سنگ بزرگ علامت نزدن است

 ارتقای سطح روابط اقتصادی ایران و روسیه به 70 میلیارد یورو که چند روز پیش در پایان یازدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های دو کشور از آن یاد شد آرزویی بسیار آرمانی، تبلیغاتی و تحریک‌آمیز برای روابط اقتصادی، تجاری و صنعتی ایران و روسیه محسوب می‌شود. هرچند که در مورد سقف زمانی نیل به عدد مذکور و چگونگی تحقق آن و اینکه به‌صورت دقیق شامل چه پروژه‌ها و طرح‌هایی می‌شود اشارتی نشد و مقرر شد با ادامه دیدارها و مذاکرات بخش‌های خصوصی و دولتی دو کشور و انعقاد قراردادهای مشخص جنبه‌های عملی این آرزو روشن‌تر شود.
امضای سند اجلاس یازدهم کمیسیون مشترک دو کشور و تفاهم کلی روی رقم وسوسه‌انگیز 70میلیارد یورو در حالی صورت گرفت که همزمان اتحادیه اروپا و امریکا بر شدت تحریم‌ها علیه روسیه در حوزه‌های انرژی و مالی افزودند و یک هفته پیش نیز برخی شرکت‌ها و اشخاص که تحریم‌های ایران را دور زده بودند از سوی امریکا مورد تحریم قرار گرفتند.
از سوی دیگر همزمانی توافق تهران- مسکو با ادامه مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای عضو گروه 1+5 و قرار و مدار مبنی بر ادامه مذاکرات در نیویورک در حاشیه اجلاس آتی مجمع عمومی سازمان ملل، جملگی این برداشت را به ذهن متبادر می‌کند که این اقدام به منظور تاثیرگذاری بر طرف‌های غربی از حیث نوع رویکرد آنها به تهران و مسکو صورت گرفته است، ترفندی که نمی‌توان به موفق بودن آن چندان امیدوار بود.  مناسبات سه دهه گذشته ایران و روسیه نشانگر آن است که مسکو همواره از روابط خودباتهران تاحدود زیادی به‌عنوان کارت بازی بهره‌برداری کرده وچه بسا بزرگنمایی رقم همکاری‌های اقتصادی دوکشور درمقطع کنونی هم با همین هدف صورت گرفته است.
اگر نگاهی کوتاه و موردی به رفتارهای روسیه درقبال ایران در سال‌های گذشته بیفکنیم و از آنها یاد کنیم شاید رفتارهای احتمالی آتی مسکو را بهتر بتوانیم دریابیم:
- حمایت از صدام حسین در جنگ تحمیلی
- به درازا کشاندن تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر به مدت حداقل 10 سال و تحمیل هزینه‌های سرسام‌آور بر ایران درهمین رابطه 
- دادن رأی علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل در چند نوبت
- جلوگیری از انتقال تجهیزات لیزری خریداری شده توسط ایران
- جلوگیری از ادامه تحصیل دانشجویان ایرانی رشته فیزیک هسته‌ای و رشته‌های مشابه در دانشگاه‌های روسیه
- عدم تحویل سیستم دفاع موشکی اس-300به ایران
- عدم پشتیبانی از تجهیزات نظامی زمینی و هوایی که روسیه راسا اقدام به فروش آنها به ایران کرده است
- تضییع حقوق ایران در دریای خزر، قفقازجنوبی و آسیای مرکزی
- عدم موافقت با عضویت دائم ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای
-عدم برقراری تسهیلات لازم و کافی برای تقویت مناسبات تجاری ایران با روسیه
-عدم سفررسمی دوجانبه و مستقل رییس‌جمهور و حتی نخست‌وزیر روسیه به ایران در 35 سال گذشته
مجموعه رفتارهای مسکو در قبال ایران که به برخی از آنها اشاره شد و استفاده ابزاری این کشور از ایران در سیاست خارجی، میزان امید به تحقق تفاهمات فی مابین در یازدهمین نشست کمیسیون مشترک دو کشور در تهران را که روزچهارشنبه 18شهریور سند آن به امضای وزیر نفت ایران و وزیر انرژی روسیه رسید، کماکان در سطح پایینی در ذهن باقی می‌گذارد.

علاوه بر اینکه تحقق همکاری 70 میلیارد یورویی از حیث نوع نگاه سیاسی روسیه به ایران تا حدود زیادی امکان‌پذیر نیست، از جهات اقتصادی و صنعتی نیز درهاله‌ای از ابهام قرار دارد. رساندن رقم 2 میلیارد دلار به 70 میلیارد یورو در ظرفیت نیازها و پتانسیل‌های دو کشور حداقل در مدت 5 سال آتی نیست، مگر اینکه گفته شود این رقم در مدت زمان بیش از 10 سال رنگ واقعیت به خود خواهد دید! وانگهی تحریم‌های روسیه و ایران در روند همکاری‌های دو کشور نیز خلل ایجاد خواهد کرد. با احتساب این فاکتورها عملی شدن70میلیارد یورو همکاری اقتصادی و صنعتی، مصداق بارز سنگ بزرگ علامت نزدن خواهد بود و انجام معاملات با واحد پول ملی دو کشور و مقابله مشترک با تحریم‌های غرب با چالش جدی مواجه خواهد شد.  اگر درنظر داشته باشیم که تولید ناخالص داخلی روسیه‌ در حدود یک هفتم امریکاست و درآمد سرانه آن (از نظر برابری قدرت خرید) از 18هزار دلار تقریبا به اندازه یک سوم امریکاست و نفت و گاز دو سوم از صادرات روسیه‌، نیمی از درآمد دولت و20درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد، در حالی که صادرات فناوری‌های پیشرفته تنها 7درصد از صادرات آن را (در مقایسه با 28درصد امریکا) تشکیل می‌دهد و براساس برآوردهای متوسط انجام شده به وسیله جمعیت شناسان سازمان ملل متحد، جمعیت روسیه‌ تا اواسط قرن حاضر از 145میلیون نفر کنونی به 121 میلیون نفر کاهش پیدا می‌کند و اینکه هیچ یک از دانشگاه‌های روسیه‌ نتوانستند در سال گذشته در جمع 100 دانشگاه برتر جهان قرار گیرند، همین‌طور دیگر مشکلات داخلی روسیه را از جهات امنیت ملی، بحران اقلیت‌های قومی و مذهبی و معضلات اقتصادی در نظر داشته باشیم، بیشتر به دورنمای روسیه و روابط ایران با این کشور پی خواهیم برد.  راقم این سطور درعین حال که به رفتار و وعده‌های روسیه به دلایلی که عنوان شد اعتقادی ندارد؛ اما ازاینکه این روابط در وادی عمل بتواند به نفع منافع مشترک دو کشور باشد و ایران به کارت بازی روس‌ها بدل نشود و براساس مدل برد-برد استمرار یابد به سهم خویش استقبال می‌کند. البته در شرایطی که روسیه تحت تحریم‌های غرب قرار گرفته و مناسباتش با امریکا با سردی و چالش مواجه شده،  برای روابط با ایران اهمیت قائل شده که قابل درک است، اما در این شرایط مناسب‌تر می‌بود، تهران به منظور تست تکراری مسکو، تحویل سیستم دفاع موشکی اس-300 را از رییس‌جمهور روسیه طلب کند، نه اینکه در معرض پیشنهادهای مسکو از قبیل فروش هواپیمای توپولوف 204 یا احداث نیروگاه اتمی جدید که سابقه درخشانی ازاین نوع همکاری‌ها در اذهان ایرانی‌ها نیست، قرار بگیرد. به هر تقدیر در صورت بی‌دقتی و عدم برنامه‌ریزی منطقی این تفاهم می‌تواند بیشتر به نفع روسیه تمام شود تا ایران. بنابراین ایران باید برای هر پروژه‌ای مابه‌ازای لازم را که به منزله دریافت امتیازی از روس‌ها باشد، تعریف کرده و راه‌های تحقق آن را مدنظر داشته باشد.