چرا كودتای تركیه ساختگی نبود

تحولات جهان چنان پرشتاب و آشفته و باورنكردنی پیش می رود كه مجالی برای تحلیل بزرگ ترین رویدادهای تكان دهنده باقی نمی گذارد. گاه در 24 ساعت دو رویداد كه هر كدام برای تغییر جهان كافی است، روی می دهد و خیلی زود هم فراموش می شود، چون رویداد دیگری در راه است كه شدت و عمق تأثیر و شگفتی آفرینی اش از رویداد قبلی بیشتر است.

آنچه در یك هفته گذشته در تركیه روی داد نمونه ای از همین جهان غیرقابل پیش بینی و شگفتی ساز و پرتحول است. در آخرین ساعات جمعه شب گذشته وقتی در این كشور هنوز شب تمام نشده بود و در جهان همه در حیرت اقدام تروریستی كشتار با كامیون در فرانسه بودند، نظامیان وارد خیابان ها شدند، هلی كوپترها چند ساختمان حكومتی را هدف گرفتند و از تلویزیون دولتی بیانیه كودتای نظامی و سقوط دولت اردوغان خوانده شد. اما سحرگاه همان شب پرالتهاب، یعنی به فاصله چند ساعت، ورق تحولات چنان برگشت كه گویی سناریوی سینمایی از نوع باورناپذیر برای تماشاگران سینما بوده است.

دولت كنترل اوضاع را به دست گرفت و این نظامیان بودند كه دسته دسته سلاح های شان را تحویل می دادند و اسیر می شدند. این شتاب در تغییر وضعیت كودتا در كنار تحولات بعد از آن بسیاری را در داخل و خارج تركیه به این گمان انداخت كه این كودتا ساختگی و كار خود اردوغان بوده است. طرفداران این تئوری دو دلیل عمده برای اثبات ادعای شان دارند: اول اینكه كودتا بسیار كم رمق و پراشتباه و كاریكاتوری بود و دوم، این كودتا موضع اردوغان را در كنترل بیشتر اوضاع و برخورد با مخالفان و پاكسازی آنها تقویت كرد. طرفداران این تئوری می گویند اردوغان بعد از این كودتا، قدرتمند و شكست ناپذیر شده است.

این تئوری را می توان با تحلیل همین دو استدلال طرفدارانش رد كرد. دلیل كم رمقی و كاریكاتوری بودن اقدام نظامیان به كودتا این بود كه این اقدام همه مولفه ها و ویژگی های اصلی یك كودتای نظامی را نداشت. كودتای نظامی را فرماندهان ارشد نظامی یا دست كم بخش عمده ای از فرماندهان و نیروهای میانی انجام می دهند، دست كم برای ساعات بعد از كودتا و واكنش های احتمالی به آن برنامه دارند، خونریزی و كشتار یكی از سناریوهایی است كه عوامل كودتا باید برای آن آماده باشند، معمولا هماهنگی با برخی نهادهای داخلی و خارجی صورت می گیرد. كودتای تركیه هیچ كدام از عوامل گفته شده را نداشت. اما در مقابل دولت اردوغان برای تمام این سناریوها آماده بود چون اساسا در كشوری كه سابقه چهار كودتا طی چهار دهه را داشته، همواره برای احتمال كودتا آماده است.

اما استدلال دوم طرفداران ساختگی بودن كودتای تركیه این است كه این واقعه اردوغان را قدرتمند و شكست ناپذیر كرده است. درست است كه این روزهای پرشور و التهاب بعد از شكست كودتا، اردوغان را در جایگاه قهرمانی مردمی نشانده كه برای حفظ دموكراسی و نجات كشور و با خواست مردم، هزاران نفر از عوامل مستقیم و غیرمستیم كودتا را در همه بخش های سیاسی، نظامی، امنیتی، قضایی، آموزشی و هر گوشه و كناری از كشور شناسایی، دستگیر، بركنار و محاكمه می كند، اما این فضای شور و هیجان مردم و التهاب كشور قابل دوام نیست.

علاوه بر اینكه این كودتا ضعف اردوغان و نارضایتی دست كم بخش هایی از نظامیان كشور از او و اوضاع مملكت را نشان داد. اقدامات اجتناب ناپذیر بعد از كودتا هم او را در جایگاه دیكتاتوری نشانده است؛ جایگاهی كه در جهان امروز با موج ویران كننده شبكه های اجتماعی و قدرت مردم، به راحتی به دست می آید، اما ممكن است هیچ گاه اصلاح نشود و تغییر نیابد. دیكتاتورها در جهان امروز برای مدت طولانی قابل دوام نیستند، حتی هواداران آنها از هواداری كسی كه دیكتاتور لقب گرفته شرمنده هستند و قدرت دفاع از او را ندارند. وضعیت اردوغان تا چند هفته دیگر كه مردم خیابان ها را خالی كنند و هیجان كودتا فروكش كند، تازه مشخص خواهد شد. شكست این كودتا نه تنها اردوغان را نیرومند نمی كند، بلكه او و تركیه ای را كه پیش رو دارد برای همیشه چنان تغییر می دهد كه هیچ كدام از سیاست های سركوب و فشار سال های اخیر دیگر جوابگوی اوضاع نخواهد بود.

کارشناس مسائل بین الملل