گفت و گوی «فرصت امروز» با محمدرضا محمودی، هنرمند ارسی ساز / رقص نور با ساز چوب و شیشه

هنر ارسی سازی؛ همان درها و پنجره هایی با ترکیبی از شیشه های رنگی است که در بناهای قدیمی می توان دید؛ هنری که در زندگی امروزمان جایگاه ویژه ای ندارد. مهم ترین دلیلش هم عدم توان تولید انبوه و قیمتی است که همه اقشار جامعه بتوانند آن را خریداری کنند.

اما در این میان هستند هنرمندانی که معتقدند این هنرهای سنتی در مقاطعی باید با صنعت گره بخورند و تا جایی که اصل هنر آسیب نبیند، محصولاتی تولید و ساخته شود که عموم مردم بتوانند مشتریانش باشند. چون این رویه نه تنها به پایداری یک هنر کمک می کند، بلکه زمینه های اشتغال و درآمدزایی را هم فراهم می کند.

محمدرضا محمودی، هنرمند ارسی سازی است که این روزها ارسی را صنعتی می سازد. هر چند در کنار کارش ارسی های سنتی اش را هم حفظ کرده و از آنها الهام می گیرد. گزارشی از سازوکار کسب وکارش را در اینجا می خوانید.

ترکیب چوب و شیشه و رنگ

ترکیبی از گره چینی و شیشه های رنگی نتیجه اش می شود هنر ارسی. حتی جمله ای وجود دارد که می گوید: ارسی رقص نور با ساز چوب و شیشه است. محمودی با بیان این جملات می گوید: به دلیل ترکیبی از خواص پزشکی که شیشه های رنگی داشته اند، مردم در گذشته از آن استقبال می کردند.

البته در حال حاضر هنرمندان قدیمی این هنر را کنار گذاشته اند، چون مشتری برای ارسی های قدیمی وجود ندارد. دلیل این امر هم این است که این هنر وقتی با ترکیبی از چوب و شیشه های رنگی انجام شود و همه بخش های آن با دست برش داده شود و با دست کنار هم قرار گیرد، قیمت بالایی دارد. یعنی کسانی که بتوانند یک پاراوان یا یک ارسی چهارلنگه را بخرند، تعدادشان معدود است، چون بین 6 تا 8میلیون تومان قیمت دارد. وضعیت معیشت مردم هم اینقدر قوی نیست که مشتری عام در این زمینه وجود داشته باشد.

بنابراین هنرمندان با دو راه مواجه می شوند؛ یکی اینکه کماکان این هنر را به صورت سابق ادامه دهند که در این صورت مشتری برای آثارشان وجود ندارد یا اینکه هنر خود را با صنعت ترکیب سازند مثلا برای برش شیشه از دستگاه استفاده کنند. حتی به جای شیشه های رنگی می توان از جنس های دیگری استفاده کرد.

محمودی می گوید: با استفاده از این راهکار است که هنر گره چینی زنده می ماند چون وقتی در برش بخشی از اجزای کار از دستگاه استفاده شود، قیمت کار هم پایین می آید و مشتریان بیشتری برای چنین آثاری ایجاد می شود. کما اینکه همان اثری که اشاره کردم با قیمتی تا 8میلیون تومان فروخته می شود، وقتی تولید صنعتی داشته باشد تا یک میلیون تومان قیمتش کاهش می یابد.

محمدرضا محمودی از دستگاه های سی ان سی و لیزر استفاده می کند و تولید انبوه می کند، هر چند در کنار این کار نمونه های سنتی کار را هم دارد. می گوید مردم نباید گونه کهن هنرها را از یاد ببرند، اما اینکه ما کماکان هنرهای سنتی را در هاله ای از تقدس مآبی نگه داریم، کسی قدرت خریدشان را ندارد و در نهایت از یادها فراموش می شوند. به همین دلیل الان تنها فرد مجوزدار برای ساخت این ارسی ها در مشهد من هستم و افراد قدیمی همگی کار را کنار نهاده اند.

کمبود مواد اولیه

از دیگر مسائلی که این هنرمند صنعتگر با آن مواجه بوده کمبود مواد اولیه است. وی در این زمینه به  «فرصت امروز» می گوید: شیشه رنگی در بازار وجود ندارد و کارخانه ای نیست که مثلا به آن سفارش شیشه قرمزرنگ بدهیم و به اندازه نیازمان از آن شیشه بخریم. اگر سفارش 20متر شیشه قرمز داشته باشیم، کارخانه می گوید باید دو تن شیشه از همین رنگ خریداری کنید! همین کمبود مواد اولیه موجب شد تا ما مواد پلکسی گلاس یعنی طلق های فشرده شفاف را به کار بگیریم.

کاری که ما کردیم این بود جنسی را از این ماده انتخاب کنیم که مثلا بتوانیم به مشتریان تا 10سال ضمانت بدهیم. از سال 83 تاکنون روی این پروژه کار کرده ایم و هتل های مختلف در تهران و سایر شهرستان ها از مشتریان این اجناس بوده اند. حوزه هنری مشهد، پروژه دانشگاه فردوسی مشهد و منازل مسکونی متعدد هم از دیگر مشتریان ما محسوب می شوند.

وی در مورد شیوه کار به این روش اضافه می کند: در واقع به جای اینکه با الماس این شیشه ها را برش بزنیم که اتفاقا این برش جزو هنر ما هم محسوب نمی شود، این برش را با دستگاه انجام می دهیم که زمان کمتری از ما می گیرد و ما تنها چینش شیشه ها را انجام می دهیم. خود ارسی هم دو حالت دارد. به مشتری می گوییم اگر گره چینی چوب می خواهی برایش چوب تولید می کنیم.

اگر هم فردی جنسی ارزان تر می خواهد، جنس دیگری وجود دارد که از دو لایه ام دی اف سه میلی متری ساخته می شود و با دولایه چسب این فلکسی ها به یک مغزی یک سانت نشکن تبدیل می شود. این ارسی تا یک میلیون و250هزار تومان قیمت دارد و قیمتی به صرفه محسوب می شود.

بنابراین وقتی دانشگاه فردوسی مشهد به ما مراجعه می کند و می خواهد 40پارتیشن از این طرح داشته باشد اگر به شیوه سابق و قدیمی ارسی باشد باید تا 340میلیون تومان هزینه کند اما با روش جدید تنها 40میلیون هزینه می کند که توجیه اقتصادی هم دارد. قبلا مردم توجه خاصی به این هنر نداشتند، اما با اقتصادی کردن این هنر روی آوری مشتریان نیز به آن بیشتر بوده است.

در گود کسب و کار

محمودی در کارگاهی 50متری و با جذب سرمایه کارش را آغاز کرده است. می گوید که برای راه اندازی کارگاه تا 50میلیون تومان هزینه کرده است. اما اگر کسی بخواهد به صورت کاملا مجهز کارگاهی را راه اندازی کند و همه دستگاه ها و وسایل و ابزارهای کار را خریداری کند، باید بین 100 تا 150میلیون تومان هزینه کند. به غیر از شریک اقتصادی اش دو نفر دیگر هم در کارگاه و همراه با او کار می کنند.

آینده  درخشانی برای کارش متصور است و می گوید مشتریانی از خارج از کشور هم دارد. محمودی که متولد سال 61 است می گوید که نزدیک به 10سال روی این هنر کار کرده، اما چون فروشی برای ارسی های سنتی ها و قدیمی اش وجود نداشته به این نتیجه می رسد که تولید ارسی را با چاشنی صنعتی جلو ببرد.

محمودی می گوید: این هنر را به شیشه های دوجداره هم وارد کرده ام و این مسئله نشان می دهد که باید رویکرد مثبتی نسبت به پیوند صنایع دستی و صنعت داشته باشیم چون بسیاری از هنرهای دستی و سنتی مشتریان عام خود را از دست داده اند و چون مشتری ندارند، تولیدکننده و صنعت کار هنرش را کنار می گذارد.

محمودی می گوید: این هنر ظرفیت هایی دارد که اگر توجه لازم به آن شود درآمدهای فراوانی را نصیب جامعه می کند.

ارث مادرانه

ارسی سازی سابقه ای در خانواده محمودی نداشته، اما از بچگی عاشق تصویرسازی بوده و می گوید: همیشه تصاویر کتاب هایم را در دفترهایم نقاشی می کردم. در این میان همیشه عاشق چوب بودم و با چوب بستنی کاردستی های چوبی زیادی ساخته ام و سعی می کرده ام مثلاً چوب لباسی اتاقم را خودم بسازم. مادرش البته هنر معرق کار بوده و محمدرضا در کنار او به عالم هنر پرداخته است.

وی دانشجوی فوق لیسانس ام بی ای است و در دانشگاه امام رضای مشهد هم کامپیوتر تدریس می کند.