آیا روبات‌ها شغل ما را می‌گیرند؟

در هفته گذشته روبات‌های هوشمند تیتر بسیاری از خبرگزاری‌های دنیا را به خود تخصیص داده‌اند. این اولین باری نیست که روبات‌ها و تأثیرشان بر بیکاری نیروی انسانی مورد توجه رسانه‌ها قرار می‌گیرد. بحث تهدید مشاغل انسانی توسط روبات‌های مکانیکی چندین دهه است که در معرض توجه کارشناسان و منتقدان قرار دارداما این بار موضوع جدی‌تر است. روبات‌های هوشمند پای‌شان را از کارخانجات تولیدی و خط تولید فراتر گذاشته و وارد عرصه کشاورزی، انبارداری، خدمات و حتی نوشتاری شده‌اند.

این بدان معناست که فعالیت روبات‌ها دیگر محدود به مشاغل یدی و معمول نیست. پیشرفت تکنولوژی این امکان را به انسان نماهای مصنوعی داده است تا پا در فضای کاری بگذارند که به دلیل الزام به انعطاف‌پذیری و ادراک بصری تا به حال منحصر به انسان‌ها بوده است. حالا روبات‌ها می‌توانند جلوی در فروشگاه‌ها و هتل‌ها بایستند و به مهمانان خوشامد بگویند، به جای مسئولان فروش فروشگاه‌ها به مشتریان سرویس بدهند، تجزیه و تحلیل کنند و حتی بنویسند. بله، روبات‌ها می‌توانند اطلاعات را به خوبی تحلیل کنند، نکات جالب‌تر را از نکاتی که خیلی مهم نیست جدا کنند و خبرهای جالب بنویسند، آن‌هم در مدتی بسیار کمتر از یک نیروی انسانی.

برخی محققان معتقدند رشد سریع فن آوری و دستیابی به روبات‌های پیشرفته‌ترو ارزان‌تر، در نهایت سبب می‌شود که بسیاری از تولیدکنندگان و صاحبان مشاغل، این ماشین‌های هوشمند را به نیروی کار انسانی ترجیح دهند. هر چه باشد دردسر روبات‌ها کمتر است؛ خسته نمی‌شوند، مجروح نمی‌شوند، شکایت هم نمی‌کنند.مارتین فورد نویسنده کتاب ظهور روبات‌ها در کتابش به تأثیر مخرب اجتماعی و اقتصادی حاصل از جایگزینی نیروی انسانی تحصیلکرده با روبات‌ها می‌پردازد و معتقد است این تحول صنعتی می‌تواند عامل اصلی گسترش نابرابری بین طبقات مرفه و فقیر جوامع باشد.در اینکه روبات‌ها جای بسیاری از نیروکارهای کاری را در مشاغل و عرصه‌های مختلف گرفته‌اند هیچ شکی نیست، اما سؤالی که باقی می‌ماند این است که عاقبت نیروی کار انسانی در آینده چه خواهد شد؟

نیروی کار انسانی زیر سایه تهدید روبات‌ها

مطالعه بانک مرکزی انگلیس نشان می‌دهد سیر صعودی استفاده از روبات‌ها، در دهه‌های آینده نیمی از جمعیت کار این کشور را با خطر بیکاری مواجه می‌کند.اندی هالدین، کارشناس ارشد اقتصادی بانک انگلیس هفته گذشته اعلام کرد که 15 میلیون شغل در انگلیس در معرض تهدید قرار دارند.وی دلیل اصلی این مشکل را در پیشرفت صنعت روبات‌سازی و دستیابی روبات‌ها به توانایی‌ها‌یی است که تا به امروز منحصر به نیروی کار انسانی بوده است.هالدین همچنین اعلام کرد بر اساس مطالعه بانک انگلیس، سه دسته از مشاغل در خطر بیشتری قرار دارند: مشاغل اداری، دفتری و تولیدی.

این کارشناس ارشد همچون مارتین فورد معتقد است مکانیزه شدن مشاغل سبب ایجاد فاصله طبقاتی بیشتر و کاهش نرخ دستمزد می‌شود.تهدید نیروی کار انسانی توسط روبات‌ها تنها به انگلیس ختم نمی‌شود. آمریکا و آلمان هم جزو کشورهایی هستند که نیروی کارشان با تهدید جدی روبات‌ها روبه‌رو هستند.بانک مرکزی انگلیس، همچنین اعلام کرده است که 80 میلیون شغل در آمریکا در دو دهه آینده در معرض مکانیزه شدن و جایگزینی نیروی انسانی با روبات‌های مکانیکی هستند.

موسسه آلمانی ING در یک بررسی در ماه اردیبهشت ادعا کرد که 59 درصد از نیروی کار آلمان در خطر از دست دادن جایگاه شغلی خود به روبات‌ها هستند. این بدان معناست که در صورت صحت نتایج این مطالعه 18 میلیون از 30.9 میلیون کارمند تمام وقت و پاره وقت یا یک سوم نیروی کار آلمان شغل خود را از دست خواهند داد.این مطالعه مدعی است که از بین رفتن فرصت‌های شغلی نیروی انسانی، بهایی است که آلمان باید به ازای داشتن بخش صنعتی پیشرفته خود بپردازد. بنا بر این مطالعه، قشر ضعیف و کم درآمد جامعه بیشترین آسیب را از این تحول صنعتی خواهند دید.

هر چه توانمندی‌های نیروی انسانی کمتر باشد، خطر جایگزینی‌شان با روبات‌های هوشمند بیشتر است. برای مثال مشاغل دفتری مثل منشی‌گری تقریباً به طور کامل به روبات‌ها محول خواهد شد اما احتمال جایگزینی روبات‌ها با نیروی کار انسانی در مشاغلی چون پزشکی و مشاغل ارشد اقتصادی بسیار کمتر است.

آیا در عصر بازوهای مکانیکی، جایی برای نیروی کار انسانی نیست؟

نظر کارشناسان در مورد نقش روبات‌ها در بیکاری نیروی انسانی مختلف است. با اینکه یک‌دسته از این کارشناسان معتقدند با هوشمند شدن نیروهای مکانیکی و وارد شدن‌شان به عرصه‌های جدید، نیروی کار انسانی در نهایت با خطر منسوخ شدن روبه‌رو است، دسته دیگر بر این باورند که روبات‌ها هیچگاه قادر به رقابت با فکر انسان و توانمندی‌های منحصر به فردش نخواهند بود. به گفته‌ای، روبات‌ها نه تنها مشکلی برای نیروی کار انسانی ایجاد نمی‌کنند، بلکه نیروی کمکی محسوب می‌شوند. از طرف دیگر با رشد و تولید بیشتر روبات‌ها، مشاغل بیشتری چون برنامه‌ریزی، تعمیر و هدایت روبات‌ها ایجاد می‌شود که برای انجام آن احتیاج به نیروی کار انسانی است.

دیوید آتور، اقتصاددان آمریکایی و استاد مؤسسه تکنولوژی ماساچوست معتقد است روبات‌ها هنوز راه درازی برای رسیدن به توانایی‌های انسانی دارند و قابلیت‌شان در زمینه‌های مختلف مثل انعطاف‌پذیری، سازگاری و تصمیم‌گیری بسیار محدود است.به گفته وی، روبات‌ها هنوز تولیداتی ناقص و ضعیف هستند و برای همین نگرانی از وجود آنها موضوعی «خنده‌دار ومضحک» است.

با این‌حال چیزی که موجب نگرانی بسیاری از متخصصان شده، این است که با گذشت زمان و پیشرفت سریع تکنولوژی، نواقص روبات‌ها که مورد توجه برخی محققان چون آتور است بر طرف می‌شود و این بازوهای مکانیکی به مغزهای متفکری تبدیل می‌شوند که می‌توانند در تمامی عرصه‌ها با انسان‌ها رقابت کنند و حتی از آنها پیشی بگیرند.