گردشگری؛ صنعتی برای اشتغال زنان

هشتم مارس، روز جهانی زن است. در این روز، زنان فارغ از گرایشات نژادی، مذهبی و فکری، گرد هم می‌آیند و ضمن مرور منازعات و تلاش‌های گذشته، به یادآوری موفقیت‌ها و نتایج حاصل از اقدامات‌شان می‌پردازند و برای احقاق حقوق برابرانه و رفع تبعیض‌های جنسیتی راهبردهای جدید تعیین می‌کنند. در این بین، یکی از عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی که زنان توانستند سهم مناسبی برای خود مهیا کنند، صنعت گردشگری است. زنان نقش کلیدی و مهمی در صنعت گردشگری دارند و توانسته‌اند برخی از مهم‌ترین مراکز اقامتی و تفریحی جهان را به‌خوبی مدیریت و اداره کنند.

به گفته طالب ریفاعی، دبیر کل سازمان جهانی گردشگری، «سهم زنان شاغل در بخش گردشگری که حدود 60 تا 70 درصد است، هم‌اکنون میزان نسبتا بالایی است. همکاری مشترک ما را قادر خواهد ساخت که اشتغال زنان در بخش گردشگری را از نظر کیفیت و شرایط ارتقا دهیم و فرصت‌های اقتصادی برای زنان خوداشتغال و کارفرمایان خرده پا را افزایش دهیم».

برهمین اساس صاحب‌نظران گردشگری معتقدند توسعه گردشگری به افزایش فرصت‌های شغلی، ارتقای پایگاه اجتماعی، ایجاد اشتغال و خودكفایی، ایجاد فرصت‌های دستیابی به موقعیت و جایگاه مدیریت و رهبری، و افزایش فرصت‌های زنان برای فعالیت و موقعیت‌های جانبی می‌انجامد. نمونه بارز این اثرگذاری را در کشور خودمان می‌توانیم شاهد باشیم. در اکثر نواحی روستایی کشور، زنان به کارهای دستی چون گلیم‌بافی، حصیربافی، سوزن‌دوزی یا صنایع دستی بومی هر منطقه می‌پردازند که فروش آنها درآمدی قابل توجه برای جامعه میزبان به ارمغان می‌آورد.

برای مثال؛ در هنگام ورود به روستاهایی چون کندوان، ماسوله، ابیانه، زنان بسیاری در هر کوچه هستند که با فروش صنایع دستی و تولیدات محلی به کسب درآمد می‌پردازند. جالب است که بدانیم پژوهش‌ها نشان می‌دهد هرچه میزان درآمد بانوان در اقتصاد بیشتر باشد، سودآوری بیشتری نصیب جامعه و خانوارها در راستای کاهش فقر، آموزش و بهبود اقتصاد خواهد شد.

نگاهی به گزارش سال 2010 سازمان جهانی گردشگری که در خصوص وضعیت زنان در گردشگری است می‌تواند تصویر بهتری به ما ارائه دهد. دراین گزارش که 175 کشور در حال توسعه جهان را مورد بررسی قرار می‌دهد زنان درصد بزرگی از شاغلان و حقوق‌بگیران در این صنعت هستند و احتمال استخدام زنان در گردشگری نسبت به سایر صنایع دو برابر است. این در حالی‌است که در مبحث حقوق و دستمزد تقریبا بین 15 تا 20 درصد ارزان‌تر از مردان کار می‌کنند. همچنین فرصت خوداشتغالی و کارآفرینی برای بانوان در گردشگری بیش از هر صنعت دیگری است.

طبق این گزارش حضور زنان در گردشگری (به نسبت مردان) در مشاغل خدماتی (7/44 درصد) و دفتری (59 درصد) پرتعداد و در سطوح حرفه‌ای (8/36 درصد) کمتر است. نکته‌ دیگری که در این گزارش به چشم می‌آید این است که از هر پنج وزیر گردشگری در کشورهای مورد مطالعه، یک نفر زن است. جایگاه ایران به‌عنوان یک کشور مسلمان در این فهرست نیز درخشان است و رتبه ششم را در اختیار دارد. 10 کشور برتر در این فهرست به ترتیب عبارتند از: جمهوری کره (96 درصد)، شیلی (86 درصد)، پرو (66 درصد)، گواتمالا (55 درصد)، سنگاپور (55 درصد)، ایران (50 درصد)، فیلیپین (50 درصد)، اندونزی (47 درصد)، مکزیک (46 درصد) و پاناما (45 درصد).

این در حالی‌است که وضعیت حضور زنان در گردشگری در برخی کشورهای مسلمان نظیر عربستان سعودی (8/1درصد)، مصر (3/3 درصد) و یمن (4/1 درصد) بسیار اسفناک است.
با این همه اما زنان در گردشگری باید تلاش کنند از لحاظ کیفی و حضور در عرصه‌های تصمیم‌گیری و مدیریتی نیز سهم بیشتر برای خود به‌وجود آورند. در این بین سازمان جهانی گردشگری نیز برنامه عملی «توانمندسازی زنان به کمک گردشگری» را از سال 2008در دستور کار خود قرار داده است.

در این زمینه این سازمان خود را متعهد به این کرده که نقشی راهبردی در توانمندسازی اقتصادی زنان در بخش گردشگری ایفا کند. برنامه عملی را باید به‌عنوان یکی از «سه تعهد» سازمان جهانی گردشگری در نظر گرفت که در چارچوب قانون جهانی اخلاقی گردشگری و در حمایت از اهداف توسعه هزاره سازمان ملل قرار می‌گیرد. این اهداف عبارتند از سودرسانی گردشگری به مستمندان، حفاظت محیط‌زیست و توانمندسازی زنان.

* کارشناس ارشد مدیریت گردشگری