گزارش «فرصت امروز» از سرمایه گذاری در تولید محصولات نانوفناوری / پای مافیا روی گلوی دانش بنیان ها

صنعت نانو یکی از آینده دار ترین و پربازده ترین صنایع فعال در اقتصاد ایران است. بدون شک جمعیت بالای تحصیلکرده و جوانی نیروی آماده به کار مزیت هایی است که هر گروه تجاری خارجی را ترغیب به حضوری فعال تر در فضای کسب و کار ایران می کند. پس از برداشته شدن تحریم های بین المللی و هموار شدن مسیر تجارت، هلدینگ ها و صنایع بسیاری آماده به گسترش همکاری ها و سرمایه گذاری در کشور هستند.

با توجه به پیشرفت سریع ایران در حوزه فناوری های نانو و جهش علمی بالای سال های اخیر، حمایت از تولیدکننده داخلی باید در اولویت تصمیم گیری ها باشد. یکی از شرکت هایی که سال هاست مبادرت به تولید کاتالیست های مورد نیاز صنعت نفت در ایران می کند شرکت نانو پارس اسپادانا است که به گفته مدیرعامل این شرکت در دنیا تنها یک شرکت اروپایی وجود دارد که محصولات مشابه آنها را تولید می کند.

ظرفیت های قانونی حمایت از شرکت های دانش بنیان، شمول معافیت مالیاتی، بیمه، هزینه های پایین گمرکی و... مهم ترین مزایای سرمایه گذاری خارجی در ایران است. البته ارزیابی همسان شرکت های خارجی با رقبای داخلی نکته ای است که شاید بتواند به منزله تهدیدی برای فعالان این حوزه تلقی شود.

کاتالیست چیست؟

کاتالیست ماده ای است که در پروسه ای خاص تولید می شود و تا 90درصد از گازهای سمی را بی اثر می کند به گونه ای که هیدروکربن های نسوخته ای که آلاینده ها را تولید می کنند، به آب و دی اکسیدکربن تبدیل می کند.

علاوه بر این اکسیدازت را به گاز ازت تبدیل می کند. عناصر اصلی که نقش کاتالیستی را انجام می دهند بسته به نوع فرآیندی که انجام می گیرد یا استانداردهای آلایندگی مورد استفاده عبارتند از: فلزهای گران بها، مانند پلاتین، پالادیم و رودیم و نیز فلزات غیرگران بها مانند آهن، منگنز، نیکل و مس. همچنین عنصر سریم در کاتالیست های سه گانه به عنوان بافر و ذخیره کننده و آزاد کننده اکسیژن به کار می رود تا مخلوط گاز را همواره در حد نقطه استوکیومتری نگه دارد، زیرا در حول این نقطه کاتالیست های سه گانه بالاترین کارایی را نشان می دهند.

کاتالیست ها نقطه حساس صنعت نفت ایران

شرکت نانو پارس اسپادانا تولید کننده نانوذرات و کاتالیست ها است. این شرکت برای تولید نانو ذرات از روش ابداعی محققان خود که روشshoj نام گذاری شده است استفاده می کند. سعید شجاعی زاده، مدیرعامل این شرکت در گفت وگو با «فرصت امروز» اعلام کرد: در حوزه نفت و پتروشیمی مواد خاصی برای تولیدات نفتی ایجاد می کنیم که کاتالیزورهای اساسی برای ترکیبات نفتی هستند.

نانو کاتالیست یا کاتالیزور ماده هایی هستند که سرعت واکنش ها را بالا، مختل یا تغییر می دهد. در حال حاضر 218 نوع کاتالیست برای صنعت نفت و پتروشیمی استفاده می شود. 15 کاتالیست در صنایع شیمیایی و گازی و حدود 60 نوع در صنعت دارو استفاده می شود. در مجموع چیزی حدود 300 نوع کاتالیست در کشور مورد نیاز است. این کاتالیست ها دارای تکنولوژی بسیار بالایی هستند و سال ها روی آنها کار شده تا به این سطح رسیده اند. این محصولات نقطه کلیدی و حساسی را در صنایع کشور دارند.

در دوران تحریم و پس از خروج شرکت های بزرگ نفتی، اکثر واحدهای پتروشیمی کشور دچار مشکل شدند و توان تامین کاتالیست ها را نداشتند. شرکت اسپادانا پس از 12سال تحقیق، توسعه و آزمایش و کسب دانش فنی توانست کاتالیست های مورد نیاز صنعت نفت و پتروشیمی کشور را شناسایی کرده و پس از تولید مواد اولیه مورد نیاز آن به تولید کاتالیست های اصلی مبادرت کند.

این محصولات نمک های خاصی را احتیاج دارند که طرف های خارجی حاضر به فروش آن یا انتقال دانش فنی در بعضی موارد حتی تا پنج برابر قیمت به ما نبودند.

کالای چینی سه برابر قیمت و فاسد!

شجاعی زاده با بیان اینکه این شرکت با ایجاد یک پروژه تحقیقاتی در طول دو سال توانسته نمک ها را در داخل کشور و با استفاده از کارشناسان ایرانی تولید کند، افزود: تمام مواد اولیه مورد نیاز این صنعت را از داخل کشور تامین کردیم، مگر فلزات خاصی که در ایران موجود نیست مثل پلاتین، رمیوم که ویژگی های خاصی دارند و در معادن کشور موجود نیستند.

ما با به دست آوردن دانش فنی تولید گاما آلومینیوم توانستیم اکثر مواد مورد نیاز را تولید و بیش از 60درصد کاتالیست های مورد نیاز کشور را به صنعت کشور ارائه کنیم. وی افزود: ما رقبای سرسخت خارجی داریم البته باید گفت برای بعضی از محصولات مان رقیبی در منطقه نداریم. در برخی محصولات خاص چند شرکت ایرانی وارد شده اند اما به علت اینکه باید پایه های کاتالیست را از خارج وارد کنند توان تولیدی ما را ندارند. نانو پارس اسپادانا با داشتن توان تولید پایه کاتالیست ها بی رقیب است.

قیمت کاتالیست های خارجی که در سال های گذشته برای صنایع کشور خریداری شده بعضا  دو تا سه برابر قیمت محصول تولیدی ما بوده است. کشورهایی مثل چین، هلند و آلمان مقاصد خرید ارگان های دولتی بوده اند. در مقطعی کاتالیست های چینی که برای صنعت نفت خریده شدند بدون کیفیت و فاسد بودند که دور ریخته شدند. این محصولات نیز سه برابر قیمت واقعی خریده شدند.

وزارت نفت مشتری بالقوه ولی کم کار

شجاعی زاده با اعلام اینکه وزارت نفت یک طرف مصرف کننده محصولات تولیدی این شرکت است، گفت: شرکت های خصولتی فعال در حوزه پتروشیمی نیز طرف دیگر محصولات هستند. پاپیکو، هلدینگ خلیج فارس، شستا، پاسارگاد، مپنا و... مقاصدی هستند که می توانند به بازار و خرید محصولات ایرانی کمک کنند.

نیروی انسانی فعال در اسپادانا اکثرا تحصیلکرده رشته های مکانیک سیالات، بیولوژی، پلیمر، طراحی مواد، شیمی و فیزیک هستند که باید گفت بیش از نیمی از آنها در داخل تحصیل کرده اند. این محصول کالایی استراتژیک است و بازار خاصی دارد که متاسفانه در کشور ما در اختیار گروه و افرادی خاصی است. در واقع بقای گروه هایی مثل شرکت ما منوط به دریافت سفارش از این گروه ها است. در حال حاضر مدتی است که محیط و بستری ایجاد شده تا فعالان این حوزه را نابود کرده و از چرخه تولید خارج کنند.

تمایل خرید این گروه ها به خرید خارجی باعث خروج بسیاری از تولید کنندگان از چرخه شده است. در واقع اراده ای وجود دارد که  منفعت شخصی و لابی گری را به تولید ملی ترجیح می دهد. ما اجازه رشد لازم را پیدا نکردیم. پول های ناخواسته و نامشروعی به جیب برخی افراد سرازیر می شود و این مسئله جلوی رشد صنعت نفت ایران را گرفته است.

دوم در دنیا، اول در آسیا

مدیر عامل شرکت نانو پارس اسپادانا افزود: گروه با هسته ای پنج نفره آغاز به کار کرد. برای به دست آوردن دانش فنی کاتالیست های تولیدی فعلی مان در طول 12سال بیش از 6میلیارد تومان هزینه کردیم. سرمایه اولیه شرکت های نوپا بسته به مدل تولید و نیاز به تجهیزات متغیر است. در واقع می توان در آغاز با رقم 300میلیون تومان هم آغاز کرد.

پروسه اخذ مجوز همچون شرکت های عادی از مسیر ثبت شرکت ها، اتاق بازرگانی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و در نهایت معاونت تحقیقاتی و فناوری ریاست جمهوری می گذرد. در این مسیر قانونی وجود دارد که فعالیت این شرکت ها را مختل می کند. بر این اساس شرکت های دانش بنیان باید 50درصد از مالکیت خود را در اختیار نهادهای دولتی یا عمومی قرار دهند. مافیای اقتصادی و قدرت فاسد فرصت رشد را در صنایع داخلی محدود کردند.

در دنیا فقط یک شرکت وجود دارد که پایه  و ساپورت لازم برای تولید کاتالیست های مختلف را تولید می کند و آن شرکت ساس اول(Sasol) است. به زبان ساده تر 85 درصد پروسه تولید کاتالیست در این پایه ها قرار دارد. بقیه شرکت های فعال جهانی از این شرکت پایه را خریداری می کنند و پس از آن به تولید فلزات و مواد دست می زنند.

ما در دنیا تنها شرکتی هستیم که با دانش فنی بومی قادر هستیم پایه اولیه را با استفاده از دانشمندان ایرانی بسازیم و از این جهت دومین پایه ساز دنیا هستیم. البته در کشور خودمان نه تنها حمایت نمی شویم، بلکه بارها سعی شده تا از گردونه خارج شویم.