روغن نباتی در گذرگاه تجارت جهانی

روغن نباتی، یکی از مواد اصلی و پایه در صنایع غذایی به شمار می‌رود که برای تولید آن به دانه‌های روغنی یا روغن خام نیاز است. با توجه به وابستگی 90 درصدی صنعت روغن نباتی به واردات مواد اولیه و هزینه بالای تمام شده این کالای اساسی که تا 85 درصد از هزینه محصول را تشکیل می‌دهد، در سال‌های اخیر این صنعت با چالش‌هایی روبه‌رو بوده است. تولیدکنندگان روغن نباتی با توجه به اهمیت این محصول و تامین بخش زیادی از کالری گیاهی مصرفی جامعه، خواستار نگاه ویژه دولت به آن در دوران پساتحریم هستند.

ابوالحسن خلیلی، دبیر انجمن صنایع روغن نباتی ایران، این صنعت را دارای ظرفیت تولید دو برابری مصرف داخلی می‌داند و می‌افزاید: ما در حال عبور از گذرگاه تاریخی هستیم و می‌خواهیم به سازمان تجارت جهانی بپیوندیم. در شرایط سازمان تجارت جهانی کشورها می‌توانند برای خود اولویت‌هایی را در تولیدات داخل تعریف کنند و امتیاز بگیرند. صنعت روغن نباتی و روغن‌کشی یکی از محل‌های چانه‌زنی و امتیازگیری ما برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی است. متن این گفت و گو را می‌خوانید.

***

وضعیت و میزان تولید روغن نباتی در کشور چه میزان است؟ آیا تکافوی مصرف داخل را می‌دهد؟
صنایع روغن نباتی هم مانند سایر صنایع در سایه رکود جاری به سر می‌برند و مشکلاتی تقریبا یکسان در زمینه کمبود نقدینگی، تامین مواد اولیه و... دارند. 43 کارخانه روغن نباتی در کشور (هرمزگان، خوزستان، فارس، اصفهان، اردبیل و خراسان) با ظرفیت‌های متفاوت تا 2000 تن روزانه وجود دارد. با روند کنونی، این کارخانه‌ها سالانه بیش از 3 میلیون تن ظرفیت تولید روغن را دارند که نیاز داخلی ما حدود 5/1 میلیون تن است.

برای اضافه تولید بیش از 1/5 میلیون تن روغن نباتی آیا بازارهای صادراتی وجود دارد؟

برای سرریز تولید، صنعت مشکلات زیادی دارد و اگر نتوانیم تعریف مناسبی برای صادرات انجام دهیم و صرفا بازار داخل را هدف قرار دهیم، سیاست‌های تولید تحت تاثیر آن قرار می‌گیرد. همچنین برای پیوستن با سازمان تجارت جهانی، صنایع روغن نباتی می‌تواند امتیازهای مناسبی برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد و قدرت چانه‌زنی ما را افزایش دهد. بر همین اساس دولت باید بابت تامین نقدینگی و روغن خام کمک کند و چالش‌هایی را که در ثبت سفارش‌ها، واردات و هزینه‌های اضافی از جمله دموراژ وجود دارد برطرف کند. ما باید بازارهای منطقه‌ای مهم مانند عراق را شناسایی و ریسک‌های ورود به آنها را بررسی و برطرف کنیم.

در یک ماه گذشته هیات‌های تجاری زیادی به کشور آمده و خواستار همکاری‌های اقتصادی با بخش خصوصی ما شده‌اند. آیا قرارداد یا تفاهم‌نامه‌ای که منجر به عقد قرارداد شود، بسته شده است؟

همان‌گونه که گفته‌ام، عراق یکی از بازارهای مهم اما پرریسک برای صادرات روغن نباتی است که اخیرا با ما تفاهم نامه همکاری امضا کرده است. در این زمینه البته دولت پیشقدم شده و تفاهم‌نامه بسته اما صرف تفاهم‌نامه چیزی را تغییر نمی‌دهد. صادرات الزاماتی دارد و دستگاه‌های مربوط باید به وظایف خود عمل کرده و برای کمک به صادرات همکاری کنند.

اینکه با یک تفاهم‌نامه به بخش خصوصی بگوییم همه ریسک‌ها را به تنهایی بپذیرد، انجام شدنی نیست. بازار عراق به دلیل نداشتن ارتباطات بانکی مشکلاتی دارد و خاص است. تجربه نشان داده که ممکن است بخشی از بازگشت سرمایه هم وجود نداشته باشد. با این وضعیت دولت باید از صنایع حمایت کند. همچنین بانک توسعه صادرات و صندوق ضمانت ارزی باید پوشش ریسک برای صادرکنندگان را در نظر بگیرند.

اشاره‌ای به بازگشت نقدینگی از بازار داخل داشتید. با توجه به اینکه روغن نباتی یکی از کالاهای پرمصرف در سبد غذایی جامعه است، طبعا نباید چنین مشکلی وجود داشته باشد؟

در سال‌های91 و 92 به علت انتظار تورمی که ایجاد شده بود، بازار بزرگی در ایران به وجود آمد و حجم بازار افزایش یافت. دلال‌ها هم به امید گران شدن کالا بخشی از محصول را خریداری و انبار می‌کردند. این روند اما با تغییر دولت از سال 92 و حاکم شدن انتظار رکودی در مردم که از خرید خودداری می‌کنند (این اتفاق در همه صنایع افتاده) تغییر عکس داشت و رکود حاکم شد.

براساس این اتفاق انتظاری، در کنار کوچک شدن بازارها که حباب تورمی کنار رفت و همچنین کاهش درآمد مردم، نقدینگی در صنایع غذایی کاهش یافت. متعاقب آن خریدهای نقدی صنایع برای مواد اولیه جایگزین خرید وعده‌ای و مدت‌دار شد. وقتی سرمایه بعد از دو الی سه ماه بعد بازگشت داشته باشد، باید سرمایه‌ای دیگر برای تهیه ماده اولیه که 85 درصد نیاز کارخانه هاست تامین کرد و این شرایط را سخت‌تر می‌کند.

نکته دوم اینکه بخشی از مواد اولیه از بازارهای بین‌المللی خریداری می‌شود که تا قبل از برجام نقدی بوده است. البته هنوز هم اتفاقی در خرید روغن خام و یوزانس‌ها نیفتاده و به محض اینکه کشتی وارد آب‌های ایران شود باید با فروشنده خارجی تسویه‌حساب کنند. اینها فشارهای مضاعفی است که به صنعت وارد شده است. تنها نکته خوب در روغن این است که یک کالای مصرفی است و پس از سه ماه گردش مالی اتفاق می‌افتد. گردش مالی روزانه صنعت روغن نباتی در کشور 30 تا 40 میلیارد تومان است و اگر گردش ماهانه و سالانه را محاسبه کنیم، عدد بسیار بزرگی خواهد شد.