گندم رقیبی سرسخت برای محصولات زراعی / آب، خط قرمز شاخص های تولید در بخش کشاورزی است

عمر دولت ها در کشور ما به اندازه ای نیست که هر وزیری بتواند تمامی مشکلات بخش خود را حل کند. در بخش کشاورزی هم وضع به همین گونه است. به همین دلیل از ابتدای دولت یازدهم و سپس آغاز همکاری دوباره من به عنوان معاون وزیر جهاد کشاورزی، به مهندس حجتی چند پیشنهاد و توصیه داشتم.

یکی از توصیه ها توجه به تولید گندم و برنامه خودکفایی بود. در دولت اصلاحات و نخستین دوره وزارت مهندس حجتی برنامه خودکفایی گندم را اجرا کردیم که نتایج آن به دولت نهم هم رسید. شوربختانه دولت نهم در برخی موارد کم توجهی هایی در بخش کشاورزی انجام داد که در اندک زمانی پس از جشن خودکفایی، با واردات ۶ میلیون و ۸۰۰ هزار تن گندم به بزرگترین واردکننده دنیا تبدیل شدیم و این رخداد بسیار بدی برای کشور بود.

پیامدهای ناگوار خودکفایی مقطعی گندم

یکی دیگر از موارد کم توجهی دولت پیشین، تکیه بر سطح زیر کشت و بی توجهی به تدارکات، تجهیزات و امور فنی و بذری بود. مکانیزاسیون هم صاحب نداشت و دسترسی کشاورزان به ارقام جدید، کُند و نامطلوب بود. این عوامل دست به دست هم دادند و باعث شدند که نه تنها خودکفایی و عملکرد کشاورزی از دست برود بلکه توان نقطه سود و سرمایه تولیدکنندگان و بهره برداران نیز رو به نابودی برود.

همچنین میانگین عملکرد گندم از ۳۸۰۰ کیلوگرم در هکتار به کمتر از ۳ تن رسید و توسعه سطح زیر کشت، پیامدهای جانبی دیگری نیز برای کشاورزی کشور در پی داشت. از جمله اینکه تراکم کشت گندم به 60 درصد از زمین های کشت آبی رسید ( بیشترین میزان باید تا 50 درصد باشد) و علف های هرز و بیماری آخوره در مزارع بروز کرد.

در آن سالی که دولت نهم خودکفایی گندم را اعلام کرد، سن زدگی گندم به حدی بود که از میزان مجاز بسیار بالا هم عبور کرده و ارزش غذایی لازم را نداشت در حالی که سن زدگی گندم امسال به کمتر از 6 دهم درصد رسیده و تا 2 درصد مجاز اعلام شده است.

افزایش عملکرد محصولات زراعی همزمان با کاهش سطح

ما در یکی دو سال اخیر، در بخش زراعت به ویژه کشت گندم بنا را بر کاهش سطح و افزایش عملکرد گذاشته ایم و بر همین اصل، حدود 8 درصد از سطح زیر کشت گندم را کم کرده ایم و پیشنهاد ما برای برنامه 10 سال آینده کاهش سطح زیر کشت گندم تا 2 میلیون هکتار است و امیدواریم محقق شود. در برنامه چهارم این میزان 2 میلیون و 700 هزار هکتار تعیین شده بود.

مورد دیگری که در دست اقدام و اجرا داریم، توجه به نکات فنی بذر است که با کمک متخصصان و مسئولان بخش دولتی و خصوصی، نظم گرفته و پیش می رود. برای نمونه سال گذشته 7 درصد بذر اضافه ذخیره داشتیم. ناگفته نماند که تمامی بذرهای گواهی شده گندم، داخلی بوده و از تولیدکنندگان داخل تامین می شود. ما به دنبال بذرهای مناسب خارجی نیز هستیم تا پس از بررسی های تحقیقاتی وارد شده و مورد استفاده قرار گیرند.

گندم رقیبی برای سایر محصولات زراعی

یکی دیگر از کارهای مهمی که در بخش کشاورزی انجام داده ایم، برقراری ارتباط میان کارشناسان و کشاورزان بود. تلاش کردیم کارشناسان و متخصصان بخش را با مزرعه آشتی دهیم. همچنین تجهیزات، ادوات و ماشین آلات کشاورزی مدرن و فناوری روز را به کار گرفتیم تا جایی که اکنون هیچ مزرعه آلوده به علف هرز در مزارع گندم دیم و آبی وجود ندارد و گندم اکنون رقیبی است برای هر نوع زراعتی که جایگزین آن شود. 

در خلال کارهای اجرایی و عملیاتی، نهاد مدنی متشکل از 3000 کشاورز نمونه گندم کار را نیز در قالب بنیاد ملی توانمند سازی گندم ساماندهی کردیم تا از تجربه های خبرگان و کشاورزان برتر و نمونه بهره ببریم. از آنها خواستیم تا با سرکشی به مزارع کشور کشاورزان را با توصیه ها و راهنمایی های شان آگاه کنند. ما قدردان تلاش های آنها هستیم.

استانداردهای جدید کودی اجباری شد

در زمینه مصرف کود هم آمار و ارقام گویای همه چیز است؛ در سال 92 پس از قبول مسئولیت ما در بخش کشاورزی، بررسی هایی که انجام دادیم و نمونه هایی که گرفتیم، مشخص شد 70 نوع کود موجود در بازار داخلی، از نظر عناصر غذایی تقریبا صفر بوده اند! یکی از برنامه هایی که در 3 سال اخیر با کمک قوه قضاییه اجرا کردیم، برخورد با تولیدکنندگان متخلف کود بوده است. بر همین اساس نمونه گیری ها و سنجش کیفیت کودها با دو مکانیزم سرزده و داوطلبانه آغاز شد و در پی آن آیین نامه ثبت کودی را به تولیدکنندگان ابلاغ و آنها را مجبور به دریافت گواهی کیفیت کردیم.

در حال حاضر 4900 برند کود برای ثبت گواهی درخواست داده اند که 3700 برند موفق به کسب گواهی شده اند و سایر برندها هنوز به حد استاندارد نرسیده اند. در نگاهی گذرا، می توان تفاوت عملکردها را در دولت پیشین و دولت کنونی مقایسه کرد.

آخرین گامی که در بخش زراعت برداشته ایم، تجدید نظر در استانداردهای کودی بود. ما در این زمینه نیز از مدیران تشکل ها همفکری گرفته ایم و با مشورت آنها که خودشان کشاورز هستند، استانداردهای جدید کودی را تدوین کردیم. این استانداردها اجباری شده و من تقریبا تمامی نتایج آزمایش های کودی را مطالعه و بررسی می کنم.

در یک سال اخیر هیچ گزارشی مبنی بر اینکه نمونه کودی از نظر  عنصر غذایی صفر یا در حد پایین باشد، ندیدم. با این سختگیری ها نه تنها بخش کشاورزی منتفع شده بلکه تولیدکنندگان کود نیز توان و امکان صادرات برای شان فراهم شد و به بازارهای جهانی راه یافتند. در زمینه واردات کود نیز دو شاخص کیفیت و قیمت مناسب را مورد توجه قرار می دهیم.

بی تردید در همه محصولات زراعی عملکرد مناسبی داشته ایم. در تولید جو، شکر که رکورد 97 ساله را شکستیم بدون اینکه مساحتی به سطح زیر کشت اضافه کنیم. در زمینه کشت چغندر قند کاهش سطح هم داشته ایم.

به هر روی و با بحران آبی که در کشور با آن مواجهیم، در بخش کشاورزی امکان افزایش سطح وجود ندارد و تنها در مناطق مرزی که آب وجود دارد می توان افزایش سطح کشت داشت. تمام تمرکز ما بر افزایش عملکرد، جابجایی کشت، جابجایی مجصولات بر مبنای بهره وری آب، جابجایی سطح زیر کشت بر اساس طول رشد و نوع گیاهان و جابجایی روش های کشت استوار است. حتی برای  گندم و جو نیز توصیه ما کشت نشایی است و امسال این نوع کشت در 5 تا 6 محصول آغاز می شود.

توصیه دیگر ما با توجه به کمبود منابع آبی کشور، توسعه گلخانه ها و انتقال کشت سبزی و صیفی به گلخانه هاست. در این زمینه 3 رویکرد؛ عملکرد بالا در تولید، کاهش مصرف انرژی و رویکرد صادراتی محصولات گلخانه ای است تا برای تولیدکنندگان توجیه اقتصادی داشته باشد. در زمینه کشت روی زمین هم نسخه ما این است که هر محصولی به هر دلیلی در گلخانه کشت نشود، تنها با رعایت 3 شرط؛ کشت نشایی، آبیاری میکرو و مالچ می تواند روی زمین کشت شود.

آب کم یاب ترین عنصر کشاورزی ایران

آب، کمیاب ترین عنصر کشاورزی در کشور مااست بنابراین همه باید با شاخص بهره وری آب صحبت کنیم. هیچ کشاورز، مدیر و مسئولی نباید بدون بهره وری آب، شاخص تولید تعریف کند. خط قرمز شاخص های تولید در بخش کشاورزی، آب است و این مساله خود به خود تعاریف و تکالیف جدیدی را ایجاد می کند.

آخرین شاخصی که در این بخش باید روی آن سرمایه گذاری کنیم، پایداری کشاورزی است. کشاورزی ما دچار فرسایش شده و خاک ها تحلیل رفته اند. برای احیای خاک و پایداری کشاورزی باید اقدام مجدانه کنیم و تنها راه آن اصلاح تناوب کشت، کشاورزی حفاظتی و افزایش بهره وری است.

تراریخته به اشتباه وارد دعواهای سیاسی شد

نکته آخر اینکه دانش امروز ما در حد نیازهای کشاورزی برون رفت از چالش ها و بحران هایی که در این بخش با آنها مواجهیم، نیست. آینده کشور با این دانش و تکنولوژی روشن نیست و بیوتکنولوژی یکی از راه هایی است که می توان از آن بهره جست و کمک گرفت. شوربختانه بیوتکنولوژی یا تراریخته در کشور ما به اشتباه وارد دعواهای سیاسی شده و این اصلا به نفع کشور نیست.

توصیه می کنم صاحبان اندیشه مدتی سکوت پیشه کنند و به جای بحث های عمومی، گفت و گوهای منطقی و علمی دوجانبه را در پیش گیرند و از آنچه قانون تعیین کرده تبعیت کنند تا مشکل حل شود. هر تکنولوژی نقاط ضعف و قوتی دارد و این اصلا ذات تکنولوژی است. در زمینه بیوتکنولوژی و تراریخته، قانون ایمنی زیستی همه چیز را تعیین کرده اما این موضوع مهم، بدون دلیل روی آنتن سیاسی رفته و مسایل فنی آن فراموش شده است.

معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی،چهره تاثیرگذار و برتر زراعت و اصلاح نباتات