رفع تحریم‌های ایران و تاثیر نامطلوب آن بر ترکیه و آذربایجان

از نظر ژئوپولیتیک موفقیت مذاکرات ایران و شش قدرت جهانی در لوزان سوییس و بهبود روابط ایران با غرب موجبات پررنگ‌تر شدن نقش ایران در معادلات منطقه خواهد شد. نکته حائز اهمیت در رابطه با این توافق آن است که افزایش نقش ژئوپولیتیک ایران بر اثر این توافق سبب خواهد شد تا از اهمیت استراتژیک و اقتصادی جمهوری آذربایجان کاسته شود.

با توجه به رویارویی جهان غرب با روسیه بر سر بحران اوکراین کارشناسان به آذربایجان به‌عنوان الترناتیو مناسبی برای جایگزینی روسیه در زمینه تامین انرژی مورد نیاز اروپا از طریق انتقال گاز ترکمنستان به بازارهای اروپایی می‌نگریستند. پیش‌تر بازیگران بین‌المللی عرصه انرژی با عجله از مشارکت با آذربایجان جهت انتقال گاز به اروپا منصرف شده و به سراغ پروژه نابوکو رفتند که به نظر می‌رسید بهترین راه ممکن جهت تامین انرژی مورد‌نیاز اروپا به شمار می‌رود اما در نهایت مشخص شد که پروژه نابوکو به این زودی قادر نیست تا گازی را به اروپا ارسال کند.

در حال حاضر و پس از به نتیجه رسیدن مذاکرات ایران و شش قدرت جهانی در لوزان سوییس و با توجه به ذخایر عظیم نفت و گاز این کشور و ظرفیت آن جهت انتقال گاز این توافق زمینه را برای حضور قدرتمند ایران در بازارهای انرژی فراهم می‌آورد. طبق اطلاعات و آمارهای منتشر شده ایران 10درصد ذخایر گاز جهان را در خود جای داده و پس از روسیه دومین ذخایر گاز دنیا را در اختیار دارد.

در همین ارتباط نمایندگان و مقامات رسمی ایران به هیچ عنوان علاقه و اشتیاق خود را برای حضور در بازارهای انرژی پنهان نکرده‌اند و مانند گذشته به دنبال تحقق اهداف این کشور در بازارهای انرژی در جهان هستند. در این زمینه می‌توان به اظهارات علی ماجدی، معاون وزیر نفت ایران اشاره کرد که در تور اروپایی خود گفت، کشورش حاضر است با احیای پروژه نابوکو انرژی مورد نیاز اروپا را از طریق این خط لوله تامین کند.

گفتنی است، در صورت تحقق پروژه نابوکو این خط لوله قادر خواهد بود تا حجمی معادل 31 میلیارد مترمکعب گاز را به اروپا انتقال دهد، این درحالی است که ذخایر گاز آذربایجان به تنهایی قادر نخواهد بود تا این ظرفیت را تکمیل کند چراکه ظرفیت اصلی‌ترین میدان گازی جمهوری آذربایجان یعنی میدان گازی شاه دنیز 2 حجمی معادل 8 میلیارد مترمکعب گاز را شامل می‌شود. این آمارها نشان می‌دهند که حتی چنانچه آذربایجان نیز در پروژه نابوکو مشارکت کند برای تحقق حداکثر ظرفیت انتقال گاز به 23 میلیارد مترمکعب گاز دیگر نیازی وجود خواهد داشت.

نکته‌ای که در این میان نباید از نظر دور داشت واکنش نسبتا جدی غربی‌ها به پیشنهاد ایران جهت احیای پروژه نابوکو است. چند ماه قبل معاون وزیر نفت ایران خبری تامل برانگیز را در این مورد منتشر کرد که براساس آن دو هیات اروپایی با سفر به تهران راه‌های امکان انتقال گاز مورد نیاز اروپا از طریق ایران را با مقامات ایرانی بررسی کرده‌اند.

در این راستا کارشناسان با توجه به این نکته که آذربایجان از ذخایر کافی گاز جهت تحقق حداکثر ظرفیت انتقال گاز در پروژه نابوکو برخوردار نیست به احتمال مشارکت ایران در این پروژه اشاره کرده‌اند. به عقیده این تحلیلگران پس از امضای موافقت‌نامه جامع هسته‌ای میان ایران و غرب بر سر برنامه هسته‌ای این کشور و رفع تحریم‌های اعمال شده توسط آمریکا بر بخش انرژی این کشور، شاهد بروز یک آرایش جدید ژئوپولیتیکی و اقتصادی با حضور قدرتمند ایران در منطقه خواهیم بود. گفتنی است، مشارکت ایران در خط لوله نابوکو ظرفیت انتقال گاز از طریق این پروژه را به حداکثر رسانده و گاز مورد نیاز اروپا از طریق این خط لوله تامین خواهد شد. به عقیده کارشناسان و فعالان بخش انرژی با رفع تحریم‌های اقتصادی اعمال شده بر ایران قدرت ژئوپولیتیکی و اقتصادی و در نهایت اثرگذاری سیاسی این کشور سال به سال افزایش خواهد یافت و این موضوع عرصه را بر رقبای تهران در منطقه تنگ‌تر خواهد کرد.

در رابطه با افزایش نقش ایران در منطقه پس از توافق هسته‌ای آیدا گامبار، شرق شناس آذری در گفت‌وگو با رسانه‌های آذربایجان گفت: ایران یک بازیگر فعال در خاورمیانه به شمار می‌رود و به نظر می‌رسد با توجه به توافق اخیر به قدرتمندترین کشور منطقه بدل شود. گامبار ادامه داد: ایران در حال حرکت در مسیر ایدئولوژی خود برای ایجاد یک اتحادیه قدرتمند از شیعیان بوده تا بتواند بر روند کلی اتفاقاتی که در منطقه رخ می‌دهد، اثرگذار باشد. این شرق‌شناس آذری با اشاره به بحران سوریه می‌گوید: بحران سوریه تاثیری جدی بر ساختار روابط بین‌المللی داشته و سبب خواهد شد تا ایران به واسطه دست‌یابی به پشتیبانی قدرت‌های بزرگ در مرکز توجهات قرار داشته باشد.

مشکلات بسیار زیادی وجود دارد که ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای حل آن به کمک ایران نیاز دارند. ایران و آمریکا پیش از این نیز باهم در جهت حل و فصل برخی مشکلات در منطقه همکاری‌هایی داشته‌اند و چنانچه توافق جامع هسته‌ای به امضا برسد، حدس زدن میزان افزایش قدرت ایران در منطقه کار دشواری نخواهد بود. معاملات و همکاری‌های احتمالی ایران و آمریکا در منطقه در موقعیت‌های گوناگون و تقویت موقعیت ایران بر این اساس تاثیر بسیار نامطلوبی بر ترکیه و جمهوری آذربایجان خواهد داشت.

آنتون یستراتف، از دیگر کارشناسان و متخصصان حوزه ایران نیز در این رابطه معتقد است: جمهوری آذربایجان با توجه به حمایت تمام قد از تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا و همچنین لفاظی‌های ضد ایرانی این کشور در عرصه بین‌المللی پس از توافق ایران و شش قدرت جهانی در لوزان سوییس در موقعیت کاملا پیچیده‌ای قرار گرفته است. به عقیده یستراتف، آذربایجان در شرایطی قرار ندارد که بتواند در آخرین لحظات تغییر جهت داده و از مسیر موردنظر آمریکا منحرف شود. این در حالی است که به نظر می‌رسد غرب خود را آماده از سرگیری روابط با ایران می‌کند و باکو همچنان برای تهران چنگ و دندان نشان می‌دهد و این شرایطی است که در حال حاضر کسی از آن حمایت نمی‌کند.