11 لیتر آبمیوه، سرانه مصرف هر ایرانی

وقتی صحبت از آبمیوه می‌شود بیشتر مغازه‌های پراکنده اطراف شهر را به یاد می‌آوریم که علاوه بر آبمیوه، بستنی، نوشابه و آب معدنی چیزهای دیگری را به فروش می‌رسانند. اما در این گزارش با آنها کاری نداریم. امروز می‌خواهیم درباره بخشی از نوشیدنی‌ها با شما صحبت کنیم که به‌خودی‌خود یک صنعت بزرگ است؛ صنعتی که با انواع میوه‌های گرمسیری و سردسیری ارتباط دارد و عصاره آنها را در بسته‌بندی‌های شکیل به مصرف‌کنندگان می‌فروشد. به همین خاطر سراغ ولی‌الله داوودآبادی، دبیر و عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع تولید و صادرکنندگان کنسانتره و آبمیوه ایران رفتیم تا درباره بازار و وضعیت حال حاضر این صنعت، گپ بزنیم. آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی «فرصت امروز» با این کارشناس است.

***

لطفا کمی درباره وضعیت مصرف آبمیوه در ایران و جهان توضیح دهید.

باید اعتراف کنیم که فرهنگ نقش بسزایی در عادات و رژیم‌های غذایی مردم یک سرزمین دارد. در کشورهای اروپایی و آمریکایی، مصرف آبمیوه یکی از عادات خوراکی آنها محسوب شده و سر میز صبحانه و همچنین پذیرایی از مهمان، از این محصولات استفاده می‌کنند. اما در ایران چنین نیست. مردم این سرزمین بیشتر به مصرف تازه‌خوری میوه‌جات عادت کرده‌اند و اگر به‌عنوان مثال، برای پذیرایی میوه نداشته باشند، کمتر از آب آن استفاده می‌کنند. به عبارتی نمی‌توانند پذیرایی را بدون میوه، کامل تلقی کنند. البته در سال‌های اخیر به واسطه تلاش‌های انجمن و فرهنگسازی‌هایی که انجام گرفته آبمیوه هم در برخی مهمانی‌ها کنار میوه سرو می‌شود.

اما هنوز برای رسیدن به یک نقطه استاندارد فاصله زیادی داریم. همین است که مصرف سرانه در ایران، 11لیتر برای هر نفر در سال تخمین زده می‌شود درحالی‌که این عدد برای کشورهای پیشرفته بین 35 تا 40لیتر است. ولی همان‌طور که گفتم، هر چه جلوتر می‌رویم مصرف آبمیوه در ایران رشد می‌کند. مثلاً تا همین چند سال پیش مردم برای ملاقات با بیماران‌شان فقط از کمپوت استفاده می‌کردند اما اکنون شاید بیش از 95درصد آبمیوه را ترجیح دهند. زیرا هم مصرف آن راحت‌تر است و هم همه گروه‌های سنی می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.

صنعت آبمیوه به‌خصوص در ایران نسبت به دیگر صنایع، کمتر خبرساز بوده و تقریباً در حاشیه قرار گرفته است. آیا این موضوع می‌تواند دلیلی باشد برای اینکه صنعت شما بدون مشکل روزگار را سپری می‌کند؟

اتفاقا در این صنعت خبرها و مشکلات زیادی وجود دارد اما شاید کمتر در رسانه‌ها منتشر شود و مانند دیگر صنایع مهم جلوه نکند. همین یکی از دلایل مظلومیت کسب‌وکاری است که ما با آن روزگار می‌گذرانیم. به هر حال هر صنعتی مشقات خاص خود را دارد اما صنعت آبمیوه به دلیل ارتباط تنگاتنگ با میزان تولید میوه، با نوسانات زیادی همراه بوده. کشاورزی نه‌تنها در ایران بلکه در تمام جهان با شرایط جوی و اقلیمی بالا و پایین می‌شود. اکنون هم که موضوع بحران آب و کمبود آن در برخی مناطق و باغ‌ها به میان آمده، بیم آن می‌رود که در آینده تولید میوه در ایران با چالش‌های زیادی همراه باشد و به تبع آن، صنعت آبمیوه هم درگیر خواهد شد. مشکل دیگر، کمبود نقدینگی است. درحال حاضر این صنعت از رکود رنج می‌برد و وام‌های بانکی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

اما طبق معمول قوانین و بوروکراسی‌های طول و دراز، موانعی است که پروسه را به تعویق می‌اندازد. به‌عنوان مثال، تا صاحب کارخانه وام قبلی را تسویه نکرده باشد، برای وام جدید نمی‌تواند اقدام کند. شاید در وهله اول این یک قانون کاملاً منطقی باشد اما باید فصل به ثمر رسیدن میوه‌ها را هم در نظر داشت. مثلاً اکنون فصل آلبالو است و صاحبان کارخانه‌ها تا دیر نشده باید برای خرید عمده این میوه دست به کار شوند. بنابراین به مبلغ زیادی نقدینگی احتیاج دارند. اگر بانک در چنین زمانی به داد تولیدکننده نرسد، دست او از بازار کوتاه خواهد ماند.

البته اینها مشکلاتی است که در بیرون از صنعت وجود دارد. متأسفانه داخل صنعت هم مسائل آزار‌دهنده دیگری هستند. در چند سال اخیر تعداد کارخانه‌ها بیش از اندازه شده و گویا قبل از صدور موافقت اصولی، هیچ حساب و کتابی برای تولید نشده است. از طرفی هم برخی از فعالان چشم و هم‌چشمی‌های بی‌موردی با هم دارند که دیگر نمی‌شود نامش را رقابت گذاشت، اجازه دهید بیش از این جلو نروم!

کمی هم راجع به بازار محصولات آبمیوه صحبت کنید.

درست است که در این صنعت، تولید زیرپله‌ای نداریم اما لااقل برای خودم خیلی جالب است که هر وقت به منطقه‌ای از ایران سفر می‌کنم، برندهای جدیدی به چشمم می‌خورد که تا آن روز نامش را نشنیده‌ام. البته هستند کارخانه‌هایی که محصولات‌شان را تنها در محدوده منطقه خودشان توزیع می‌کنند. به‌هرحال واحدهای تولیدی کنسانتره، تا یکی، دو سال اخیر به 35عدد می‌رسید اما به خاطر مشکلاتی که پیش از این اشاره کردم، متأسفانه اکنون حدود 10 تا از آنها تعطیل شده و تولید کنسانتره پرتقال، فقط به دو کارخانه محدود شده است؛ طعمی که مردم بیشتر از دیگر میوه‌ها می‌پسندند و بالاترین مصرف را دارد.

کنسانتره چیست؟

به دلیل اینکه همه میوه‌ها را نمی‌توان در تمام فصول در اختیار داشت، تدبیری اندیشیده شده تا شرایط نگهداری عصاره میوه که بسیار غلیظ شده است، فراهم شود. بنابراین میوه موردنظر بعد از شست‌وشو و آبگیری طی فرآیندهای خاص بسیار تغلیظ شده و در سردخانه نگهداری می‌شود. دمای مخصوص هر میوه هم متفاوت است. به‌عنوان مثال، برای سیب دمای پنج تا شش درجه بالای صفر و برای پرتقال منفی 18درجه سانتی‌گراد مناسب است. به خاطر همین کنسانتره است که آبمیوه تمام میوه‌ها در همه فصول در بازار وجود دارد.

از پرتقال گفتید. در چند ماه اخیر به‌خصوص ایام خاص، قیمت این محصول کمی به هم ریخت و دلالان و فرصت‌طلبان با بالا بردن قیمت‌ها سعی در ایجاد تشویش در بازار داشتند. صنعت آبمیوه در این تلاطم چه می‌کند؟

قصه پرتقال با بقیه میوه‌ها به کلی متفاوت است. سیب، انگور، آلبالو و دیگر میوه‌ها را با کیفیت‌های مختلف می‌توان آبگیری کرد اما پرتقال شرایط خاصی دارد. تا چند سال پیش که هنوز باغ‌های شمال کشور به کشت کیوی و ویلا تبدیل نشده بود، پرتقال شهسواری در بازار به وفور یافت می‌شد که هم قیمت مناسب داشت و هم برای آبگیری عالی بود. اما متأسفانه اکنون تولید این پرتقال بسیار کاهش یافته. از آن طرف هم نمی‌توان هر پرتقالی را برای صنعت مصرف کرد. بنابراین نوسان قیمت این محصول برای مصرف‌کننده تأثیر چندانی بر صنعت نداشت. اما اگر وضعیت به همین منوال ادامه داشته باشد، آینده کمی نگران‌کننده است. این در حالی است که کشور چین با یک برنامه‌ریزی 15ساله دنیا را تسخیر کرده و بیش از 600هزارتن سالانه‌ تنها کنسانتره سیب تولید می‌کند. درصورتی‌که تولید کنسانتره در کشور کمتر از 80هزارتن تخمین زده می‌شود.

نظر شما درباره تولید آبمیوه در ایران چیست؟

ما حدود 130هزارتن ظرفیت تولید با بیش از 20کارخانه فعال داریم اما به دلایلی که گفته شد، نمی‌توان از تمام ظرفیت استفاده کرد. بسیاری از کارخانه‌ها هم به خاطر کمبود میوه تعطیل شدند. واردات میوه اگر ممنوع نباشد، تجارت آن برای آبگیری توجیه اقتصادی ندارد. بنابراین فقط از میوه‌های داخلی استفاده می‌شود. البته واردات کنسانتره در برخی میوه‌های گرمسیری مانند آناناس، انبه، موز و بلوبری‌ وجود دارد که متأسفانه باز هم آمار دقیقی از مقدار آن در دسترس نیست. به‌طورکلی اگر مشکلی در تهیه مواد اولیه یعنی میوه نداشته باشیم، می‌توانیم یکی از صادرکنندگان کنسانتره در جهان باشیم.

برخی از مردم نگاه مشکوکی به آبمیوه‌های توزیع شده در بازار دارند و فکر می‌کنند که اینها چیزی به‌جز آب و شکر و اسانس نیست. نظر شما چیست؟

به نظر من تخلف در تمام اصناف وجود دارد. نمی‌توان آبمیوه‌های بی‌کیفیت را کتمان کرد اما در این میان معیارهایی وجود دارد که باعث تمایز است؛ یکی قیمت و دیگری برند. اعتبار یک برند، تضمینی برای کیفیت آن محسوب شده و هیچ‌گاه صاحب آن این اعتبار را خدشه‌دار نمی‌کند. در ثانی مردم هرچه پول بیشتری بپردازند، جنس بهتری تحویل می‌گیرند. مثلاً کسی که 300تومان برای یک پاکت 200سی‌سی می‌پردازد، نباید توقع کیفیتی برابر با پاکت 4هزارتومانی داشته باشد. مسلما پاکت گران‌تر به خلوصی بالای 90درصد می‌رسد. به هر ترتیب، تمام کارخانه‌ها زیر نظر نهادهای بهداشتی و استاندارد فعالیت دارند و سالانه یک میلیارد پاکت 200سی‌سی آبمیوه در بازار ایران توزیع می‌شود و مردم از آنها استفاده می‌کنند. همینجا اعلام می‌کنم که مواد تشکیل‌دهنده آبمیوه صنعتی، به‌جز آب خود میوه، کمی نگهدارنده، آنزیم و ژلاتین آن هم طبق چارچوب و استانداردها چیز دیگری نیست.