فوتبال، به سبك صدا و سیما

جلسه دو روز پیش مسئولان فدراسیون‌و صدا و سیما، یک بار دیگر ماجرای حق پخش تلویزیونی فوتبال را مطرح کرد. حق پخش تلویزیونی در دنیای فوتبال مسئله‌ای بسیار طبیعی و یکی از درآمدهای اصلی تیم‌های ریز و درشت فوتبال است. اما از آنجا که اینجا ایران است، حق پخش هم یکی داستان پر آب چشم است که به نظر نمی‌رسد فعلا به هیچ سرانجامی برسد. پاییز سال گذشته، اختلاف فدراسیون و سازمان لیگ با صدا و سیما چنان بالا گرفت که مسئولان برگزاری لیگ برتر اجازه ندادند دوربین‌های صدا و سیما به ورزشگاه‌های محل برگزاری بازی‌ها وارد شوند و هواداران میلیونی فوتبال در کشورمان از دیدن بازی‌های تیم‌های محبوب‌شان محروم شدند. تحریم صدا و سیما با کنارآمدن دو طرف سرانجام به پایان رسیداما دوباره امسال در بازی‌های مقدماتی جام جهانی، احتمال پخش نشدن بازی ایران و عمان این ماجرا را به مصیبت‌های هوادار فوتبال بودن در ایران اضافه کرد. 

مشکل بزرگ در این ماجرا، به نظر استانداردهای دوگانه صدا و سیماست. آنها با این توجیه که برای پرداخت حق پخش تلویزیونی بودجه اضافه‌ای نمی‌گیرند، زیر بار پرداخت حق طبیعی سازمان لیگ نمی‌روند. اما وقتی پای بازی‌های بین‌المللی فوتبال یا حتی والیبال مطرح باشد، مرغ همسایه غاز می‌شود. درست چند ماه بعد از آنکه صدا و سیما حاضر نشد حق پخش لیگ برتر را بدهد و مردم از تماشای این بازی‌ها محروم شدند، حسن تقدس‌نژاد، معاون مالی سازمان صدا و سیما در مراسم تجلیلی از برنامه‌سازان صدا و سیما اعلام کرد که این سازمان 14 میلیون دلار برای پخش بازی‌های جام جهانی و لیگ جهانی والیبال پرداخت کرده است؛ «شرکت پخش‌کننده حق پخش تلویزیونی مسابقات جام‌جهانی برزیل درخواست 40میلیون‌دلاری از ایران کرده بود اما باتلاش‌های صورت گرفته، مبلغ 14میلیون دلار برای پخش 64‌مسابقه جام‌جهانی پرداخت کردیم. این سازمان علاوه برپرداخت هزینه پخش جام‌جهانی فوتبال برای حق پخش مسابقات لیگ‌جهانی والیبال نیز مبلغ 4 میلیون یورو هزینه کرد.»

خوش‌حسابی صدا و سیما اما وقتی پای لیگ برتر و بازی‌های ملی در میان باشد به بهانه‌گیری تبدیل می‌شود. صدا و سیما با رایزنی‌های زیاد توانست رقم‌های نجومی برای فوتبال ایران را بشکند و حق پخش را از 150 میلیارد تومانی که در ابتدا گفته می‌شد تا زیر 20 میلیارد تومان بکشاند و تازه در پرداخت همین مبلغ هم بدحسابی می‌کند. امیر عابدینی، عضو هیأت رئیسه فدراسیون فوتبال چند روز پیش در همین باره به خبرگزاری فارس گفته است: «سال 92 سیمای جمهوری اسلامی 11 میلیارد تومان وسال‌های بعد 13/5 میلیارد تومان وسال بعد 18/5 میلیارد تومان پرداخت کرده و سال آخرهم 22 میلیاردتومان مبلغ حق‌پخش تلویزیونی بود که هنوز این ارقام به ما پرداخت نشده است. این ارقام را در کنار کشورهای حوزه خلیج فارس بگذارید ببینید چقدر ما کم توقع هستیم. امسال بحث IPTV مطرح شد. ضمن اینکه درمورد حق پخش تلویزیونی پولی را که قرار بوده به مابدهند، نداده‌اند و می‌گویند باید همان تفاهم‌نامه IPTV اجرایی شود.‌»‌ ‌

IPTV (تلویزیون پروتکل اینترنتی) یک نوع سیستم بر پایه وب است که البته با تلویزیون‌های اینترنتی تفاوت دارد. در این سیستم پخش، کاربران می‌توانند با پرداخت هزینه مشخصی، برنامه‌های تلویزیونی را روی دستگاه‌های هوشنمد خود مانند تلفن‌های همراه و تبلت ببینند. درحالی‌که IPTV تنها یک روش پخش بازی‌های فوتبال است، صدا و سیما به‌عنوان راهی برای پرداخت نکردن حق پخش تلویزیونی نگاه می‌کند. صدا و سیما امیدوار است با تأمین درخواست‌های فدراسیون فوتبال برای تولید محتوا در این سیستم پخش، فدراسیون را مجاب کند که دیگر ادعایی درباره حق پخش تلویزیونی نداشته باشد. دو روز پیش در فدراسیون فوتبال و صدا و سیما در همین باره صحبت شد که گفته می‌شود دو طرف به توافق رسیده‌اند.

توافق فدراسیون و صدا و سیما در حالی مطرح می‌شود که پیش از این مهدی تاج، رئیس سازمان لیگ کشور گفته بود توافق درباره IPTVتعهدات مالی صدا و سیما درباره حق پخش تلویزیونی را بی‌اثر نمی‌کند. تاج مهرماه در گفت و گو با مهر گفته بود: «این تفاهم‌نامه ناظر به حق پخش نیست بلکه به‌عنوان حقوق IPTV است؛ به این معنا که از مشارکت سازمان لیگ، فدراسیون فوتبال و صدا و سیما عوایدی حاصل می‌شود که این‌ سازمان‌ها براساس طرح و تفاهم‌نامه مذکور ازعواید آن بهره‌برداری می‌کنند.‌»‌ ‌

توجیه صدا و سیما برای پرداخت نکردن حق پخش این است که ردیف بودجه‌ای خاصی از دولت برای این کار دریافت نمی‌کند. محمدسرافراز، رئیس این سازمان در ابتدای مردادماه در گفت‌وگو با خانه ملت که توسط مهر نقل شده، در این باره گفته بود: «سازمان صدا و سیما تا زمانی كه دولت طبق قانون بودجه مشخصی برای پرداخت حق پخش فوتبال به سازمان ارائه نكند، حق پخش را پرداخت نخواهد كرد.‌»‌ ‌

این توجیه شاید از نظر صدا و سیما منطقی باشد اما این رفتار با استانداردهای تجارت در دنیای امروز در منافات است. پخش بازی‌های فوتبال در تلویزیون ایران، درآمد سرشاری را از طریق تبلیغات برای صدا و سیما دارد و این سازمان است که باید بیشتر از هر کس دیگری نگران قطع شدن پخش بازی‌های فوتبال باشد. عابدینی در گفت‌وگو با فارس به این موضوع هم اشاره کرده است‌: «صدا و سیما از پخش بازی‌های پرسپولیس و استقلال و برنامه 90 حداقل درآمدی به فوتبال اختصاص بدهد. برای پرسپولیس 34 بازی و استقلال 34 بازی و برنامه نود هم 35 هفته است که گاهی بیشتر هم می‌شود.

درآمد تلویزیون از فوتبال برای یک دقیقه تبلیغ در بین دو نیمه مسابقه 300 میلیون‌تومان است. اگر میزان آگهی برای یک برنامه فوتبال 90 دقیقه‌ای محاسبه شود 3 میلیارد تومان درآمد حاصل می‌شود که برای دو تیم سرخابی رقمی حدود 105 میلیارد تومان درآمد می‌شود. به‌طور میانگین تلویزیون از تبلیغات بازی‌های استقلال و پرسپولیس 105 میلیارد تومان درآمد دارد. براساس همین میانگین 135 میلیارد تومان برای 35 هفته برنامه درآمدزایی می‌شود. 357 میلیارد تومان درآمد صدا و سیما است.‌»‌ ‌

شاید این رفتار صدا و سیما ناشی از مونوپلی این سازمان در پخش برنامه‌های تلویزیونی باشد. لیگ فوتبال ایران با وجود تیم‌های پرطرفداری همچون پرسپولیس و استقلال و دربی تهران بین این دو تیم که بزرگ‌ترین دربی آسیاست، جذابیت زیادی برای پخش‌کننده‌های جهانی است.

محمد‌رضا ساکت، مسئول بازاریابی سازمان لیگ فوتبال ایران در این باره کمی بیش از دو هفته پیش به فارس گفته است: «فوتبال محصول تولید شده توسط باشگاه‌ها، سازمان لیگ و فدراسیون فوتبال است که این محصول باید حتما از سوی سازمان صدا و سیما خریداری شود. البته ما پیشنهادهایی هم از سوی کمپانی‌های خارجی برای ضبط و پخش مسابقات لیگ برتر ایران دریافت کرده‌ایم. با این حال اولویت ما با صدا و سیما و رسانه ملی خود کشورمان است. به‌طور مشخص شرکت‌هایی از اسپانیا و همچنین برخی شرکت‌ها از کشورهای حوزه خلیج فارس این پیشنهاد را به سازمان لیگ داده‌اند که مذاکرات ابتدایی هم با آنها انجام شده است. مبلغی هنوز پیشنهاد نشده است اما قطعا مبالغ پیشنهادی آنها بالاتر از مبلغ پیشنهادی سازمان صدا و سیما خواهد بود ضمن اینکه آنها مسائلی مانند ضبط و پخش مسابقات به‌صورت HD را هم مطرح کرده‌اند و همچنین اینکه تجهیزات ضبط و پخش مسابقات مجهزتر شود.‌»‌ ‌

این ایده که پخش فوتبال لیگ برتر به یک شبکه خارجی داده شود، عملا محال است و چیزی که قطعیت دارد، این است که صدا و سیما و فدراسیون و سازمان لیگ، همچنان سناریوی حق پخش را جلو خواهند برد و امکان اینکه بازی بعدی تیم ملی کشورمان هم نمایش داده نشود، ‌همچنان مثل قبل بسیار زیاد است.‌‌ ‌