روسیه از نقش بسیار مهمی در این رابطه برخوردار بوده و بدون نقش آفرینی مسکو انتقال گاز ترکمنستان به بازار انرژی اروپا بسیار دور از ذهن به نظر می‌رسد.

با در نظر گرفتن همه مباحث مطرح شده، پروژه «TAPI» به دلیل عدم وجود ثبات سیاسی و امنیت لازم در افغانستان و پاکستان هر لحظه ممکن است دچار توقف یا حتی فروپاشی شود. لازم به ذکر است که خط لوله «TAPI» در صورت تحقق از استان‌های «هرات، فرح، هلمند و قندهار» عبور می‌کند و در این رابطه مقامات استان هلمند نسبت به ریسک بالای امنیتی این استان به مقامات افغانستان هشدار داده‌اند.

از سوی دیگر و با وجود تمامی تهدیدهای امنیتی موجود در افغانستان و پاکستان، ایالات متحده که برنامه خنثی کردن نفوذ شدید روسیه و چین در منطقه آسیای میانه را دنبال می‌کند، از پروژه «TAPI» حمایت کرده و سعی خواهد کرد تا از این خط لوله در افغانستان و پاکستان محافظت به عمل آورد. با وجود عزم جدی کشورهای ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند برای تحقق پروژه TAPI ، ایران نیز همزمان و به‌صورت موازی به دنبال تکمیل فرآیند احداث خط لوله انتقال گاز خود به پاکستان و هند که از آن با عنوان خط لوله صلح نام برده می‌شود، است. این خط لوله که در صورت تحقق روزانه حجمی معادل 25 میلیون مترمکعب گاز به پاکستان منتقل خواهد کرد، همچنان و پس از مدت‌ها فرآیند احداث آن تکمیل نشده و دهلی‌نو تحت فشارهای آمریکا از همکاری کامل با ایران در این زمینه خود‌داری می‌کند.

با این همه، تحرکات و مسائل سیاسی در مناطقی که منابع گاز طبیعی قابل توجهی در آن وجود دارد بسیار پر نوسان است.

در این رابطه بسیاری از کارشناسان معتقدند تحقق پروژه TAPI می‌تواند زمینه را برای منفعت سیاسی و اقتصادی دو کشور افغانستان و ترکمنستان فراهم آورد. اگرچه کابل سال‌هاست با گروه‌های تروریستی موجود در این کشور به سرکردگی طالبان همزمان در حال جنگ و مذاکرات صلح است، اما شرکت در این پروژه و احداث آن قطعا از ارزش بسیار زیادی برای افغان‌ها برخوردار خواهد بود.