نوروزگاه گاه گام‌های اقتصادی

نوروز جشن شکوهمند ایرانیان و پیشینه درخشان میهن ما و جلوه‌ای مهم از میراث‌فرهنگی-تاریخی ساکنان این دیار است. نوروز تاریخ تولد بهار و نخستین روز بهار گویی نخستین روز آفرینش است. نوروز قرن‌هاست که سروری می‌کند و تکرار همه ساله خود را با ضرباهنگ هیجان و دگرگونی بر طبیعت سرمازده دیکته می‌کند. سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای برگزاری باشکوه این جشن باستانی و ملی در سطح کشور برنامه‌های خاصی را تدارک دیده است. یکی از این برنامه‌ها برپایی مراسم نوروزگاه به منظور معرفی، یادآوری و احیای رسوم و سنت‌های اقوام مختلف محلی ایرانی است. برای آشنایی بیشتر با این مراسم سراسری و سایر جزییات آن با دکتر سمیع‌الله حسینی مکارم به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های به‌جا مانده از دوران باستان ایران است. خاستگاه نوروز در ایران باستان است و هنوز مردم مناطق مختلف فلات ایران نوروز را جشن می‌گیرند. زمان برگزاری نوروز در آغاز فصل بهار است. نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال‌نو محسوب می‌شود و در برخی دیگر از کشورها تعطیل رسمی است. مجمع عمومی سازمان ملل در نشست ۴ اسفند ۱۳۸۸ (۲۳فوریه ۲۰۱۰) ۲۱ماه مارس را به‌عنوان روز جهانی جشن نوروز به‌ رسمیت شناخت و آن را در تقویم خود جای داد.

در متن به تصویب رسیده در مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از ۳هزار سال دارد و امروزه بیش از ۳۰۰میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند، توصیف شده ‌است. پیش از آن در تاریخ هشتم مهر ۱۳۸۸خورشیدی، نوروز توسط سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد، به‌عنوان میراث غیرملموس جهانی، به ثبت جهانی رسیده‌ بود. در هفتم فروردین ۱۳۸۹ نخستین دوره جشن جهانی نوروز در تهران برگزار شد و این شهر به‌عنوان «دبیرخانه نوروز» شناخته شد.

آغاز کار

معاون توسعه مدیریت سازمان میراث فرهنگی درباره طرح ترویج ایده نوروز در عرصه بین‌المللی چنین توضیح می‌دهد: نوروز یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌های فرهنگی ماست که گستره وسیع جغرافیایی را خارج از مرزهای ایران شامل می‌شود. نوروز خیلی قبل‌تر توانسته از مرزهای سیاسی کشور فراتر برود. نوروز یک منطقه وسیع فرهنگی - اجتماعی را شامل می‌شود که غیر ‌از ایران کشورهای همجوار و آسیای‌میانه را دربرمی‌‌گیرد.

این موضوع باعث شده تا توجه سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی مانند یونسکو به نوروز جلب شود. سازمان یونسکو نوروز را به‌عنوان میراث جهانی به ثبت رسانده و به‌عنوان میراث معنوی بشر به‌شمار می‌آورد. از آنجا که این موضوع با محوریت ایران مطرح شده، سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری به‌عنوان متولی این امر وارد گود شد و اقدامات متعدد علمی و پژوهشی را در جهت شناسایی، معرفی و احیای جلوه‌ها و اجزای جشن نوروز آغاز کرد.در این تلاش‌ها فعالیت‌های متعددی سازماندهی و عملیاتی شد که نتیجه آن کمیته‌های تخصصی از جمله نوروز و اقوام، نوروز و محیط‌زیست، نوروز و صلح و... تشکیل شد.»

مکارم در مورد دیگر کارهای صورت گرفته از سوی سازمان ادامه می‌دهد: «وظیفه دیگر ما ترویج و اشاعه آیین‌نوروز در همه ابعاد بود. مثلا در سال جاری (چند روز قبل) برگزاری مراسم عروسک‌های بومی را با حضور کشورهای حاضر در قلمرو نوروز به اضافه اندونزی با محوریت کودکان و نوجوان که با همراهی مادران‌شان شرکت کرده بودند، برگزار کردیم. چون مادران در واقع انتقال‌دهندگان اصلی فرهنگ هستند و نقش آنان انکارناپذیر است. در این همایش علمی که در سطح بالایی هم برگزار شد، اجرای نمایش‌های عروسکی و قرار دادن انواع عروسک‌ها در معرض دید عموم به همراه ارائه مقالات و تحقیقات فراوان در این زمینه صورت گرفت.»

دکتر حسینی مکارم همچنین در خصوص اینکه ایده نوروزگاه‌ چگونه شکل گرفت، می‌گوید: «معرفی نوروز و آیین‌های سنتی و بومی مرحله دیگری بود که به اجرای طرح نوروزگاه منجر شد. این طرح در 20شهر از 12استان کشور اجرا می‌شود. برخی از آیین‌ها و رسم و رسوم‌ هستند که اختصاص به یک قوم، روستا یا یک شهر و منطقه خاص دارد. برای شناسایی آنها مخصوصا انواع مراسمی که فراموش یا کمرنگ شده‌اند، پروژه نوروزگاه‌ها مطرح شد.در کنار این، نمایشگاه‌های دیگر را هم سامان داده‌ایم مثل نمایشگاه عکس، عروسک، موسیقی سنتی و صنایع‌دستی که علاوه بر هموطنان‌مان، مهمانان خارجی هم شرکت دارند.»

از آقای دکتر از کارهای انجام شده درباره تولیدات فرهنگی می‌پرسم که در پاسخ می‌گوید: «انتشار سه جلد کتاب با عناوین مردم‌شناسی نوروز که مجموعه مقالات است، نوروز آیین صلح و زندگی و نوروز میراث صلح.» و سپس درباره تکیه روی موضوع صلح می‌افزاید: «ما به دنبال ترویج فرهنگ صلح، آشتی و نوع دوستی هستیم و نوروز یکی از بهترین اثرگذاری‌های بشردوستانه را در خودش دارد و الان بیش از هر زمان دیگری به صلح و آشتی و تفاهم نیازمندیم.

به‌خصوص در این مقطع زمانی که گروه‌های جنایتکار، خشن و بی‌منطق، در اقصی نقاط جهان و خاورمیانه جولان می‌دهند و به‌نام دین و اعتقادات مذهبی اسباب ناامنی و آشوب را فراهم کرده‌اند و امنیت و صلح جهانی را به‌خطر انداخته‌اند، نوروز با آموزه‌هایی که دارد به حل مسئله صلح بین‌المللی کمک بزرگی خواهد کرد. بنابراین رویکرد اصلی همایش نوروز را با عنوان نوروز، میراث صلح و زندگی نام‌گذاری کرده‌ایم.»

پیامدهای اقتصادی نوروزگاه

حسینی مکارم از نحوه اجرایی شدن، حجم کاری و پیامدهایی که ممکن است در آینده شاهد آن باشیم هم توضیحات مفصلی می‌دهد: «کارهای مقدماتی از سال 92 با استقرار دولت جدید شروع شد. پس از انجام برآوردها چون حجم کار خیلی زیاد بود تصمیم گرفتیم دبیرخانه‌ای دائمی برای این طرح تاسیس کنیم.شورای سیاست‌گذاری تشکیل شد که گروه‌های پژوهشی و عملیاتی سازمان را شامل می‌شد. با دعوت از متخصصان، کارشناسان و اهالی فن، شورای‌عالی سیاست‌گذاری آیین نوروز شکل گرفت. در سال گذشته 22جلسه تشکیل دادیم تا برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گیرد. پروژه نوروزگاه به‌عنوان پایلوت تصویب شد تا با اجرای آزمایشی، نقاط قوت و ضعف آن سنجیده شود.»

وی در ادامه به بحث دیپلماسی و جنبه‌های اقتصادی جشن نوروزگاه هم اشاره می‌کند «همراه با گفتمان صلح نوروز، نگاه اقتصادی و سودآوری هم می‌توان داشت. توریسم فرهنگی – تاریخی یکی از راه‌های جذب گردشگر است که بازدهی فوق‌العاده‌ای به‌دنبال دارد و می‌تواند کمک حال ما در اقتصاد ملی باشد و چه فرهنگی از نوروز زیباتر، بهتر، لطیف‌تر و جذاب‌تر که دارای ابعاد ویژه انسانی و معنوی است.

نوروز در شعر، هنر و صنعت ما تجلی پیدا کرده که با شناسایی درست آن، می‌تواند به‌عنوان یک جاذبه مهم گردشگری کاربرد داشته باشد. به غیر‌از جلب توریست خارجی، این شناخت باعث می‌شود مثلا مردم شمال کشور بروند استان سیستان و بلوچستان و مراسم زیبای سنتی آنجا را ببینند. حالا چه اتفاقی می‌افتد؟ برای سال بعد به‌عنوان یک مقصد سفرمثل تخت جمشید یا نقش جهان مورد توجه قرار می‌گیرد.

این مسئله می‌تواند موجب ایجاد درآمد، رونق اقتصادی، اشتغال‌زایی، توسعه و ارتقای کیفی شهرها و زیرساخت‌ها مانند هتل‌ها، سامانه حمل‌و‌نقل عمومی، مراکز تفریحی و خدمات سفر شود. نقش رسانه‌ها در اینجا بسیار مهم و حیاتی است. من از همه رسانه‌ها می‌خواهم که به گسترش و شناساندن جاذبه‌های گردشگری مغفول مانده در راستای این پروژه عظیم ملی یاری برسانند. البته لازم است بگویم که ما دست استان‌ها را نبسته‌ایم.

هر استان بنا به سلیقه، امکانات و جاذبه‌هایش برنامه‌هایش را اجرایی می‌کند. ما چارچوب کلی را طراحی کرده‌ایم و جزییات کار با خودشان است. یک استان ممکن است انواع شیرینی را عرضه کند و دیگری به لباس‌ها و پوشش‌های محلی بپردازد. مثلا در اصفهان و در جوار میدان نقش‌جهان با هماهنگی فدراسیون چوگان مسابقه آن برگزار شود.» رئیس شورای عالی جشن نوروز اضافه می‌کند: «نوروز اینقدر جاذبه و ظرفیت دارد که می‌شود از همه وجوه آن استفاده فرهنگی و هنری کرد.

ما به‌عنوان سیاست‌گذار زوایای دیگر این مقوله را هم مدنظر خواهیم داشت و در جهت ماندگاری، آگاهی بخشی و اثرگذاری، تمامی امکانات خودمان را بسیج خواهیم کرد. البته به احتمال زیاد نوروزگاه‌ها را به‌عنوان برنامه ثابت خواهیم داشت. طرح‌ها و پیشنهادات زیادی به دست ما رسیده که پس از بررسی‌های لازم و تصویب نهایی به مرحله اجرا خواهند رسید.»

پیامدهای مثبت در سطح جهانی

 «از برنامه‌هایی که در دستور کار قرار دارد این است که این آیین را به‌عنوان جشن ملی با ابعاد جهانی مطرح کنیم. میزبانی از مهمانان خارجی که در حریم فرهنگی نوروز قرار دارد و همچنین سایر اقداماتی که به هرچه بهتر شناساندن این جشن باستانی کمک می‌کند، به مرحله اجرا درخواهیم آورد.» در این صورت از آثار و پیامدهای مثبت آن می‌توان به ارتقای سطح فرهنگی و کسب وجهه بین‌المللی برای کشور اشاره کرد.

دکتر مکارم می‌گوید: «اگر گفتمان نوروز در بعد جهانی فراگیر شود، تداعی درست و سالمی از ملت ما به جهانیان مخابره خواهد شد، زیرا مردم ما در طول تاریخ صلح طلب بوده‌اند و بر صلح و نوع دوستی باور عمیق دارند و در زندگی و جهان‌بینی‌شان جاری و ساری است. این کار به تسریع رفت‌و‌آمدهای فرهنگی، مراودات اقتصادی، ثبات سیاسی و تداوم صلح و امنیت جهانی و منطقه‌ای منجر خواهد شد.»

از دکتر حسینی مکارم مسائل زیست محیطی و تاثیر برگزاری جشن نوروزگاه را هم جویا می‌شوم که در این‌‌باره به طور مختصر توضیح می‌دهد: «یکی از چالش‌های مهم و مشکل جدی که عموم مردم جهان با آن دست به‌گریبان هستند، مسئله آسیب به محیط‌زیست است. اصلا تبلور عینی توجه به محیط‌زیست در نوروز دیده می‌شود. از خانه‌تکانی بگیرید تا درختکاری و سبزی‌کاری و توجه به منابع آبی. یکی از پیام‌های ارزنده نوروز و جشن‌ نوروزگاه پاسداری و نگاه‌بانی از طبیعت است که با توجه با همخوانی با منابع طبیعی بسیار مورد توجه افکار عمومی بین‌المللی قرار خواهد گرفت.»

صنایع دستی و اقتصاد آن

کم‌کم به پایان جلسه نزدیک می‌شویم که بخش پایانی بحث‌مان را به سمت صنایع‌دستی می‌برم. مکارم می‌گوید: «صنایع‌دستی دو بعد دارد: یکی فرهنگی و دیگری صنعتی؛ صنایع‌دستی یعنی هنری که به صنعت تبدیل شده و اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست. ما جزو چهار کشوری هستیم که چه به لحاظ تنوع و چه به لحاظ کیفیت و ظرافت بهترین ساخته‌ها را دارا هستیم. با توجه به اینکه عده زیادی هم به فعالیت در شاخه‌های مختلف آن مشغول هستند، یکی از وظایف ما ترویج و گسترش صنایع‌دستی است.

یکی از اقدامات سازمان ایجاد بازارچه‌های نوروزی صنایع‌دستی بوده که 600 بازارچه در سطح کشور فعال می‌شوند. مقرر کرده‌ایم در کنار نوروزگاه‌ها این بازارچه‌ها فعال باشند تا مردم از همه شئون نوروز بهره‌مند شوند. پیش‌بینی می‌کنیم به‌دلیل تجمع و استقبال زیاد در نوروزگاه‌ها،‌ محل مناسبی برای عرضه صنایع‌دستی باشد. با حضور مهمانان خارجی در این روزها و در این جشن‌، به بازاریابی برای صنایع دستی هم امیدوار هستیم.»

مسئول شورای عالی نوروز با اشاره به اینکه در ایران باستان 12جشن ماهانه داشته‌ایم، افزود: «برخی از جشن‌های ایرانی مانند مهرگان، تیرگان و یلدا ثبت ملی شده و در حال ثبت دیگر جشن‌ها هستیم.» دکتر حسینی مکارم اسامی 12 استان و 20 شهر مشخص شده برای اجرای طرح نوروزگاه‌ها را به این شرح اعلام کرد: تهران، خراسان رضوی (مشهد و نیشابور)، بوشهر (بوشهر)، هرمزگان (بندرعباس و جزیره قشم)، سیستان و بلوچستان (زابل، چابهار و ایرانشهر)، فارس (شیراز)، خوزستان (اهواز، آبادان و ایذه)، اصفهان (اصفهان)، کرمان (کرمان)، کردستان (سنندج)، آذربایجان شرقی (تبریز)، گیلان (رشت)، گلستان (گنبدکاووس و بندرترکمن).