آموزش کشاورزی در صداوسیما ؛ شاید وقتی دیگر

رادیو و تلویزیون یکی از مهم‌ترین پایه‌های شنیداری، دیداری تبلیغاتی هر کشوری، از جمله ایران است که در همه زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، صنعتی، اقتصادی و تخصصی فعالیت دارند و با تهیه و تنظیم برنامه‌های مرتبط و تبلیغات بازرگانی و. . . منشاء تحولات مثبت و چشمگیر در جامعه هستند. بازتاب این برنامه‌ها و تبلیغات نیز به وضوح در جامعه با پیشرفت در زمینه‌های مربوط دیده می‌شود. اما در بخش کشاورزی برنامه‌های تلویزیونی و تبلیغات دولتی مانند سایر اصناف این صنعت تاکنون پیشرفت موثری نداشته و تنها گروه تلویزیونی که در این زمینه فعالیت‌های نه چندان چشمگیری دارد، گروه تلویزیونی جهاد است. این گروه از نسل دوم بنیانگذاران برنامه جهاد سال 58 است كه از جمله خاطره‌انگیزترین برنامه‌های تولیدی این گروه، «خوان گزیده‌ها» و «روایت فتح» بود. این گروه به تعریفی دیگر نوعی رسانه جهاد سازندگی بود که شبكه اول نیز، آن روزها میزبان پخش برنامه‌های این گروه تلویزیونی می‌شد. البته از اواخر دهه 70 که سازمان صدا و سیما تله تکست را در قالب شبکه تعریف کرد، برخی از صفحات این شبکه در اختیار این گروه قرار گرفت و اطلاعات عمومی و تخصصی که در زمینه کشاورزی در اختیار عموم قرار می‌گرفت، غیرقابل انکار است. با توجه به این مسئله که بخش زیادی از کشاورزان ما به شیوه سنتی و معیشتی فعالیت می‌کنند با یک نگاه اجمالی درمی‌یابیم که تله تکستِ متنی فقط راهی برای سر باز زدن قوانین تدوین شده برای سازمان صداوسیما است. در ادامه هم شاهد فعالیت‌های نشریه «دهکده» از این گروه بوده‌ایم که به‌صورت گلچین، اطلاعات باارزشی از كشاورزی و كشاورزان، آمارهای تولید، سرانه مصرف و تازه‌های تولید و... را در یك بولتن 4 صفحه‌ای تهیه و منتشر می‌کند.
فعالیت‌های این گروه تلویزیونی در حالی است که ماده 1 قانون افزایش بهره‌وری بخش كشاورزی و منابع طبیعی بیان کرده: دولت مكلف به تحقق سند چشم‌انداز بیست‌ساله كشور، سیاست‌های كلی نظام و قانون سیاست‌های اجرایی اصل 44 قانون اساسی است که به موجب این قانون، زمینه‌ها، برنامه‌ها، تسهیلات و امكانات ارتقای بهره‌وری و اصلاح الگوهای تولید و مصرف در بخش كشاورزی و منابع طبیعی باید فراهم و به مرحله اجرا درآید. به منظور ارتقای منزلت اجتماعی، دانش و توانمندی‌های فعالان بخش کشاورزی و منابع طبیعی و عشایری و پوشش مناسب برنامه‎های ترویجی و گسترش برنامه‎های توسعه انتقال تجارب و یافته‎های تحقیقاتی در این بخش، «سازمان صداوسیما» موظف است علاوه بر برنامه‎های رادیو و تلویزیونی گروه جهاد در تمامی شبکه‎های سراسری داخلی رادیو و تلویزیونی و همچنین شبکه‎های استانی متناسب با موضوعات خاص استانی و کشوری با ایجاد گروه «دانش ترویج و توسعه بخش کشاورزی و منابع طبیعی» نسبت به تهیه و پخش برنامه‎های ویژه بخش کشاورزی اقدام کند. سازمان صدا و سیما موظف است برنامه موضوع این قانون را به‌صورت روزانه و ثابت و در زمانی ارائه کند که بیشترین بیننده و شنونده را داشته باشد و در هر شبکه حداقل یک ساعت در شبانه‎روز و حداقل چهار روز در هفته برنامه اجرا کند. برنامه‌های صدا و سیما در بخش كشاورزی به دو دسته 1-برنامه‌های شبكه سراسری ملی 2- برنامه‌های شبكه‌های استانی تقسیم می‌شوند.
 برنامه‌های شبكه سراسری، عمدتا توسط گروه جهاد سیما تهیه و تولید و از شبکه‌های تهران پخش می‌شود. این برنامه‌ها اغلب در زمینه اطلاع‌رسانی است که متاسفانه تاثیر چندانی در بخش آموزش، آگاهی و ترویج تخصصی کشاورزی ندارد، به علاوه اینکه ساعت پخش این برنامه برای کشاورز روستایی که شب به خانه برمی‌گردد و کنترل تلویزیون به دست، منتظر دیدن برنامه آموزشی، گزارش یا دست‌کم، خبری از شرح فعالیت‌های روزانه خود و هم رتبه‌های خود است، مناسب نیست. از سوی دیگر، بخش برنامه‌های استانی و بومی که توسط کارشناسان و نیروهای بومی تهیه و پخش می‌شوند بیشتر ترویجی و آموزشی هستند که همین امر باعث شده تا این برنامه‌ها مخاطبان خاص خود را بین كشاورزان داشته باشند. بنا به گفته مسئولان در حال حاضر، سالانه بین 40 تا 50 هزار دقیقه برنامه‌های استانی، كار مشترك ترویج جهاد كشاورزی و صدا و سیمای استان‌ها تهیه و برای علاقه مندان پخش می‌شود.

 از جمله این برنامه‌ها می‌توان به «سیمای آبادی» و «مستقیم آبادی» در قالب سفرهای استانی به روستاها اشاره کرد. همچنین برنامه‌ای با نام «دهكده ایرانی» در مجموع با سالانه 6 تا 7 هزار دقیقه تولید برنامه، (البته به گفته مسئولان) نیازهای تخصصی بخش كشاورزی را مطرح می‌كند، اما متاسفانه این میزان هم اگر صحت داشته باشد، با توجه به بررسی و نگاهی اجمالی به بازتاب‌های آن در کشوری با وسعت صنعت کشاورزی ما کافی نیست. کشوری با پتانسیل 20 تا 30 درصد نیروی فعال در بخش کشاورزی فقط 18 درصد نیروی کار، آن هم منفعل و نیمه فعال در بخش کشاورزی دارد، بعید نیست که درصد زیادی از همین 18 درصد اعلامی از طرف وزارت کشاورزی، مدیران و مسئولان منفعل پشت میز باشند که در عمل نباید جزو نیروی فعال بخش کشاورزی در کشور به شمار آیند.
 درصد زیادی از هدر رفت این توانمندی، نداشتن آشنایی از دستاوردهای این بخش و ترویج نامناسب و بی‌موقع در سطح کشور از طریق رسانه‌های ملی و عمومی است. بخش کشاورزی که همگام با سایر بخش‌های تولیدی کشور سهم قابل توجهی در تولید ناخالص داخل و نیز اشتغال‌زایی نیروی کار کشور دارد، باید تجربه استفاده از ابزاری به نام تلویزیون را به منظور انتقال یافته‌ها، خواسته‌ها، داشته‌ها و نداشته‌ها بچشد. در کشورهای دیگر با وجود اینکه حتی سطح استفاده از منابع طبیعی، کشاورزی و محیط زیستی بسیار کمتر از کشور مااست، اما دست‌کم یک یا دو شبکه مختص به بخش کشاورزی در حال فعالیت و تکاپو برای تبادل اطلاعات در بخش‌های مختلف، تبلیغ، آموزش و ترویج کشاورزی هستند. نمونه بارز آن کشور ترکیه است که با وجود این شبکه‌ها حتی عامهِ افراد غیر‌متخصص هم، آشنایی نسبی با کشاورزی و روال پیشرفت آن در سطح کشور و حتی اطلاعات جزئی‌تر در خصوص چگونگی فعالیت کشاورزان به واسطه آنچه که در سفره‌شان قرار می‌گیرد، دارند.  جالب‌تر اینکه در استان‌هایی مانند آذربایجان غربی، کشاورزان ما با گرفتن آنتن این شبکه‌ها و با آشنایی نسبی با زبان ترکی هر روز در زمینه واردات ماشین‌آلات تجهیزات و فناوری‌های به روز از ترکیه، گام‌های بلندی در زمینه شکوفایی کشاورزی برداشته‌اند و این خود گواه نیاز کشور به چنین بستری برای بخش کشاورزی ما است.
تقاضایی که از مسئولان صداوسیما و ارگان‌های مربوط می‌شود این است که حداقل طبق آنچه در برنامه پنج ساله توسعه (قانون) تعیین شده و همچنین توجه ویژه‌ای که دولت جدید به مبحث کشاورزی در کشور دارد، در قالب یک شبکه یا چند گروه تلویزیونی با گستردگی و فعالیت‌های چشمگیر به علاوه تبلیغات مناسب محصولات کشاورزی، ادوات و ماشین آلات و معرفی تولیدات و تجهیزات، بستری برای افزایش درآمدها و بهره‌وری‌های حاصل از این صنعت و ترویج و آموزش بخش گسترده کشاورزی در کشور فراهم آورند.
این برنامه‌ها یا شبکه تخصصی می‌تواند با مستند‌سازی و انتقال تصاویر تاثیر بسزایی در بازآموزی و به روز کردن اطلاعات کشاورزان و تولیدکنندگان داشته باشد که نتایج آن در افزایش میزان تولید، معرفی محصولات، پویایی و شکوفایی و البته کیفیت مطلوب‌تر، قابل لمس خواهد بود.