کوتاه از دنیای فرش

دستمزد بافنده‌ها بسیار متنوع است. بین یک تومان برای هر گره تا ده‌ها تومان برای هر گره در نوسان است. بسته به رجشمار، رنگ و سایر مکانیزم‌های بافت، دستمزدها تعیین می‌شود. درشت‌بافت‌ها ارزان‌تر و تعداد رنگ بیشتر، دستمزد بالاتر را در پی دارد. رجشمار بخش زیادی از فرش‌هایی که در بازار عرضه می‌شوند 50 است. مردم هم بیشتر رجشمار 50 را خریداری می‌کنند. نهایت رجشماری که در بازار وجود دارد 80‌رج است اما فرش‌هایی با طرح‌های خاص و ویژه تا 90‌رج و 100رج هم بافته می‌شوند که معمولا در تیراژ اندک تولید می‌شوند. در عرض یک فرش شش متری با رجشمار 50، 1430 گره کار شده است. و در کل بیش از 3میلیون گره در این فرش زده می‌شود. وقتی فرشی از 50 رج می‌شود 70رج تعداد گره‌اش تا 6میلیون عدد می‌رسد و به همین دلیل قیمت بسیار بیشتری نسبت به 50رج دارد. زیرا 70 رج یعنی 70گره در هفت‌سانتی‌متر. رجشمار از مهم‌ترین موارد تعیین‌کننده قیمت نهایی فرش است. کار بافنده چند برابر سخت می‌شود و دستمزد بالاتری می‌گیرد. 

استاندارد فنی و حرفه‌ای برای بافت فرش برای هر بافنده 4‌هزار گره در یک روز است. بافنده‌هایی هستند که در طول یک روز بیش از 14هزار گره می‌زنند و تندباف محسوب می‌شوند. 14‌‌هزار گره در مناطق آذربایجان بک قبال گفته می‌شود. در مناطق فارسی باف می‌گویند یک مقاط که معادل 12هزار گره است. مثلا برای محاسبه دستمزد بافنده می‌گویند این فرش کارش 20 مقاط است که مثلا تاکنون یک مقاطش بافته شده و غیره. تولیدکننده‌ها براساس قبال و مقاط دستمزد می‌دهند.

در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی تعداد مردان بافنده زیاد است. اما هر چه به سمت شرق کشور پیش برویم زنان بافنده تعداد بیشتری را به خود اختصاص می‌دهند. در استان تهران بیش از 24 هزار بافنده فعالیت می‌کنند. در کل کشور بیش از 2میلیون نفر بافنده داریم که اگر سایر فعالان عرصه تولید و فروش و توزیع مانند قالی‌شویان، رنگرزان، رفوگران و غیره را هم به این تعداد اضافه کنیم، این تعداد به حدود 5میلیون نفر می‌رسد. از بین بیش از 2میلیون نفر بافنده در کشور تنها حدود 500هزار نفر بیمه شده‌اند. حتی بیمه بسیاری از قالی بافان قطع شده است. گاه قیمت نیم متر فرش تابلویی یک میلیون تومان است اما همین متراژ گاه قیمتش تا 10میلیون تومان هم می‌رسد. یعنی بافنده با طرح و رنگ بیشتری برای مورد دوم سر وکار داشته است.

بیش از 80درصد از بافندگان قالی ایرانی را زنان تشکیل می‌دهند. در غرب کشور مانند آذربایجان‌های شرقی و غربی و کردستان فرش بیشتری نسبت به سایر نقاط تولید می‌شود. در قسمت‌های مرکزی مانند کرمان در گذشته میزان فرش بافته شده بسیار بیشتر بود که کم شده است. در اصفهان طرح‌های خاصی بافته می‌شد که کمتر شده است. ایلام و قم و مشهد و طبس و سبزوار هم از مراکزی هستند که فرش‌های زیادی را تولید و به بازار عرضه می‌کنند. در تبریز مردان زیادی با سرعت بسیار بالا بافندگی می‌کنند.

فرش‌بافی رابطه مستقیم با حال و هوای روحی دارد. حتی این کار روی کودکان معلول ذهنی تست شده است و بعد از مدتی مشاهده شده که خلق و خوی بهتری دارند چه با والدین‌شان و چه با مربیان‌شان. آمار دقیقی در حوزه تولید فرش دستباف وجود ندارد. اما اتحادیه با کددار کردن دارها در چندین شهر می‌خواهد تا حدودی آمار را رصد کند. همچنین تولیدکننده‌های جوازدار ظرفیت سالانه‌شان مشخص است.