غربالگری در پروژه‌های سدسازی

کـــاهش بــــارندگی و خشکسالی‌های پی‌در‌پی، هر روز عرصه را بر مدیران منابع آب تنگ‌تر می‌کند. در سوی دیگر شهرها و روستاهای کشور نیز دچار تنش‌های آبی می‌شوند و کلان‌شهرها در راس این بحران قرار دارند. در طبقه‌‌بندی استان‌‌های کشور براساس شاخص پایش منابع آب از مهرماه تا اسفندماه ۹۳، استان‌‌ها در ۶دسته مرطوب، نرمال، قابل تحمل، دارای تنش آبی، دارای تنش آبی شدید و کمبود آب طبقه‌‌بندی شده‌‌اند. بر همین اساس 13 استان از جمله تهران دچار تنش آبی شدید هستند. به‌جز تهران، استان‌‌های اصفهان، ایلام، البرز، خوزستان، زنجان، قم، کرمانشاه، گلستان، لرستان، مرکزی و همدان در مرکز تنش آبی شدید قرار دارند. آذربایجان‌ شرقی و غربی، اردبیل، چهارمحال و بختیاری، خراسان شمالی و رضوی، سمنان، کردستان، کهگیلویه و بویراحمد، گیلان و مازندران در دسته 11 استان درگیر با «تنش آبی» گزارش شده‌اند. 7 استان نیز با خطر کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کنند.

بر‌ پایه این گزارش، مناطقی مانند استان‌های شمالی کشور که تا پیش از این در ردیف منطق پر‌آب قرار داشتند اکنون شرایط مرطوب و نرمال ندارند. با این تفاسیر وضعیت منابع آبی کشور از مرز بحران نیز گذشته و به هشدار رسیده است. هیچ استانی از نظر شاخص پایش منابع آب در سال آبی۹۴-۹۳ در دسته‌‌های مرطوب، نرمال یا حتی قابل تحمل قرار ندارد. طبق نقشه طبقه‌‌بندی استان‌‌های کشور براساس شاخص پایش منابع آب، نیمه جنوبی و جنوب‌ شرقی کشور در دسته مناطق درگیر با کمبود آب قرار دارند.

کاهش 57 درصدی آب سدهای تهران

کاهش حدود 60 درصدی آب سدهای اطراف تهران نسبت به سال 92، مسئولان وزارت نیرو را برای تامین آب شهروندان پایتخت با مشکل روبه‌رو کرده است. فرید ظهیری، معاون نظارت بر بهره‌برداری آبفای استان تهران در گفت‌و‌گو با «فرصت‌امروز»، با اشاره به حجم آب سدهای تهران، اظهار می‌کند: در روز سه‌شنبه 18 فروردین 94، مجموع ذخیره مخازن سدهای اطراف تهران (طالقان، کرج، لتیان، لار و ماملو) که تامین‌کننده آب تهران هستند 439 میلیون مترمکعب آب است. در مقایسه با 18فروردین 91 و 92 که سال‌های معمولی بوده‌اند، حدود 60 درصد کاهش داریم.

وی می‌گوید: نشست‌هایی را برای رسیدن به راهکارهای عملی در مرحله تشدید تنش آبی در پایتخت برگزار کرده‌ایم که پس از جمع‌بندی اعلام می‌شود. کلیات این راهکارها حول محور مدیریت مصرف، مدیریت تقاضا و پروژه‌های دیگر است. با به‌کارگیری این راهکارها در صورت همکاری بیشتر مردم، از بحران و تنش آبی به وجود آمده عبور خواهیم کرد. معاون نظارت بر بهره‌برداری آبفای استان تهران، می‌گوید: سرانه مصرف آب مشترکان تهرانی 220 لیتر در روز است. با توجه به ذخایر منابع آبی و شرایط اقلیمی حاکم، شهروندان تهرانی باید مصرف آب را مدیریت کنند و در مصرف آب دقت بیشتری به خرج دهند. کشورهای اروپایی که میزان منابع آبی‌شان بیشتر از ماست، سرانه مصرف کمتری دارند.

مدیریت تقاضا راهکار اصلی است

وی ادامه می‌دهد: بحث اصلی ما اکنون مدیریت تقاضای آب است که برای اجرای درست و بهتر آن از سوی مردم نیاز به همکاری و کمک رسانه‌ها داریم. باید مصرف درست آب را فرهنگ‌سازی کنیم تا میزان تقاضا کاهش یابد. ظهیری در پاسخ به این پرسش که آیا جیره‌بندی آب در تابستان امسال برای پایتخت‌نشینان اعمال می‌شود، تصریح می‌کند: تمام تلاش ما در شرکت آب‌و‌فاضلاب استان تهران این است که تقاضا را مدیریت کنیم. اگر مصرف آب مدیریت نشود و بارش‌ها نیز کم شود، پیش‌بینی‌ها در تامین و توزیع آب به عمل نرسد، جیره‌بندی آب یکی از گزینه‌ها خواهد بود. در این زمینه همه باید همکاری کنند تا تابستان را با کمترین مشکل بگذرانیم.

برخی از کارشناسان وزارت نیرو جیره‌بندی و قطع آب در برخی ساعات و روزها را بسیار پرهزینه می‌دانند و می‌گویند: به دلیل فرسودگی لوله‌ها، پس از هر بار قطع و وصل آب، ترکیدگی و گرفتگی لوله‌ها و انشعابات اجتناب‌ناپذیر است. این موضوع افزون بر هزینه‌های زیادی که روی دست آبفا می‌گذارد، هدرروی آب را بیشتر می‌کند. از سوی دیگر افزایش دما در نیمه دوم فروردین ماه در تهران به خوبی احساس می‌شود و گرما و تابش خورشید نیز، میزان تبخیر در ماه‌های آتی را افزایش خواهد داد. به این ترتیب بخشی از منابع آبی تهران با تبخیر زودهنگام از دست می‌رود.

شرایط منابع آبی عادی نیست

علیرضا دائمی، معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی وزیر نیرو در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز»، شرایط کنونی منابع آبی کشور را عادی نمی‌داند و می‌گوید: با گرم‌تر شدن کره زمین که تبخیر بیشتر آب را درپی دارد و همچنین کاهش بارش‌ها در کشور، مصرف آب نیز بیشتر می‌شود. وی می‌افزاید: وزارت نیرو به‌عنوان متولی آب کشور تمام تلاش خود را برای افزایش بهره‌وری در مصرف آب به کار گرفته است. بهینه‌سازی و مدیریت مصرف آب یکی دیگر از راهکارهای کنترلی است که برای اجرای آن به مشارکت بیش از پیش مردم نیازداریم.

با طرح تعادل بخشی از بحران آب خارج می‌شویم

دائمی با اشاره به بیشترین میزان مصرف آب در بخش کشاورزی، اظهار می‌کند: طرح تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی یکی از اقدامات دیگری است که وزارت نیرو در دست اجرا دارد. براساس پیش‌بینی‌ها اگر اجرای طرح تعادل بخشی منابع آب‌های زیرزمینی در سال 94 با موفقیت انجام شود، وضعیت تعادل در منابع آب‌های زیرزمینی ایجاد می‌شود و از بحران آبی عبور می‌کنیم.

مهار سیلا‌ب‌ها

با توجه به ساختار خاک و آبرفتی بودن گستره وسیعی از زمین‌های کشور، مهار سیلاب‌های فصلی از راه آبخیزداری یکی از راهکارهایی است که باوجود اختصاص بودجه برای آن تاکنون برنامه‌های خاصی از سوی وزارت نیرو و کشاورزی اجرا نشده است. وجود ۴۲ میلیون هکتار آبرفت درشت‌دانه در ایران که قابلیت ذخیره آب را دارد، منبع مهم و با‌ارزشی برای جمع‌آوری و مهار سیلاب‌هاست که بخش زیادی از آب شیرین برای آشامیدن، کشاورزی و صنعت را تامین می‌کند. جمع‌آوری این سیلاب‌ها می‌تواند در بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی در بسیاری از مناطق کشور موثر باشد. این در حالی است که پروژه‌های سدسازی یکی پس از دیگر در شهرهای مختلف و در سفرهای استانی رییس‌جمهوری گشایش می‌یابد تا همچنان سدسازی بر آبخیزداری اولویت داشته باشد.

کنترل سیلاب‌ها تنها با سدسازی امکان دارد

رحیم میدانی، معاون آب‌ و ‌آبفای وزارت نیرو، در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: اینکه تصور شود کشور بی‌نیاز از سدسازی است، تصور درستی نیست. در برخی مناطق مانند سیستان و بلوچستان که آب‌های سیلابی دارد و به سرعت از دست می‌رود، بدون سدسازی نمی‌توانیم سیلاب‌ها را کنترل و منابع آبی را به درستی استفاده کنیم. بنابراین پروژه‌های سدسازی با رعایت اصول پذیرفته شده بین‌المللی، قابل انجام است.

وی ادامه می‌دهد: در گذشته به سدسازی با این جامعیت نگاه نمی‌کردند و مسائل زیست‌محیطی تا این اندازه دیده نمی‌شد اما اکنون شرایط تغییر کرده است. بر همین اساس ما در وزارت نیرو حتی برای سدهای ساخته شده نیز بازنگری‌هایی انجام می‌دهیم. معاون وزیر نیرو، تصریح می‌کند: ما به دنبال تخریب سدها نیستیم و سدی که نیاز به تخریب باشد، نداریم اما بازنگری در سدها به‌ویژه سدهایی را که در دست اجرا هستند در دستور کار قرار داده‌ایم. در مرحله مطالعه سدهای جدید نیز غربالگری کرده‌ایم و برخی از پروژه‌ها را کلا منتفی کرده‌ایم. این موضوع در تمامی حوضه‌های آبریز مانند سفیدرود، کرج، کرخه، ارومیه و غیره انجام شده‌است.