شفافیت در بازار؛ لازمه حذف قیمت

چندی پیش خبری مبنی بر اینکه قرار است قیمت مصرف‌کننده از روی کالاها حذف شود، مطرح شد. طراحان این موضوع با اتکا به این مسئله که قیمت مصرف‌کننده روی کالاها ابزاری برای سوء‌استفاده برخی افراد شده، تصمیم گرفته‌اند به طور آزمایشی، قیمت مصرف‌کننده را از روی برخی کالاهای غیراساسی حذف کنند تا کالاها براساس 3‌درصد سود عمده‌فروشی و 12 تا 15‌درصد سود خرده‌فروشی عرضه شوند.به‌ظاهر اگر این طرح موفقیت‌آمیز باشد، پس از برطرف کردن نواقص آن در مورد سایر کالاها و مایحتاج عمومی نیز اجرا می‌شود. به گفته مسئولان قرار است برای حسن انجام کار، بازرسان مربوط بر این کار نظارت کنند.

استدلال طراحان حذف قیمت مصرف‌کننده از روی بسته‌بندی کالاها این است که در کشورهای دیگر هم براساس اعتمادی که وجود دارد، قیمت مصرف‌کننده روی کالاها درج نمی‌شود، ولی براساس رقابتی که بین فروشگاه‌ها و مراکز عرضه وجود دارد هیچ وقت کالاها گران عرضه نمی‌شوند و آنها براساس سود محاسبه شده و واقعی اقدام به عرضه کالاها می‌کنند. اما به نظر می‌رسد در مورد این موضوع ذکر چند نکته ضروری است. موضوعی که بسیار مهم است و حاکمیت باید نسبت به آن حساس شود این است که باید بازار، یک بازار رقابتی باشد.

همچنین اطلاعات به‌صورت شفاف در اختیار مصرف‌کنندگان قرار گیرد تا هیچ کس نتواند از کم‌اطلاعی مصرف‌کنندگان سوءاستفاده کند. اگر نسبت به این دو مقوله فکر شده باشد، طبعا عرضه‌کنندگان کالا نمی‌توانند با کم و زیاد کردن میزان عرضه خود بر قیمت تاثیر بگذارند. به‌عنوان مثال بارها شاهد این موضوع بوده‌ایم که عرضه‌کنندگان، برخی کالاها را در انبارها نگهداری کرده و فردی که به کالای خاصی نیازمند است، به‌زعم اینکه کمبود وجود دارد، حاضر شده قیمت بالاتری را برای آن کالا پرداخت کند.

این اقدام، احتکار است؛ به این معنا که افراد با نگه داشتن کالا می‌توانند موجب بالا رفتن قیمت شوند. در واقع برای اجرای موفقیت‌آمیز چنین طرحی اگر نهادهای تنظیم‌کننده بازار بتوانند از رقابتی بودن بازار اطمینان حاصل کنند، بسیار مناسب است. رقابتی بودن به این معنا که عرضه‌کنندگان نتوانند با احتکار کردن کالا بر قیمت آن تاثیر بگذارند.

موضوع دیگر این است که شفاف بودن اطلاعات در بازار از حقوق اساسی مصرف‌کنندگان است. به این معنا که مصرف‌کنند بداند قیمت کالای مدنظر او چقدر است، زیرا گاهی اوقات به این دلیل که ممکن است برچسب قیمت کالا وجود نداشته باشد، در یک واحد دیگر کالا ارزان‌تر ارائه شود، اما از آنجا که مصرف‌کننده از این موضوع مطلع نیست، کالا را با قیمت بالاتری خریداری کند. به‌ویژه ممکن است در مراکز خرید غیررسمی که مصرف‌کننده پس از خرید از آنها نمی‌تواند به مرجعی مراجعه کند و شکایتی را مطرح کند، این موضوع بیشتر صدق می‌کند.

بنابراین موضوع مهم این است که بازار رقابتی باشد و مصرف‌کنندگان اطلاعات کافی در مورد قیمت کالاها در اختیار داشته باشند. نهاد تنظیم‌کننده کالا باید این موضوع را درنظر‌بگیرد که با چه تمهیداتی می‌تواند این دو ویژگی را در بازار ایجاد کند. در کشورهای غربی بازارهای بسیار بزرگی وجود دارد و تمام عرضه‌کنندگان کالا در آن بازار حضور دارند و حتی اگر برچسب روی کالاها وجود نداشته باشد، عرضه‌کنندگان نمی‌توانند کالاها را با قیمت بالاتری به مصرف‌کنندگان عرضه کنند.

زیرا تمام عرضه‌کنندگان در یک بازار متمرکز هستند و مصرف‌کنندگان می‌توانند متوجه این موضوع شوند که قیمت هر کالا چقدر است. بنابراین در این کشورها بودن یا نبودن برچسب قیمت چندان اهمیت ندارد.به‌عنوان مثال در کشور آمریکا مراکز فروش بزرگی ایجاد شده است که در آنها نصب یا عدم نصب برچسب قیمت تاثیر زیادی ندارد.

اما در ایران نظام توزیع این‌گونه نیست و شرایط طوری نیست که یک خریدار به یک فروشگاه بزرگ و متمرکز مراجعه کند و تمام خریدهای خود را در آنجا انجام دهد. در ایران مراکز عرضه و فروشگاه‌ها در سطح شهر پراکنده شده است و در هر کوچه و خیابانی یک یا چند سوپرمارکت وجود دارد. بنابراین این امکان وجود دارد که قیمت اجناس در یک سوپرمارکت تفاوت زیادی با قیمت اجناس در یک سوپرمارکت دیگر داشته باشد و مصرف‌کننده متوجه این موضوع نشود اما در کشورهایی مانند آمریکا که تمام فروشندگان در یک مرکز متمرکز هستند، مصرف‌کنندگان بلافاصله متوجه تفاوت قیمت می‌شوند.

به عبارت دیگر اطلاعاتی که مصرف‌کننده نیاز دارد، در مراکزی که فروشندگان متمرکز هستند به شکل بهتری در اختیار آنها قرار می‌گیرد اما از آنجا که در کشور ما چنین سیستمی وجود ندارد، باید قیمت مصرف‌کننده روی کالاها و محصولات وجود داشته باشد. اگر ما نیز در کشورمان خرده فروشی‌های کوچک واقع در سطح شهر را جمع‌آوری و تمام آنها را در یک بازار بسیار بزرگ متمرکز ‌کنیم، شاید اصلا نیازی به این موضوع که کالاها دارای برچسب قیمت باشد، احساس نشود. بنابراین موفقیت این موضوع بستگی زیادی به آن دارد که چه سیستمی برای عرضه کالاها در کشور ایجاد شود.

کارشناس اقتصادی و مدرس دانشگاه