مقبره هایی تشنه گردشگر

دیدار از بناها و آثار تاریخی و مقبره‌های مفاخر علمی و فرهنگی همیشه جذابیت زیادی برای مردم داشته است. به همین دلیل هم هست که کشورهای زیادی با داشتن این‌گونه آثار در پی استفاده اقتصادی از آنها برآمده‌اند. ایران هم به دلیل پیشینه تاریخی-فرهنگی گسترده‌ای که دارد، از ظرفیت‌های زیادی برای درآمدزایی از این راه برخوردار است؛ راهی که از گذر اصطلاحی به نام گردشگری علمی-فرهنگی می‌گذرد. اما در این زمینه هنوز در آغاز راه هستیم در حالی که کشورهای همسایه با داشتن کمترین میزان از این‌گونه آثار، بیشترین استفاده را از آنها می‌برند.

نمونه بارز آن هم ترکیه است. امروزه گردشگران زیادی برای دیدار از مسجد ایاصوفیه ترکیه وارد این کشور می‌شوند، اما ایران با داشتن چندین مسجد مشهور و بزرگ در سطح جهان کمتر از آنها استفاده می‌کند. هر چند مساجدی مانند گوهرشاد و مسجد امام اصفهان تا حدودی از گردشگران بهره می‌برند. 

امکانات نیست، گردشگر هم نمی‌رود

تجهیزات گردشگری مهم‌ترین اصل در جذب گردشگر به مناطق دارای ظرفیت گردشگری است. امروزه، هر مسافری برای رفع نیازهای اولیه خود هم که شده باید به امکانات حداقلی دسترسی داشته باشد، اما در ایران با همه رویکردهای مثبتی که به گردشگری علمی و فرهنگی وجود دارد، هنوز آن‌چنان‌که باید به زیرساخت‌های آن توجه نشده است، به‌گونه‌ای که همین دلایل موجب شده است گردشگران کمتر رغبتی به دیدار از مراکز علمی و فرهنگی داشته باشند.

اما همین گردشگران وقتی وارد کشورهای دیگر مانند ترکیه می‌شوند، همیشه به مساجد و مقبره‌های بزرگان آن دیار سر می‌زنند. مثلا قونیه ترکیه همه شهرت خود را مدیون آرامگاه مولاناست. هر ایرانی هم که به ترکیه می‌رود، حتما سری به این مقبره می‌زند. در حالی که در ایران تنها مقبره‌های حافظ و سعدی و چند شاعر بزرگ دیگر از این اقبال برخوردار هستند که گردشگران به سراغشان بروند. اما مثلا آرامگاه بایزید بسطامی در سمنان را چند نفر می‌شناسند یا باغ متعلق به صائب در اصفهان چه استفاده گردشگری از آن می‌شود؟! 

از دیگر مواردی که می‌توان به‌عنوان گردشگری علمی و فرهنگی به آنها اشاره کرد، مقبره‌های شاعران و دیگر بزرگان علم و ادب ایران است. مثلا آرامگاه ابن‌سینا در همدان. البته آسیب‌شناسی این حوزه برمی‌گردد به اینکه اگر مثلا مردم از آرامگاه ابن سینا بازدید می‌کنند، به خاطر شهرت بی‌حد و حصر این چهره برتر علمی است. اما سخن بر سر این مسئله است که از دیگر ظرفیت‌های این‌چنینی چه استفاده ای شده است.

در چند سال اخیر رویکردهای مثبت میراث فرهنگی به مفاخر علمی و فرهنگی موجب شده تا مثلا خانه نیمایوشیج شاعر پیشرو شعر نو ایران به محلی برای گردشگری و دید و بازدید گردشگران تبدیل شود، تا جایی که تورهای زیادی هم از تهران به روستای یوش محل استقرار این خانه می‌روند و معمولا هم با استقبال گردشگران مواجه می‌شوند. با توجه به مسائل یاد شده به نظر می‌رسد در صورت برنامه‌ریزی و توجه به زیرساخت‌های جذب گردشگر، به راحتی می‌توان از مقبره‌ها، آثار فرهنگی و تاریخی و غیره به‌عنوان نمادی از تمدن ایرانی و راهی برای کسب درآمد استفاده کرد. 

علمی- فرهنگی‌ها کدامند؟ 

کدام شهرهای ایران از پتانسیل گردشگری علمی و فرهنگی برخوردار هستند. شاید شهرهایی که در وهله نخست در ذهن هر ایرانی رژه می‌روند، شیراز با حافظ و سعدی‌اش باشد و خراسان با فردوسی، همدان با ابن سینا و کاشان با سپهری، یا نیشابور با خیام. پس بقیه شهرها چه می‌شوند؟ بسیاری از شهرها و مناطق ایران از پتانسیل بالایی در این زمینه برخوردار هستند. مثلا شهرستان شاهرود و آرامگاه شیخ خرقانی را چند ایرانی تاکنون دیده‌اند. همین داستان، در مورد بایزید بسطامی و آرامگاه او نیز مصداق دارد. موارد یادشده تنها نمونه‌هایی محدود و معدود از هزاران آثار و بنای دیگر است. در حالی که گردشگری علمی و فرهنگی تنها بحث التذاذ خاطر را مطرح نمی‌کند، بلکه می‌تواند بینش ادبی و فرهنگی نیز در گردشگران ایجاد کند و به نوعی گردشگری ارزشی نیز محسوب می‌شود. 

مسجد آقابزرگ کاشان و موارد خاصش

مسجد و مدرسه آقابزرگ یكی از باشكوه‌ترین و زیباترین مساجد دوره قاجار در ایران به شمار می‌آید. این بنا در خیابان فاضل نراقی کاشان واقع شده است. تمامی این بنا از جمله گنبد آن که جزو بزرگ‌ترین گنبدهای آجری است با آجر ساخته شده و تزیینات به‌کار رفته در آن بنا عبارت است از: کاشی کاری، آجرکاری، کتیبه‌های نفیس گچی و کاشی، مقرنس‌کاری، خطاطی ثلث و نستعلیق و نقاشی که نقاشی این مدرسه توسط استاد محمد باقر قمصری صورت گرفته است. این مسجد سردر زیبایی دارد كه سقف آن با مقرنس‌های معلق گچی و نقاشی تزیین یافته و دیوارهای جلوخان از كتیبه بالای سر در تا كف تختگاه‌های طرفین درگاه با كاشی‌های خشتی الوان پوشیده شده است.

 هیأت اصلی بنا و گنبد و بارگاه با شكوه آن به واسطه عظمت ساختمان و طرح عالی و نقشه بی‌نظیر به‌خصوص پس از ورود به محوطه مدرسه، دو صحن فوقانی و تحتانی و حجره‌های محل سکونت طلاب و گنبد آجری با شکوه و با گلدسته‌هایی در دو طرف آن خودنمایی می‌کند. علاوه بر این دو حیاط خلوت، آب انبار بزرگ، شبستان دیگری در پشت گنبد، ساختمان مسجدی که در جنب گنبد واقع است و محراب کاشی کاری واقع در شبستان جنب گنبد که در حقیقت مجموعه‌ای است از هنرهای کاشی‌کاری، گچ‌بری، کتیبه‌نویسی، مقرنس‌کاری و نقاشی، از جمله متعلقات این بنای عظیم است. مسجد آقابزرگ از نظر پلان جزو مساجدی است كه سه شبستان دارد و نكته مهم و قابل توجه در این محل تلفیق مسجد و مدرسه است. تمامی بنا با آجر ساخته شده و تزیینات به‌كار رفته در آن جذابیت خاصی به آن بخشیده است. 

برج و بارویی در خور دیدار

یکی از استان‌هایی که در این فصل و در این هوای نیمه پاییزی و نیمه زمستانی منطقه مناسبی برای گردشگری به شمار می‌رود، استان سمنان است. استانی که دیدنی‌های زیادی به لحاظ فرهنگی و تاریخی دارد از جمله برج طغرل. دیدار از این بنای تاریخی که پنج ساعت با تهران فاصله دارد می‌تواند گزینه مناسبی برای بازدید باشد. برج طغرل دامغان ساختمان آجری بدون سقفی است که در جنوب روستاى مهماندوست در۲۰ کیلومترى شمال شرقى دامغان واقع شده، این برج در آبادى امام‌آباد، در سال ۴۹۰ هجرى قمرى یعنی در دوره سلجوقیان، ساخته شده است. این برج آجرى که به برج معصوم‌زاده مشهور است، طاق‌نماهای بلند و مقرنس‌کارى‌هاى زیباى آجرى دارد. دو کتیبه در بالاى برج به خطوط کوفى و بنایى وجود دارد.

تاریخ بنا با زمان سلطان سنجر سلجوقى مطابقت دارد و مردم محل آن را امام‌زاده قاسم مى‌گویند. در آجرکاری آن دقت و مهارت عجیبی به کار رفته که هم‌اکنون پس از ۹۳۵ سال تیزی لبه تزیینات قرنیز با آن همه پیچ و خم آن از مسافت چندین متری پدیدار و مشخص است و در تزیینات آجری آن به‌خصوص حاشیه قرنیزهای بالای آن قطعات بزرگ آجر را طوری تراشیده‌اند که گویی مانند چوب به وسیله اره کار کرده باشند و تمام پیچ و خم‌ها و چین‌خوردگی‌های آجرها را با لبه‌های تیز از کار درآورده‌اند. شعاع داخلى این برج هشت متر و ارتفاع آن ۱۲متر است. ارتفاع اصلى برج در گذشته بیشتر بوده و بعدها به علت فروریختن گنبد مخروطى شکل و زیباى این بنا از ارتفاع آن کاسته شده است. معلوم نیست که چرا این بنا سقف ندارد. 

این برج آجری كه به برج معصوم‌زاده یا امام‌زاده قاسم شهرت یافته، از طاق‌نماهای بلند و مقرنس‌كاری‌های جالب آجری و دو كتیبه در بالای برج به خط كوفی و بنایی تشكیل یافته است. کاربری این برج کاملا مشخص نیست و گویا بیشتر جنبه نمادین داشته است، البته معماری این برج در ایران کاملا منحصر به فرد نیست و شبیه آن نیز در کشور وجود دارد؛ از جمله پیر علمدار دامغان، برج رادکان کردکوی، برج لاجیم و برج رسگت در سوادکوه مازندران و گنبد معروف قابوس که در شهر گنبد قابوس در استان گلستان قرار دارد.