مصرف شیرخشک‌نوزاد‌نسبت‌به‌دهه‌60 نصف‌شده‌است

هم‌اکنون حدود یک و نیم میلیون کودک زیر دوسال ایرانی با شیرخشک تغذیه می‌شوند تا جایی که این تعداد نوزاد در طول سال بیش از 35میلیون قوطی شیرخشک مصرف می‌کنند. هر چند براساس آمار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۹۷درصد کودکان برای خوردن شیر مادر مشکلی ندارند اما با وجود تشریح و اعلام مکرر برتری‌های شیر مادر نسبت به شیرهای مصنوعی و نیز ممنوع شدن تبلیغات شیرخشک در ایران، آمارها حاکی از استفاده حدود نیمی از شیرخواران زیر دو سال ایرانی از شیرخشک است.

همچنین مطابق آمارهای جهانی، کمتر از ۴۰درصد مادران به نوزادان خود شیر می‌دهند. دلایل پزشکی و فرهنگی، علت استفاده شیرخشک توسط والدین ایرانی است. براساس آمارهای اعلام شده وزارت بهداشت، در ایران ۵۳درصد نوزادان در شهرها و ۳۸درصد در روستاها از تغذیه انحصاری با شیر مادر تا شش‌ماهگی محروم هستند. همچنین فقط ۵۱درصد از شیرخواران تا دو سالگی با شیر مادر تغذیه می‌شوند. والدین ایرانی در صورت نیاز از شیرخشک‌های یارانه‌ای که دولت به شیرخواران محروم از شیر مادر اختصاص می‌دهد، استفاده کرده یا اینکه شیرخشک را به‌صورت آزاد از داروخانه‌ها تهیه می‌کنند.

اهمیت و میزان استفاده از این محصولات موجب شده دولت به‌صورت سالانه حدود 80میلیارد تومان برای تهیه این ماده غذایی یارانه پرداخت کند. با درنظر گرفتن متوسط قیمت ۱۷هزار تومانی هر قوطی شیرخشک نوزاد و نیاز سالانه 35میلیون قوطی شیرخشک در کشور که تنها ۵میلیون بسته شیرخشک یارانه‌ای محسوب می‌شود، حداقل گردش مالی این بازار در ایران سالانه حدود 595میلیارد تومان ارزیابی می‌شود.

صنعتی پولساز بر پایه غذای کودکان

با توجه به امر متداول تولد نوزادان در سراسر دنیا، تولید و خریدوفروش شیرخشک به صنعتی گسترده در سطح جهان تبدیل شده است. صنعتی پولساز با گردش مالی چندین میلیارد دلاری که تقریبا به‌صورت انحصاری در اختیار چند برند محدود قرار گرفته است یا به‌صورت مشخص‌تر حجم بالایی از این مواد خوراکی تنها توسط سه برند در سطح جهانی تولید می‌شود که مشهورترین‌شان نستله است که اتفاقا بازار غذای کودک بسیاری از کشورها از جمله آمریکا را در تصرف خود دارد. بنابر اطلاعات موجود در سایت آکادمی اطفال آمریکا، بازار بین‌المللی غذای کودک که یکی از مهم‌ترین‌هایش شیرخشک است، صنعتی با گردش مالی چندین میلیارد دلاری ایجاد کرده است. بازاری که در سال 2010 ارزشی بالغ بر 36میلیارد دلار داشته و پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال 2015 ارزش این بازار به حدود 55میلیارد دلار برسد.

همچنین قابل ذکر است که در گروه غذای كودكان، شیرخشك نوزاد با ارزشی بالغ بر 50درصد، بزرگ‌ترین سهم بازار را داراست. به دنبال آن، غذاهای نمكی 25درصد، غذاهای شیرین 12درصد و دیگر محصولات 13درصد از ارزش این بازار را به خود اختصاص داده‌اند. در كشورهای توسعه‌یافته، غذای كودك جایگاه مهمی دارد به طوری‌كه انواع مختلفی از محصولات با عنوان شیرخشك نوزاد و غذای كودك، برای سنین مختلف وجود دارد.

تنها 12سال از تولید شیرخشک در ایران می‌گذرد

بــراســاس مصــرف 35میلیون قوطی شیر خشک در ایران باید بازار پررونقی را در این زمینه در کشور شاهد باشیم. اما در وهله نخست باید ببینیم از این میزان چه مقدار وارداتی و چه مقدار تولید داخل است. پای صحبت مسئولان و کارشناسان این حوزه که می‌نشینیم از حقایق متفاوتی در مورد شیرخشک در ایران پرده برمی‌دارند. وحید مفید، عضو هیات‌مدیره انجمن لبنیات و رییس کمیته فنی صنایع لبنی ایران در این رابطه به «فرصت امروز» می‌گوید: تولید شیرخشک نوزاد در ایران از سال 82 شروع شده است. یعنی تنها حدود 12 سال از تولید این ماده غذایی ضروری در ایران می‌گذرد و تا قبل از آن این ماده خوراکی کاملا وارداتی بوده است.

مفید ضمن اذعان این سخنان می‌افزاید: البته تولید شیر خشکی هم که طی این مدت در ایران انجام شده است همراه با واردات بیش از 90درصدی مواد اولیه پایه بوده است. این کارشناس صنایع غذایی در ادامه توضیح می‌دهد: شرکت‌هایی هم که در ایران به تولید این محصول می‌پردازند چهارشرکت هستند که سرمایه خارجی را وارد ایران کرده‌اند و به تولید این محصول می‌پردازند. شرکت نستله با صددرصد سرمایه‌گذاری خارجی، دنان با ۶۰درصد سرمایه‌گذاری فرانسوی و۴۰درصد ایرانی و بهداشت‌کار با ۶۰درصد سرمایه‌گذاری بلژیکی و ۴۰درصد ایرانی از جمله شرکت‌هایی هستند که مواد اولیه شیرخشک نوزاد را وارد کرده و در کارخانه‌های داخلی بسته‌بندی و به بازار عرضه می‌کنند. هم‌اکنون این چهار کارخانه بیش از 30نوع شیرخشک تولید می‌کنند.

قابل ذکر است که 99درصد از انواع شیرخشک‌های معمولی تفاوتی با هم ندارند. در این میان یک شرکت ایرانی هم به تولید شیرخشک می‌پردازد و براساس اطلاعات موجود، شیرخشک «لاکتومیل» تنها شیرخشک 100درصد ایرانی است که مواد و منابع تولید آن در داخل تامین می‌شود. مفید در مورد میزان تولید این کارخانجات می‌افزاید: حدود 75میلیون قوطی شیر خشک در طول سال در ایران تولید می‌شود. اما با توجه به این موضوع که مصرف داخلی بین 35 تا 40میلیون قوطی است، شرکت‌های تولیدکننده، مازاد تولید خود را به کشورهایی چون عراق، افغانستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می‌کنند.

کاهش مصرف شیرخشک در ایران

وی در ادامه در مورد مصرف فعلی شیرخشک در ایران در مقایسه با دهه‌های گذشته می‌گوید: به طور کلی اگر مقایسه‌ای داشته باشیم میزان مصرف فعلی شیر خشک مثلا با دهه 60، تقریبا نصف شده است. زیرا در آن دهه مصرف بین 60 تا 70میلیون قوطی در سال بود. این کاهش به دو دلیل رخ داده است؛ دلیل نخست برمی‌گردد به تبلیغات مربوط به تغذیه با شیر مادر و اهمیت این مسئله در رشد کودکان و دلیل دوم مربوط به کاهش نرخ جمعیت نوزادان در کشور است که از دهه 70 به این سمت سیر نزولی داشته است.

مفید اضافه می‌کند که همچنین در آن سال‌ها بیشتر شیرخشک‌ها با نرخ دولتی وارد می‌شدند و به‌همین دلیل از قیمت پایینی برخوردار بودند و خریداران بیشتری داشتند اما در حال حاضر دولت تنها 5میلیون قوطی شیر را به‌صورت یارانه‌ای می‌خرد که در اختیار خانواده‌هایی با شرایط خاص قرار داده می‌شود.

برای تولید شیرخشک، شیر استاندارد لازم است

واردات بیــــش از 90درصدی مواد پایه برای تولید شیرخشک دلایل چندگانه‌ای دارد. این مسئله ارز زیادی را از کشور خارج می‌کند و تبعات بدتر آن این است که دامداری‌های داخلی همچنان مطابق روندی سنتی و به‌دور از تکنولوژی مدرن به کار ادامه می‌دهند که در دراز‌مدت به نفع صنعت شیر و لبنیات داخلی نیست. عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع لبنی ایران به مهم‌ترین دلایل واردات با این حجم اشاره کرده و می‌گوید: مهم‌ترین دلیل برمی‌گردد به این مسئله که برای تولید شیرخشک به شیر خام با‌کیفیت بسیار بالا نیاز است یعنی شیرهایی که نام استاندارد به خود می‌گیرند.

مفید می‌افزاید که چنین شیری تحت شرایط بهداشتی بسیار سختگیرانه تولید می‌شود. از شرایط چرای دام گرفته تا جمع‌آوری شیر و حتی شیوه انتقال شیر به کارخانه باید در مسیری کاملا امن به لحاظ بهداشتی صورت بگیرد. در حالی که دامداری‌های موجود در ایران به دلیل شیوه‌های سنتی اداره‌ شدن نمی‌توانند شیر مورد نیاز این چهار کارخانه را تامین کنند. وی دلیل عدم گرایش دامداری‌ها به تولید شیر استاندارد را بالا بودن هزینه‌های استانداردسازی می‌داند: دامداری‌ها به دلیل گرانی‌ هزینه‌های مربوط به مراحل یادشده، حاضر نیستند چنین هزینه‌ای را بپردازند و به همین دلیل خام‌فروشی شیر به کارخانجات داخلی برای تولید محصولات لبنی را سرلوحه کار خود قرار داده‌اند تا کمترین هزینه را متحمل شوند. همچنین دلیل دیگری که می‌توان در این رابطه ذکر کرد، برمی‌گردد به گرانی شیرخام در ایران نسبت به کشورهای اروپایی که تامین‌کننده اصلی شیر پایه کارخانه‌های موجود در ایران هستند. به‌طوری‌که شیر خام موجود در ایران در عین حال که شرایط استاندارد و فوق‌بهداشتی مورد نیاز را ندارد، بین 50 تا 60درصد گران‌تر از شیر استاندارد کشورهای اروپایی است. در اروپا قیمت هر کیلوگرم شیرخام به پول ایران تا 900تومان است اما در ایران در حال حاضر 1250تومان است که قرار است تا 1440تومان هم بالا برود که در نهایت برای تولیدکننده شیرخشک صرفه اقتصادی ندارد و ترجیح می‌دهد شیر استاندارد را با قیمت کمتر وارد کند.

ارزبری بالای واردات مواد پایه شیرخشک

هزینه‌ بالایی که بابت واردات شیر پایه مصرف می‌شود، با استانداردسازی دامداری‌ها تا حدود زیادی کاهش می‌یابد. مفید هم ضمن اذعان به این مسئله می‌افزاید: هر قوطی شیرخشک نوزاد حدودا 400گرم است؛ بنابراین با توجه به تولید حدود 75میلیون قوطی شیر که در ایران تولید می‌شود، در طول سال تقریبا 14هزار تن شیر پایه مورد نیاز کارخانجات است و این حجم واردات بین 50 تا 70میلیون یورو هزینه در پی دارد. این هزینه به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم است و به افزایش قیمت محصول نهایی منجر می‌شود و این هزینه در نهایت روی دوش مصرف‌کننده قرار می‌گیرد زیرا دولت تنها برای 5میلیون قوطی شیر یارانه در نظر گرفته است و باقی آن به‌صورت آزاد خریدوفروش می‌شود.

وی در ادامه در مورد راهکارهایی که می‌توان اتخاذ کرد تا از این میزان ارزبری کاسته شود، اظهار می‌کند: اگر دامداری‌ها مراحل صنعتی شدن در همه زمینه‌های مربوط به خوراک دام، جایگاه نگهداری دام و شرایط حمل را طی کنند و به این شرایط استاندارد برسند که بتوانند شیر مورد نیاز کارخانجات تولید شیرخشک را تامین کنند بیش از 40درصد از میزان ارزبری واردات فعلی کاسته می‌شود.

***

راهنمای خانواده
شیوه تشخیص کیفیت شیرخشک توسط مشتری

وحید مفید در مورد شیوه‌های تشخیص کیفیت شیرخشک‌های موجود در بازار توسط مشتریان می‌گوید: شیرهای با برچسب وزارت بهداشت قابل اعتماد هستند. همچنین رفتار و واکنش کودک نسبت به شیری که مصرف می‌کند تعیین‌کننده خریدهای بعدی خانواده خواهد بود. از طرفی معمولا نوع و فرمول شیرخشک توسط پزشکان نیز تجویز می‌شود که براساس تشخیصی که می‌دهند خانواده‌ها می‌توانند در این زمینه اطمینان‌خاطر داشته باشند.

وی در مورد شیرهای خاص موجود در بازار مانند شیرهایی که بر پایه سویا تولید می‌شوند نیز می‌گوید: این نوع شیرها برای نوزادان متفاوت با پایه پروتئین سویا تولید می‌شوند که در بازارهای جهانی نیز قیمت بسیار بالایی را به خود اختصاص داده‌اند. این نوع از شیرها در ایران تولید نمی‌شوند و صددرصد وارداتی هستند که یارانه سنگینی هم از طرف دولت برای واردات‌شان پرداخت می‌شود.