پازل ایمنی موادغذایی تکمیل می‌شود؟

چقدر خوب و هیجان‌انگیز است که در کنار اخبار نسبتا بد که راجع به سلامت محصولات کشاورزی منتشر می‌شود، اتفاق‌های خوب هم مشاهده می‌شود که می‌تواند ذهنیت‌ها را عوض کند. بازدید خبرنگاران از گلخانه‌هایی که گواهی سلامت داشتند و برگزاری نشست با مسئولان بهداشتی و وزارت جهادکشاورزی در هفته گذشته مهیا شد. اطلاع‌رسانی این اتفاق و صحبت‌ها و بحث‌هایی که مسئولان بهداشتی و کشاورزی در دو سوی میز مذاکره با هم داشتند، می‌تواند نقطه عطفی در امنیت روانی مردم درخصوصسلامت محصولاتی باشد که قرار است در آینده سفره‌ها را رنگین کند. اگر به خاطر داشته باشید در سال گذشته گزارش کاملی درباره آبیاری سبزیجات در جنوب تهران با فاضلاب‌های شهری تهیه کردیم که در آن نگرانی‌ها نسبت به مصرف این خوراکی‌ها کمی دلهره‌آور بود. اگرچه این مزارع هنوز وجود دارند و رییس سازمان جهادکشاورزی استان تهران در همین بازدید، به این موضوع اشاره کوچکی کرد اما در حقیقت چند کیلومتر آن طرف‌تر در همان حوالی در منطقه‌ای به نام پیشوا، گلخانه‌ها و مزارعی وجود دارند که نه‌تنها آب سالم مصرف می‌کنند، بلکه میزان استفاده از سموم و کود در آنها نیز حساب شده و دقیق است، به‌طوری که این واحدها از طرف سازمان حفظ نباتات، گواهی سلامت گرفته و حساب‌شان از مزارع نسبتا آلوده جداست.

امروز گلخانه‌هایی هستند که دیگر سیستم سنتی را کنار گذاشته و به‌صورت کاملاً صنعتی و مدرن فعالیت می‌کنند. اگر در مزارع هنوز احتمال حمله هر جانور یا آفتی وجود دارد درعوض گلخانه‌ها به‌طور کاملاً سیستماتیک و حفاظت شده ساخته شده‌اند، به‌طوری که درست مانند یک واحد گاوداری یا مرغداری در بدو ورود باید کف کفش‌ها را در حوضچه‌های مخصوص ضدعفونی کرد و حصاری که دور تا دور آن را پوشانده احتمال نفوذ پشه یا مگس را به صفر نزدیک می‌کند.

یکی از صاحبان همین گلخانه‌ها در ارتباط با مزیت این واحدها به «فرصت امروز» می‌گوید: «از زمان احداث گلخانه حدود 30درصد هزینه سوخت و 30درصد هزینه کارگر کاهش یافته است.» عباس اردستانی که خود یکی از غرفه‌داران میادین تربار است، می‌افزاید: «علاوه بر اینکه بهره‌وری در تولید بسیار افزایش یافته، توانسته‌ایم به نقطه‌ای برسیم که محصولات سالم و بدون آلایندگی به بازار عرضه کنیم، این در حالی است که شاید درآمد این واحد نسبت به قبل تا 70درصد افزایش داشته است.»

البته اردستانی به این نکته هم اشاره کرد که در گلخانه از سموم مختلف استفاده می‌شود اما مقدار سم بسیار کمتر از سیستم باز و ماندگاری آن در گیاه نیز در نهایت دو تا سه روز است، اما نکته قابل‌توجه دیگری که باز هم ورق را به نفع سلامت محصول برمی‌گرداند، استفاده از کود دامی به جای کودهای شیمیایی است. این مجموعه عوامل دست‌به دست هم داده تا محصولی را تولید کند که در آنالیز آزمایشگاهی، مقدار آلاینده‌ها را پایین‌تر از حد استاندارد نشان دهد.

نشستی که در آن مسئولان وزارت جهادکشاورزی، وزارت بهداشت، فرمانداری پیشوا و شورای شهر آن، حضور داشتند، حول همین موضوع برگزار شد. آنها دور هم جمع شدند تا خط وظایف و اختیارات خود را در تولید محصولات سالم و نحوه نظارت بر آنها تعیین کنند و اتفاقا به همگان بگویند که می‌شود چنین محصولاتی را در سطح وسیع به بازار فرستاد، درست مانند همان گلخانه‌هایی که از نزدیک با حال و هوایش آشنا شدیم. آنچه در ادامه می‌خوانید چکیده‌ای است از اظهارنظرهای مسئولان امر.

***

از همان کشوری سم می‌خریم که شما دارو می‌خرید

محمدعلی باغستانی،رییس سازمان حفظ نباتات

اگرچه امروزه در تمام صنایع موضوع بهره‌وری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اما این مهم در بخش کشاورزی رنگ‌ورویی دیگر به خود می‌گیرد و آنچنان ضروری به‌نظر می‌رسد که باید این مبحث را هم‌ردیف آب دانست، این درحالی است که یکی از موانع بهره‌وری آفات و بیماری‌های گیاهی است. به‌طوری که حدود 42درصد از محصولات مختلف توسط آفت خورد شده و از بین می‌روند. حال که وظیفه کنترل و مبارزه با آفات، به سازمان حفظ نباتات سپرده شده، مدیریت مصرف سم نیز در کنار آن مطرح می‌شود.

به عبارتی این دو را باید از یک زاویه نگریست. با وجود 16میلیون هکتار اراضی کشاورزی در کشور، 15میلیون هکتار در سال مبارزه شیمیایی داریم اما این به آن معنا نیست که 99درصد اراضی سمپاشی می‌شوند، بلکه ممکن است سهم هر زمین از سموم مختلف، سالی چندبار باشد، بنابراین در محاسبه میزان مصرف باید این نکات را در نظر گرفت. آمارها نشان می‌دهند که سم آماده مصرف در ایران از 35هزارتن در دهه‌های گذشته به حدود 22هزارتن تقلیل یافته و در حال حاضر میانگین مصرف این نهاده نسبت به دنیا 40درصد کمتر است. به عبارت دیگر آمار دنیا مصرف هزارگرم در هکتار و ایران 560 تا 570گرم در هکتار را نشان می‌دهند. هیأت نظارت بر سم، هر برند جدید را هم از نظر زیست محیطی و هم از منظر بهداشتی با دقت کامل بررسی کرده و در صورت تأیید به وزارت جهادکشاورزی اجازه ادامه آزمایشات را خواهد داد.

گذشته از اینها سیاست دولت بر کاهش استفاده از سموم در مزارع است. به‌طوری که تاکنون 104 سم قدیمی از گردونه بازار خارج شده و به جای آن سموم با مخاطره کمتر به کشاورزان پیشنهاد شده است، اصولاً کمیته مربوطه طی دوره‌هایی سموم موجود در کشور را بررسی کرده و در صورت امکان، با حذف برندهای قدیمی و ثبت تولیدات جدید سعی در کاهش هرچه بیشتر مصرف این ماده دارد. متأسفانه برخی از مسئولان بهداشتی اعتراض می‌کنند که چرا سموم مورد نیاز را از کشورهایی مانند چین یا هند تهیه می‌کنید؟ باید در پاسخ به این آقایان عرض کنم که ما سم را از همان کشورهایی وارد می‌کنیم که شما از همانجا دارو می‌خرید. این موضوع به دلیل تحریم‌های ظالمانه‌ای است که کل کشور را تحت تأثیر قرار داده است.

طبق ماده 28 آیین‌نامه اجرایی مصوب سال 46 بهداری‌های هر منطقه موظفند قبل از عرضه محصولات کشاورزی به میادین، آن را پایش کرده و در صورت بالاتر بودن میزان آلایندگی آنها از حد مجاز، مانع توزیع چنین مواد خوراکی در فروشگاه‌ها شود. به این ترتیب از وزارت بهداشت انتظار داریم همان‌طور که برای درمان هزینه می‌کند، برای سلامت نیز یارانه‌ای در نظر گیرد، چرا که نگاه این وزارتخانه بیشتر درمان محور بوده تا سلامت محور؛ نخستین اصلی هم که در حیطه سلامت مطرح می‌شود، بحث غذای سالم و پاک است، بنابراین سرمایه‌گذاری برای اصلاح زیرساخت‌ها از این زاویه هزینه‌های درمان در آینده را به‌شدت کاهش خواهد داد.

***

هنوز نگاه مشتریان به بازار، سنتی است

زهرا ریاضی،مشاور کمیسیون سلامت شورای شهر و دبیر کمیته سلامت تهران

تبدیل کشاورزی سنتی به صنعتی و کاهش هزینه‌ها یکی از ضروریاتی است که می‌تواند این بخش را در جهت خودکفایی و حتی صادرات محصولات غذایی هدایت کند. کشاورزان امروز با استفاده از تجهیزات نوین و مدرن شدن تکنولوژی کاشت، داشت و برداشت، دین خود را به صنعت غذا ادا می‌کنند. اما متأسفانه هنوز نگاه جامعه و مشتریان به بازار محصولات کشاورزی، سنتی است. ایجاد تغییر در رویکرد و رفتار مشتری، دیگر به عهده کشاورز نیست، بلکه حاکمیت باید در این امر ورود کرده و موانع را از میان بردارد.

به‌نوعی دولت‌ها با ابزارها و وسایل ارتباطی که در اختیار دارند، باید مردم را نسبت به محصولاتی که از سلامت آنها محافظت می‌کند، آگاه کنند؛ به شرطی که نظارت‌ها به حد کافی قوی و مؤثر باشد.
در این میان شورای شهر نیز بیکار ننشسته و در جهت ارتقای سلامت مردم، مصوبه‌ای دارد مبنی بر گزارش آلودگی مواد‌غذایی به دستگاه‌های مسئول. البته باید برای این امر هماهنگی‌های لازم بین مدیران شهری با مسئولان بهداشتی صورت گیرد. بر این اساس، طرحی آماده شده و بودجه مشخصی را نیز برای آن در نظر گرفته‌ایم که سلامت محصولات کشاورزی در اولویت قرار گیرد.

در این طرح شهرداری موظف است تا سال 96 صددرصد میوه‌هایی را که از طریق سازمان میوه و تربار خریداری می‌کند، دارای کد 16رقمی سلامت محصول باشند. البته این طرح هنوز به تصویب نهایی نرسیده و در صورت تصویب گام بلندی برای کشاورزی خواهد بود. اما پس از نهادینه شدن این موضوع و ارتقای توانایی مردم در تشخیص محصول سالم، به‌طور قطع توقع مشتری نیز بالا می‌رود، بنابراین سوالی که اینجا مطرح می‌شود، این است که آیا تولید چنین محصولاتی به حدی خواهد بود که جوابگوی کل نیاز جامعه باشد؟ این موضوع به برنامه‌ریزی جهادکشاورزی و تلاش کشاورزان وابسته است. در هر صورت شورای شهر برای همکاری و تأمین مالی مواردی که در آن توزیع محصول سالم در اولویت قرار می‌گیرد، آماده است و از برنامه‌های مدون در این زمینه حمایت می‌کند.

***

تغذیه سالم، باید اولویت دستگاه‌ها باشد

ژانت فرساد،کارشناس ارشد مرکز سلامت محیط کار

برخی از مسئولان وزارت جهادکشاورزی اعلام می‌کنند که اولویت وزارت بهداشت، درمان بیماران است و کمتر به بحث پیشگیری و بهداشت می‌پردازد. اما باید این نکته را بگویم که این وزارتخانه، به خصوص از زمان ریاست دکتر هاشمی، تغییری اساسی در رویکرد و اولویت‌هایش داشته که یکی از آنها توجه جدی به بحث سلامت و بهداشت است. بدیهی است سلامت جامعه را در ابتدای امر، تغذیه سالم تشکیل می‌دهد. با توجه به شعار امسال مبنی بر بهداشت عمومی و بهداشت محیط، بودجه‌هایی برای این منظور در نظر گرفته شده که درصورت تحقق و اجرایی شدن، شرایط سلامت محصولات کشاورزی بسیار بهتر از امروز خواهد بود. سازمان غذا و دارو هم‌اکنون برای چهار محصول سیب، برنج، گوجه فرنگی و خیار نظارت‌هایی جدی در ارتباط با باقیمانده سموم و برای سه محصول سیب‌زمینی، پیاز و کاهو نیز از نظر باقیمانده کود بسیار دقیق و کارشناسی عمل می‌کند. با توجه به طیف وسیعی که محصولات غذایی دارد، باید در آینده‌ای نزدیک بقیه اقلام نیز جزو این گروه‌ها قرار گرفته و به جایی برسیم که دیگر خبری مبنی بر آلودگی مواد‌غذایی در رسانه‌ها منتشر نشود.

هم‌اکنون وزیر محترم بهداشت برای سلامت جامعه 66میلیارد تومان و برای نمونه‌برداری از موادغذایی و پایش محصولات کشاورزی، بیش از 11میلیارد تومان بودجه اختصاص داده که در صورت تأمین، اتفاقات بسیار خوبی در راستای حذف آلودگی از مواد خوراکی در بازار خواهد افتاد. امروزه همگان می‌دانند که هزینه برای بهداشت، یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است که در آینده هزینه‌های درمانی را کم می‌کند. از اینها گذشته، یک بیمار به‌جز هزینه‌های درمانی، از کار افتادگی و مسائل دیگری نیز دارد که در کل به ضرر اقتصاد یک جامعه خواهد بود، بنابراین بهتر است با تدابیر دقیق و حساب شده، روی سلامت غذایی که مردم مصرف می‌کنند، تمرکز کرد. پاداش این عمل برای آیندگان جامعه‌ای سالم‌تر از گذشته خواهد بود.

***

شورای تولید محصولات سالم تشکیل شود

عباس ملکوتی خواه،فرماندار شهرستان پیشوا

از آنجا که شهرستان پیشوا یکی از مناطقی است که در آن تولید محصولات کشاورزی رونق خاصی دارد، نشست سلامت موادغذایی را در مرکز فرمانداری این شهرستان برگزار کردیم تا محلی باشد برای تبادل نظرهای مسئولان تأمین امنیت غذایی و متولیان بهداشتی کشور. به جرات می‌توان گفت که پیشوا با در اختیار داشتن 14هزارهکتار اراضی زیر کشت، قطب کشاورزی استان تهران محسوب می‌شود. به‌عنوان نمونه یک واحد دامپروری در این منطقه وجود دارد که روزانه 120تن شیرخام تولید می‌کند؛ این اتفاقی است که شاید در کشور کم‌نظیر باشد.

همچنین میدان تربار مرکزی شهر با بقیه میادین تربار منطقه‌های دیگر تفاوتی قابل‌توجه دارد. این میدان با داشتن 100غرفه تقریباً تأمین‌کننده بخشی از محصولات کل میادین کشور است. فرمانداری شهرستان با عزمی جدی در نظر دارد که در جهت پیشرفت و ارتقای کشاورزی و همچنین تولید محصولاتی که در صدر جدول سلامت قرار می‌گیرند، نام خود را به‌عنوان یک شهرستان پیشتاز در فهرست تولید موادغذایی ثبت کند.

در همین زمینه فرمانداری این شهر نیز اقدامات مؤثری انجام داده که کمک به انتقال گاز به گلخانه‌ها و احداث تصفیه‌خانه صنعتی در دامداری‌ها از جمله این برنامه‌هاست. امید است که با همکاری مسئولان سازمان جهادکشاورزی استان تهران بتوان هم در جهت ارتقای سلامت محصولات تولیدی در این شهرستان اقدام کرد و هم گامی برای حل مشکل بیکاری برداشت. البته هم‌اکنون نیز شهرستان پیشوا به‌عنوان شهر سالم استان تهران معرفی شده است. در پایان پیشنهاد می‌کنم شورای تولید محصولات سالم به عضویت متولیان تشکیل شود تا بهتر از گذشته بتوان این موضوع را پیگیری کرد.

***

برای طرح‌های سلامت کمبود اعتبار داریم

محمد موسوی،رییس جهاد کشاورزی استان تهران

دو هدف اصلی وزارت جهادکشاورزی، تأمین امنیت غذایی و توسعه صادرات محصولات غذایی است. اما برای رسیدن به این اهداف لازم است که به زیرساخت‌ها و پایداری منابع توجهی ویژه داشت. نخستین و مهم‌ترین منبعی که نبود آن تمام برنامه‌ها را به هم می‌ریزد، آب است. از سال 40 که حدود 9/2میلیارد مترمکعب از 5/4میلیارد مترمکعب آب اختصاص یافته به استان تهران برای کشاورزی بود، تاکنون تغییرات زیادی در نحوه آبرسانی به مزارع ایجاد شده و این رقم سال به سال کاهش یافته است. به‌طوری که اکنون سهم بخش کشاورزی 270میلیون مترمکعب تخمین زده می‌شود.

بنابراین با توجه به کمبود مهم‌ترین ماده اصلی برای تولید، باید برنامه‌های مناسبی را جهت کشت‌وکار تنظیم کرد. علاوه بر اینکه سلامت و پاکی محصول را نیز باید مدنظر داشت تا امنیت غذایی به معنی واقعی کلمه ایجاد شود. در مورد آبیاری نوین که بحث آن در کشور داغ شده، باید گفت که این موضوع از 55سال قبل در تهران طرح‌ریزی شد و تاکنون ادامه داشته است. این راهکارها به همراه تبدیل مزارع سنتی به صنعتی و استفاده صحیح از منابع می‌تواند دورنمای اهداف را نزدیک‌تر کند، اما مسئله‌ای که باید در راستای تولید محصول به آن توجه داشت، بحث سلامت تولید است. در این میان آموزش و توانمندی بهره‌برداران از مواردی است که بدون آن نمی‌توان تولید را با سلامت مخلوط کرد. هزینه در این باب به سرمایه‌گذاری می‌ماند که هرچه بیشتر باشد، از آن طرف سود بیشتری از نظر سلامت در جامعه به دست خواهد آمد.

درحال حاضر با اقدامات آموزشی که سازمان جهادکشاورزی استان تهران انجام داده، توانسته 60 تا 65درصد مصرف سموم را در مزارع حوزه مربوطه کاهش دهد، یا به‌عنوان مثال کنترل بیولوژیک تا جایی پیش رفته که هم‌اکنون تقریباً تمام انارهای این استان با این روش حاصل می‌شود. تا به امروز بیش از 300واحد از تولید محصول سالم استقبال کردند و حدود 150هزارتن از محصولاتی که این واحدها به بازار ارائه می‌دهند، جزو محصولات سالم و دارای گواهی استاندارد هستند.

چارچوبی که برای استاندارد شدن واحدها تعریف کردیم، گام بلند دیگری در جهت ارتقای سلامت محصول برداشته شد که تاکنون حدود 10هزار واحد شناسنامه‌دار شده‌اند. این واحدها قابلیت پیگیری از طرف مصرف‌کننده را داشته و می‌توان آنها را به‌راحتی ردیابی کرد. اما موضوع مهمی که باید در این مقطع مدنظر داشت، بحث فرهنگ‌سازی و حساس شدن مشتریان به این کدها و گواهی‌هاست. اگر مشتری امروز از مزیت‌های مصرف محصول سالم آگاه باشد و بداند که هر کیلوگرم میوه‌ای که از بازار می‌خرد، ‌از کدام مزرعه آمده و چگونه بر تولید آن نظارت شده، مطمئناً با خیال راحت‌تری محصول را مصرف می‌کند و حاضر است بابت آن پول بیشتری بپردازد.

شبکه بهداشت نیز مکلف است در راستای کنترل باقیمانده سموم و مواد آلاینده محصولات را بررسی کرده و در این زمینه ما را یاری دهد.گفتنی است اگرچه استانداردها برای تولید تاحدودی کامل است اما این اتفاق برای بسته‌بندی، نگهداری و توزیع محصولات کشاورزی هنوز به مرحله نهایی نرسیده است. کمبود اعتبار برای اجرای طرح کنترل سلامت تولید موردی است که کمی نگران‌کننده به نظر می‌رسد. زیرا اگرچه حداقل 10میلیاردتومان باید برای این منظور اختصاص می‌یافت، تنها 700میلیون تومان سهم آن در سال‌جاری تحقق یافت که لازم است فکری در این مورد کرد.