نقد هفته / ری‌ برندینگ ظریف ایران

ظریف این روزها شاید رسانه‌ای‌ترین مرد جهان است. کاری به این ندارم که در این سه ماه باقیمانده فشار تندروهای داخلی ایران و آمریکا نتیجه نهایی مذاکرات را به چه سرانجامی برساند اما مسائل خیلی مهمی تا همین جا اتفاق افتاده که محل تامل است و به آن کار دارم؛ اینکه چطور ظریف یک تنه پروژه ری برندینگ ایران را انجام داد و پوزیشن جدیدی برای ایرانِ ما در ذهن تک‌تک افراد دنیا و حتی مردم خودمان ایجاد کرد. حالا همه دنیا ایران را که رسانه‌های جهانی تصویر دیگری از آن ارائه داده بودند، جور دیگری می‌شناسند.

حالا بعد از نام «ایران»، نا خودآگاه دنیا کلمه «مذاکره» در ذهنش نقش خواهد بست و این بزرگ‌ترین دستاورد ظریف است. که تمام صفاتی که با برنامه، یک عمر توسط دیگر رسانه‌ها به دروغ به خورد مردم‌شان داده بودند، حالا جایش را به لغت «مذاکره» داده است.

همیشه تغییر ذهنیت بسیار سخت‌تر و پرهزینه‌تر از ایجاد ذهنیت است که ظریف و تیمش با تحت‌الشعاع قرار دادن تمام رسانه‌های دنیا، همه را به رایگان در جهت تقویت برند بین‌المللی ایران به‌کار گرفت. ظریف با مهارت تمام بلد است که ادبیات انقلاب را که مردم داخل خوب می‌فهمند و با آن زندگی می‌کنند، با حفظ چارچوب‌هایش به ادبیات بین‌المللی نزدیک و برایشان ترجمه کند. کاری که تا پیش از آن در آن ناکام بودیم. طی این مدت ظریف بارها نمایندگان بزرگ‌ترین و قدرتمند‌ترین کشورهای جهان را تا نیمه شب مجذوب ادبیات و شگردهای جذاب مذاکره‌اش کرد و آنچه در قاب رسانه‌های دنیا دیده شد مذاکرات مدام ابرقدرت‌های دنیا با ایران بود که خود بسیار ارزشمند است.

طی این مدت حاشیه‌های فراوانی به محبوبیت این برند کمک کرد و جامعه جهانی را به تحسین واداشت. از انتشار عکس‌هایی که جان کری دستش را ابتدا برای دست دادن با ظریف دراز کرده بود تا تصاویر نشستن ریلکس، غیر‌رسمی و بی‌دغدغه‌اش روی صندلی هنگام مذاکراتش. از استفاده هوشمندانه‌اش از رسانه‌های مستند و به روز اجتماعیِ حتی فیلتر در ایران مثل فیس‌بوک و توییتر برای برقراری ارتباط بی‌واسطه با دنیا و نشان دادن عزمش برای دستیابی به اهدافش تا گوشزد کردن بسیاری از قوانین داخلی سنای آمریکا به برخی سناتورهای آمریکایی. اینکه روزنامه‌های آمریکایی نوشتند که شنیده شده در برخی جلسات ظریف بر سر کری فریادها می‌زند و نشریات اینها را از ضعف کری دانستند و قدرت ظریف، تا لبخند‌های مدام و چهره بشاش و خستگی ناپذیرش، همه و همه ویژگی‌های ابر برند بین‌المللی ظریف است که برند یک ملت و یک کشور را، فراتر از ارتقا که حتی تغییر داد.

اینچنین است که به دوست و دشمن فهماند در دنیای پیچیده و متمدن امروز، مذاکره در صورت استفاده صحیح، چه قدرتی دارد. برای نخستین‌بار ظریف بود که به‌طور علنی با ادبیات ماهرانه‌اش به دنیا نشان داد بین اسراییل و آمریکا بر سر بسیاری مسائل از جمله ایران، چه اختلاف نظرات جدی وجود دارد و آن را از دل سال‌ها پنهان‌کاری، به نفع ایران و ارزش برند ایران عیان ساخت.

برای شناخت بهتر ظریف بهتر است کتاب خاطراتش با نام «آقای سفیر» را که مصاحبه‌های مفصل محمدمهدی راجی است بخوانید و ببینید این آقای ظریف چه فرآیندی را طی کرده تا حالا برندش تا این حد ارزشمند است. در مقدمه این کتاب اشاره شده است که «هنری کیسینجر» وزیر خارجه اسبق آمریکا کتاب خود به نام «دیپلماسی» را به این دیپلمات کشورمان تقدیم کرده و نوشته است: تقدیم به دشمن قابل احترامم؛ محمدجواد ظریف! در بخش دیگری از کتاب، ظریف این‌طور می‌گوید: «در کمیته سوم، بحث حقوق بشر به تازگی علیه ایران مطرح شده بود. بنده مسئول این کمیته شدم و آقایان سعید امامی و سیروس ناصری نیز به‌عنوان همراه من در جلسات شرکت می‌کردند.»

در آن زمان اصرار داشتیم که حتی اگر کسی یک کلمه نیز راجع به جمهوری اسلامی ایران صحبت کند، ما پاسخ آن را بدهیم. الان در کلاس‌هایم این موضوع را به‌عنوان مثال مطرح می‌کنم. در آن زمان تنها کسانی که با مقررات سازمان ملل متحد آشنایی داشتند، ما بودیم. این مقررات در واقع روش کار است اما این کار به عقلانیت نیز نیاز دارد. در آن مقطع ما به دلیل کم‌تجربگی، قسمت عقلش را لحاظ نمی‌کردیم...

آن زمان اروپایی‌ها راجع به 20 کشور صحبت می‌کردند و یک دقیقه نیز راجع به ایران می‌گفتند. ما نیز که جوان و جویای نام بودیم، اصرار داشتیم که در پاسخ به آن، 10 دقیقه صحبت کنیم. لذا کار بنده، آقای سیروس ناصری و آقای سعید امامی این شده بود که در جلسه به دقت گوش می‌کردیم و مطلب می‌نوشتیم تا من پاسخ بدهم... درحالی‌که به اشتباه فکر می‌کردیم این کار برای دفاع از جمهوری اسلامی لازم است. این از تجربیاتی به شمار می‌رود که ما به قیمت زیادی یاد گرفتیم اما دوستان جدید نمی‌خواهند باور کنند که اگر روش‌مان را عوض کردیم از سر بی‌اعتقادی و بی‌غیرتی نبود بلکه به خاطر تجربه کسب شده بود که الان دوباره آن کارها را تکرار نکنند.» او در ادامه نیز می‌گوید: «... البته هدف‌مان مقدس بود ولی هر کاری روش خودش را دارد و شیوه ما اشتباه بود...»

ظریف حالا در تاریخ ایران و جهان نقش موثری دارد.

* کارشناس ارشد برندینگ