تضمین موفقیت سازمان با برنامه‏ ریزی استراتژیک / بدون برنامه‌ ریزی استراتژیک نه!

رنامه‏ریزی استراتژیك فرآیندی است كه اكثر شركت‏های موفق و صاحبنام دنیا از آن برای هدایت و پیشبرد برنامه‏ها و فعالیت‏های خود با افق دید بلندمدت و در جهت دستیابی به اهداف و تحقق ماموریت سازمانی بهره می‏گیرند. این نوع برنامه‏ریزی اگر به درستی تدویــن شود، به انتخاب استراتژی‏هایی منجر می‌شود كه درصورت اجرای صحیح و به‏موقع، تعالی و پیشتازی سازمان را به ارمغان می‏آورد.

باتوجه به تغییرات و تحولات سرسام‌آور محیط و شدت زیاد رقابت در بازارهای جهانی، هر سازمانی در راستای تداوم حیات و كسب موفقیت بیشتر، نیــازی مبرم به بهره‏مندی از برنامه‏ریزی استراتژیك دارد. برنامه‏ریزی استراتژیک، سطوح مختلف مدیریت سازمان را در تعیین اهداف، هدایت و راهنمایی می‌كند.

شناسایی و پاسخگویی به موج تغییرات، فرصت‏های جدید و تهدیدات در حال ظهور را تسهیل می‏كند. مزایای فوق به سازمان‌ها توانایی آن را می‏بخشد كه به جای آنكه صرفا پاسخگوی نیروهای رقابتی بوده و در مقابل شرایط متغیر حاكم بر خود واكنش نشان دهند، خود بر آنها تاثیر بگذارند.

اعضای یك سازمان در بین كارهای وظیفه‏ای ثابت و چالش‏های روزانه سردرگم می‌شوند و ممكن است كه جهت اهداف سازمان را گم كنند و بینش خود را نسبت به آن از دست بدهند. یك برنامه استراتژیك می‏تواند، نه‏تنها درك اعضا از اهداف را بیشتر كند، بلكه تفكر آینده‏گرا را بر مبنای درك مشتركی از رسالت سازمان تحریك و ایجاد ‏کند.

همكاری بین اعضای یك سازمان وقتی با مفروضات مشتركی نسبت به اهداف مشترك فعالیت كنند، بسیار موثر و اثربخش می‌شود. برنامه‏ریزی استراتژیک فرآیندی همگانی و مشاركتی است كه كاركنان و مدیران نسبت به آن احساس مالكیت مشترك دارند.

این برنامه‏ریزی مسئولیت سازمان در قبال جامعه را می‏پذیرد، نسبت به محیط خارجی سازمان حساس بوده و بر آن تمركز دارد، بر مبنای داده‏های با كیفیت بالا طرح‏ریزی می‌شود و بخش كلیدی مدیریت اثربخش است. تعاریف گوناگونی از برنامه‏ریزی استراتژیك توسط صاحب‏نظران ارائه شده‏ است که به خلاصه‏ای از آنها اشاره می‌شود: مدیریت استراتژیك عبارت است از فرآیند تضمین دستیابی سازمان به فواید ناشی از به‏كارگیری استراتژی‌های مناسب.

طبق این بیان، یك استراتژی مناسب مطابق نیازمندی‌های یك سازمان در زمان مشخص تعریف می‌شود. فرآیند برنامه‏ریزی استراتژیك شامل شش گام متوالی و مستمر است: تجزیه و تحلیل محیطی، پایه‏گذاری جهت‌گیری سازمانی، هدف‌گذاری، تعیین و تدوین استراتژی‌ها، بسترسازی و اجرای استراتژی‌ها و كنترل استراتژی‌ها.

تجزیه و تحلیل محیطی عبارت است از مطالعه‌ محیط سازمان در راستای شناسایی عوامل محیطی كه بر عملكرد سازمان تاثیر ‏بسزایی دارند. اكنون مدیران با بهره‌گیری از نتایج تجزیه و تحلیل محیطی اقدام به تعیین جهت‌گیری‌های سازمانی می‌کنند. عناصر اساسی در این راستا، ماموریت سازمانی، چشم‌انداز سازمانی و ارزش‏های سازمانی است.

این سه مفهوم به منزله‌ اتصال‏دهنده‌ عناصر سازمانی بوده و بیانگر ماهیت، چگونگی و نحوه‌ جهت‌گیری‌های سازمانی هستند. ماموریت، معادل فلسفه‌ وجودی، ارزش‏ها، به منزله‌ اصول اعتقادی اساسی و چشم‌انداز، تصویر زنده‌ سازمان در آینده‏ای تعریف شده، است.

یك مدیر استراتژیست باید برای افراد شرایطی را فراهم آورد كه افراد بتوانند عقیده‌ها و تصمیمات خود را در مورد ارزش‏ها، ماموریت و چشم‌انداز خود و سازمان با هم مبادله كنند.

اهداف، بیان‌كننده‌ منظور برنامه‏ریزی در طرح‏ها و برنامه‏ها هستند. اهداف در چارچوب فرآیند برنامه‏ریزی تدوین شده، ایده‏های مبهم و تجربی را به منظورها و نتایج مشخص تبدیل می‌كنند.

هدف‌گذاری جزو لاینفك یك برنامه‌ریزی است، اگرچه ممكن است اهداف به‌صورت ناآگاهانه تعریف شده باشند. اهداف سازمانی مقاصدی هستند كه سیستم مدیریت باز در جهت آنها حركت می‌كند. ورودی‏ها، فرآیندها و خروجی‌های یك سازمان همگی در راستای رسیدن به اهداف عمل می‏كنند.
مدیران پس از تجزیه و تحلیل محیط، تعیین جهت‏گیری سازمانی و تعریف ماموریت، ارزش‏ها، چشم‌انداز و اهداف سازمانی آماده‌ تعیین استراتژی‏های سازمانی هستند.

تعیین استراتژی عبارت است از فرآیند تعیین زمینه‏های عملكرد مناسب جهت دستیابی به اهداف سازمانی در راستای ماموریت و فلسفه‌ وجودی سازمان. به عبارت دیگر استراتژی‌ها باید تحلیل‌های محیطی را منعكس كرده و منتج به رسیدن به ماموریت و اهداف سازمانی شوند. روش‏ها و مدل‏های تعیین استراتژی به تبع مدیریت استراتژیك، از یك تكنیك و دستورالعمل خاص پیروی نكرده و هریك حاوی یك مفهوم و یك بینش هستند.

در این راستا مدل‌های برنامه‏ریزی استراتژیك بسیاری موجود هستند كه انتخاب آنها با توجه به ماهیت شركت، وضعیت صنعت مربوط و شرایط محیطی صورت می‏پذیرد. بسترسازی و اجرای استراتژی‏ها، پنجمین مرحله از فرآیند مدیریت استراتژیك است كه استراتژی‏های تدوین شده را به مرحله‌ اجرا می‏گذارد، اما بسترهای كارآمدی كه مدیران بنا نهاده‏اند، بدون یك اجرای منظم و برنامه‏ریزی ‌شده عملا بی‌فایده است. 

كنترل استراتژی نیز به‌عنوان آخرین گام مدیریت استراتژیك، شامل نظارت و ارزیابی فرآیند مدیریت استراتژیك به‌عنوان یك كل بوده و نقش تضمین عملكرد مناسب این فرآیند را داراست. كنترل، تمام ابعاد تجزیه و تحلیل محیطی، پایه‌گذاری جهت‏گیری‏های سازمانی، تعیین و تدوین استراتژی‏ها، اجرای استراتژی‏ها، حتی نحوه‌ كنترل استراتژی‏ها را در بردارد.

شناسایی فرصت‏های کلیدی در برنامه‏ریزی استراتژیک شامل مواردی چون شناسایی بازار، بهبود روابط با مشتری و خریداران، پیدا کردن واسطه‏های جدید و نوآوری در محصول و گسترش نمایندگی‏های شرکت است. شناسایی تهدیدات کلیدی نیز مواردی چون وضعیت قوانین اقتصادی، مقررات عوارض و سود گمرک، سیاست‏های دولتی، اجتماعی و فرهنگی، نظام ارتباطی بین اعضای صنعت، کانا‏ل‏های توزیع شرکت و زنجیره تامین، رقبا و مصرف‏کنندگان را شامل می‌شود.

در زمینه شناسایی ضعف‏های کلیدی نیز با بررسی ساختار سازمانی، بخشی‏نگری، ضعف‏ دیدگاه مشتری‏مداری، کنترل و نظارت، نوآوری، عدم نگرش سیستماتیک، کار گروهی، تصمیم‏گیری، بالا بودن هزینه‏های سربار و عملیاتی، موجودی‏ها، پیچیدگی نظام‏ها و روش‏ها، بروکراسی، نظام انگیزشی، نظام تشویق و تنبیه، فرآیند بازاریابی، عدم اطلاع‏رسانی به بازار هدف و سفارش‏گذاری می‏توان در جهت برطرف کردن نقایص سازمان عمل کرد.