جست‌وجوی آب در ژرفای زمین آغاز شده است

وضعیت منابع آب در کشور بسیار بحرانی است. این موضوع بارها و بارها از سوی مسئولان وزارت نیرو، مدیران آب منطقه‌ای و آبفای این وزارتخانه اعلام شده و نسبت به پیامدهای آن هشدارهایی داده‌اند. کاهش 30 درصدی بارش‌ها در سال‌جاری نسبت به سال گذشته که با خشکسالی مواجه بوده‌ایم، مدیریت ناکارآمد منابع آب و مسائل دیگر، سال‌های بسیار خشک همراه با بی‌آبی را جلوی روی ما ترسیم می‌کنند. وزارت نیرو به‌عنوان متولی و مسئول اصلی مدیریت منابع آب کشور، اکنون در برخی از استان‌های خشک مانند خراسان‌ها و سیستان و‌بلوچستان به صرافت افتاده و در اعماق زمین، منابع آب‌های فسیلی و ژرف را کندوکاو می‌کند.

آغاز طرح‌های مطالعاتی آب‌های فسیلی

آب‌های فسیلی که از میلیون‌ها سال پیش در ژرفای زمین مانده‌اند، پس از خشک شدن دریاها در دوره‌های زمین‌شناسی، در لایه‌هایی از سنگ‌ها و ماسه‌ها به وجود آمده‌اند. آب‌های ژرف و فسیلی شور بوده و ‌دارای مقدار زیادی املاح هستند و در صورت برداشت و استفاده باید املاح زدایی شوند. وزارت نیرو، در حال حاضر طرح‌های مطالعاتی را برای برداشت از منابع آب فسیلی در چند استان شروع کرده است.

به گفته رضا راعی‌ عزآبادی، مدیر دفتر مطالعات پایه شرکت مدیریت منابع آب وزارت نیرو، طرح مطالعاتی منابع آب‌های ژرف در دو منطقه «هزار مسجد» خراسان و «زابل» سیستان و بلوچستان به‌صورت پایلوت آغاز شده است. وی مطالعه و رفتارسنجی منابع آب كشور اعم از ریزش‌‌های جوی، جریان‌‌های سطحی، منابع آب زیرزمینی و همچنین بررسی‌‌های تلفیقی آنها را هدف اصلی دفتر مطالعه‌‌های پایه منابع آب عنوان و اظهار کرد: یکی از برنامه‌های اصلی این دفتر مطالعه روی منابع جدید آب است که موضوع مطالعه آب‌‌های ژرف نیز در همین دسته قرار‌دارد.

آب‌های ژرف تجدیدپذیرند

مدیر دفتر مطالعات پایه شرکت مدیریت منابع آب وزارت نیرو، طرح مطالعه آب‌‌های ژرف را مورد حمایت دولت می‌داند و می‌افزاید: آب‌‌های ژرف تجدیدپذیر در چرخه هیدرولوژیک قرار‌دارند و آب‌‌های ژرفی که قابل تجدید نیستند، آب‌‌های فسیلی نامیده می‌شوند. راعی هدف از اجرای طرح مطالعه‌ منابع آب ژرف را شناسایی این منابع در مناطق کشور عنوان و اظهار می‌کند: در مراحل مختلف مطالعه مناطق واجد این منابع، حجم و اندازه مخزن آنها، ایستایی یا پویایی منابع و همچنین در صورت پویایی، مسیر و جهت حرکت این منابع مورد مطالعه و شناسایی قرار می‌گیرد تا مشخص شود این آب‌‌ها در حوضه مرزهای کشور حرکت می‌کنند یا از کشور خارج می‌شوند.

وی ادامه می‌دهد: شرح خدمات مطالعه این منابع به جز در دو منطقه «هزارمسجد» خراسان رضوی و منطقه «زابل» در استان سیستان و بلوچستان، برای کل کشور نیز در دست تدوین است تا مشخص شود در کدام یک از مناطق کشور منابع آب ژرف وجود‌ دارد.

منابع آب استراتژیک جایگزین ندارد

مهدی میرزایی، کارشناس مدیریت منابع آب و استاد دانشگاه، درخصوص منابع آب فسیلی و ژرف به «فرصت‌امروز» می‌گوید: این منابع جزو منابع آب استراتژیک به شمار می‌آیند و جایگزین ندارند. وی در واکنش به سخنان رضا راعی که آب‌های ژرف را تجدیدپذیر می‌داند و آب‌های فسیلی را غیر‌تجدیدپذیر، تصریح می‌کند: شاید منابع آب‌های ژرف به گفته آقایان تجدیدپذیر باشد اما تا چه زمان؟ همان‌گونه که تشکیل این منابع هزاران سال به درازا کشید، تجدید شدن آن نیز به همان اندازه زمان نیاز ‌دارد. این کارشناس مدیریت منابع آب اظهار می‌کند: منابع آب استراتژیک جایگزین ندارند و با یک نسل یا دو نسل نمی‌توان منتظر تجدید این منابع باشیم. ده‌‌ها هزار سال طول می‌کشد تا این آب به منابع بازگردد. همچنین برداشت‌ها از این منابع مانند برداشت از مخازن نفتی است و مطالعات ژئوفیزیک خاص خود را می‌طلبد.

داعیه‌داران مدیریت منابع آب در اعماق زمین

وی در انتقاد به مدیریت منابع آب کشور، تصریح می‌کند: پس از مدیریت‌های ناکارآمد و اتلاف منابع آب‌های زیرزمینی، آقایان حالا به فکر تامین آب افتاده‌اند. به این ترتیب ممکن است به دوره مدیریتی‌شان چند سال دیگر افزوده شود اما برداشت آب‌های ژرف از عمق زمین با هزینه‌های گزاف برای مصرف در سیفون و فلش تانک‌ها بیشتر شبیه طنز است.

میزایی می‌افزاید: شوربختانه سیستم حاکم بر مدیریت منابع آب در دهه‌های اخیر چنان مشکل آفرین شده و کسانی که داعیه‌دار مدیریت منابع آب کشور هستند، به جایی رسیده‌اند که اکنون برداشت از منابع آبی در اعماق زمین را جست و جو می‌کنند.

آب‌های فسیلی، فوق استراتژیک هستند

محمدجـــواد بلورچـی، مدیـرکل دفتــر بررســی مخاطرات زمین شناختی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی کشور، در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز»، اظهار می‌کند: از دیدگاه زمین‌شناختی، امکان وجود آب‌های فسیلی در کشور وجود‌ دارد اما اکتشاف و برداشت از این منابع بسیار پر هزینه است و احتمال زیاد این منابع در کشور ما تجدیدناپذیر هستند. همچنین‌دارای محدودیت منابع آب‌های فسیلی هستیم و به اصطلاح این منابع یک‌بار مصرف و محدود است.

وی منابع آب‌های ژرف را فوق استراتژیک می‌نامد و تصریح می‌کند: اگر قرار باشد مدیریت این منابع مانند منابع آب‌های زیرزمینی باشد بهتر است به آن دست نزنیم و دست کم برای نسل‌های آینده چیزی باقی بگذاریم. این منابع فوق استراتژیک و برای روزهای مباداست که امیدوارم چنین روزی پیش نیاید. اما اگر مدیریت منابع آب و برداشت‌ها را به همین‌گونه ادامه دهیم، کشور خشک‌تر می‌شود و با پیش‌بینی‌هایی که برای ادامه خشکسالی‌ها شده دریایی از آب هم داشته باشیم فایده‌ای نخواهد داشت.

آب‌های فسیلی تنها میراث برای آیندگان

مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین شناختی، زیست محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی، تاکید می‌کند: تا زمانی که مدیریت منابع آب را به درستی انجام ندهیم و همچنان مصرف آب در بخش‌هایی مانند کشاورزی را که می‌توان تا یک سوم کاهش داد، ادامه یابد، بهتر است حرفی از منابع آب‌های فسیلی و ژرف نزنیم. بنابراین در وهله نخست باید مدیریت منابع آب‌های موجود را بهبود بخشیم و سپس به فکر منابع دیگر باشیم. در بخش کشاورزی هنوز یک الگو و نظام کشتی که مناسب و براساس منابع آب و خاک کشور باشد نداریم و آمایش سرزمین انجام نمی‌شود. اگر بخواهیم آب را از 1500 متر زیر زمین با هزینه‌های زیاد استخراج کنیم اینکه بدانیم از آن چگونه و در کجا استفاده شود بهتر است.

وی ادامه می‌دهد: من مخالف بررسی و مطالعه منابع آب‌های فسیلی نیستم. ما زیر زمین را در مناطق نفت خیز تا عمق مناسب برای اکتشاف نفت بررسی کرده‌ایم اما تاکنون برای منابع آبی بررسی و مطالعه‌ای انجام نشده و میزان ناشناخته‌ها در این زمین بسیار است و باید منابع را بررسی و مطالعه کرد اما برداشت‌ها منوط به این است که مدیریت درست داشته باشیم.