جدال کرونا و کارآفرینی

طبق آخرین گزارش «ديده‎بان جهاني كارآفرينی»، ایران در سال 1398 به لحاظ «شاخص کارآفرینی نوپا» از بين 50 كشور جهان در رتبه 26 قرار دارد كه دو رتبه پایین تر از رتبه سال 1397 است. همچنین ایران از نظر «شاخص قصد كارآفرينانه» در جايگاه یازدهم جهان ایستاده که بهترین رتبه ایران در سال گذشته است، اما در حالی بیش از 37درصد شهروندان ایرانی در صدد راه اندازی كسب و كاری جديد در سه سال آتي هستند که فقط 30 آنها معتقدند راه اندازي كسب و كار، آسان است. ایران از این لحاظ جایگاه خوبی ندارد و در رتبه 45 از بین 50 کشور دنیا ایستاده است.

این چشم انداز کارآفرینی حالا به واسطه شیوع کرونا کاملا تحت الشعاع قرار گرفته و ویروس کووید-19 اقتصاد جهانی را وارد مرحله ای تازه و بی سابقه از حیات خود کرده است. اقتصاددانان متفق القول معتقدند که رکود اقتصادی ناشی از شیوع کرونا به مراتب عمیق تر از بحران مالی سال 2008 و رکود بزرگ دهه 1930 است. کرونا همچنین باعث بیکاری و تعطیلی اغلب کسب و کارها شده و طبق تخمین سازمان جهانی کار، ۸۱درصد شاغلان در سراسر جهان تاکنون تحت تاثیر پیامدهای کرونا قرار گرفته اند. در این میان، راهبرد کارآفرینان برای عبور از بحران کرونا و در امان ماندن کسب و کارها از آسیب های آن، به سرفصل مشترک اندیشکده های کارآفرینی تبدیل شده است.

درس های کارآفرینی در دل بحران کرونا

در همین راستا، سازمان «تکنوسر» در گزارش تازه خود با عنوان «کرونا و کارآفرینان در جهان در حال توسعه» که در مارس 2020 منتشر کرده، به شیوه حمایت از کسب و کارها با شیوع کرونا پرداخته و از تنظیم مجدد اهداف برای ادامه حیات کسب وکارها، انطباق برنامه ها متناسب با نیازهای جدید و تعامل در اکوسیستم کارآفرینی به عنوان راهبردهای عبور از بحران کرونا نام برده است.

«تکنوسر» در ابتدای این گزارش با بیان این نکته که حمایت از کارآفرینان در هنگامه کرونا مهم تر از هر زمانه دیگری است، نوشته است: همزمان با گسترش اپیدمی کرونا، بقای کسب و کارهای خرد و کوچک در سراسر جهان در معرض تهدید قرار گرفته است. قرنطینه ها، ماندن اجباری در خانه و فاصله گذاری اجتماعی، انجام کسب و کار را برای بسیاری از شرکت ها با دشواری مواجه کرده است. اگرچه در اروپا و آمریکای شمالی به عملیات نجات کسب و کارهای کوچک توجه زیادی شده، اما کسب و کارهای خرد و کوچک در کشورهای در حال توسعه، از بسیاری جهات در مقابل کرونا آسیب پذیرتر هستند.

با این وجود، نجات کسب و کارهای خرد و کوچک در این کشورها مهم است، چراکه این کسب و کارها، ستون فقرات اقتصادهای نوظهور را تشکیل می دهند. براساس برآوردهای سازمان جهانی کار، تقریبا 90درصد اشتغال در کشورهای آفریقایی و شرق آسیا، متعلق به شرکت هایی با کمتر از 49 نفر پرسنل است. در آمریکای لاتین و حوزه کارائیب نیز 75درصد اشتغال به این شرکت ها تعلق دارد. به علاوه، این کسب و کارها بازاری برای تولیدکنندگان محلی و منبعی برای کالاهای اساسی و خدمات حیاتیِ جوامع آسیب پذیر (که اکنون بیش از هر زمان دیگری واجد اهمیت هستند) فراهم می آورند؛ جمعیتی که همواره از سوی شرکت های بزرگ مورد بی اعتنایی قرار می گیرند.

با توجه به اینکه دولت های مختلف، اقدامات سختگیرانه ای را برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا در پیش گرفته اند، سازمان های توسعه چگونه می توانند به بقای کسب و کارهای خرد و کوچک کمک کنند؟ سازمان «تکنوسر» در پاسخ به این سوال با استناد به تجربیات گذشته خود در ارتباط با وضعیت کارآفرینان در مواقع بحرانی، چند ایده برای حمایت از کسب و کارهای خرد و کوچک پیشنهاد داده است. ایده موردنظر «تکنوسر» در واکنش به بحران کرونا، بر پاسخی سه مرحله ای استوار است: تنظیم مجدد اهداف برای ادامه حیات کسب و کارها، انطباق برنامه ها متناسب با نیازهای جدید و تعامل در اکوسیستم کارآفرینی.

تنظیم دوباره هدف ها برای ادامه کسب و کارها

در هنگام ثبات اقتصادی، برنامه های کارآفرینی به شرکت ها در شناسایی و دستیابی به فرصت های جدید کسب و کار کمک می کنند. تمرکز بر روی رشد است: تقویت سودآوری، افزایش فروش و گسترش تأثیرات اجتماعی مانند استخدام و تأمین منابع از تأمین کنندگان محلی، اما در بحرانی مانند اپیدمی کرونا، رشدی از این نوع تقریبا غیرممکن است بنابراین این مسئله ضروری است که برنامه ها، اهداف کوتاه مدت خود را در راستای کمک به بقای کسب و کارها مورد بازاندیشی قرار دهند، زیرا پس از عبور از بحران مجددا می توان تمرکز بر روی رشد را از سر گرفت. نخستین گام نیز تصمیم گیری در راستای تمرکز بر بقای کسب و کارهاست و این تمرکز موجب هدایت برنامه های خدمات مشاوره ای به این سمت و سو می شود.

«تکنوسر» براساس تجربیات خود در کشورهای نیکاراگوئه و شیلی پیشنهاد می کند که با کسانی که کمک مالی می کنند، شروع به گفت‎وگو کنید. بدون فوت وقت سراغ کارآفرینان بروید و به آنها بگویید که پروژه همچنان به حمایت شما نیاز دارد تا بحران سپری شود. به دفعات از کارآفرینان شنیده شده که یکی از بزرگ‎ترین کمک ها، آرامش خاطر از این دغدغه بود که کسی هست که به آنها در این روزگار بحرانی یاری برساند. آخرین پیشنهاد در این بخش نیز اتحاد و اجماع همه دست اندرکاران برنامه از جمله مشاوران کسب وکارها و دیگران حول محور اهداف جدید است.

مرحله دوم راهبرد «تکنوسر»، انطباق برنامه ها متناسب با نیازهای جدید است، چراکه گذار از جهت گیری رشدمحور به بحران محور، پیامدهای مهمی برای برنامه ها به همراه دارد بنابراین پروژه های کارآفرینی سازمان «تکنوسر» به کسب و کارهای کوچک کمک می کند تا مهارت هایی را کسب کنند، مدیریت بهتری در مورد امور مالی خود داشته باشند و به دنبال فرصت های جدید در بازارها باشند. در طول بحران کرونا، این اهرم ها کماکان واجد اهمیتند، اما هر کدام نیازمند آن هستند که با نیازهای متغیر کارآفرینان تطابق پیدا کنند. برمبنای گفت‎وگوهای اولیه با کارآفرینان، برنامه ها می توانند خدمات مشاوره ای حساب شده و سنجیده ای ارائه دهند.

همچنین به اعتقاد «تکنوسر» یکی از مبرم ترین نیازها، پرداختن به نیازهای عاطفی جدید کارآفرینان است. هنگامی که با بحرانی مانند همه گیری کرونا مواجه ایم، کارآفرینان همانند دیگران ممکن است احساس شکست، آشفتگی و سرخوردگی کنند. این حس ها حتی می تواند به چالشی برای کسب و کارها بدل شود، چراکه کارآفرینان و کارکنان آنها با نوعی از «فلج تحلیلی» مواجه می شوند که آنها را از گرفتن تصمیم مهم باز می دارد. «فلج تحلیلی» به تحلیل بیش از حد شرایط یا فکر کردن بیش از اندازه به آن گفته می شود که در نهایت به بی تصمیمی یا فقدان اراده برای تصمیم گیری منتهی می شود بنابراین برنامه ها ملزم به رسیدگی به این نیازهای روان شناختی هستند. آنها می توانند این کار را با ایجاد یک فضای امن برای کارآفرینان فراهم کنند تا آنها تجربیات و نگرانی های خود را به اشتراک بگذارند و روحیه خود را بالا ببرند.

از مدیریت مالی تا بازبینی الگوی کسب و کارها

داشتن تصویری شفاف از وضعیت مالی یک کسب و کار و امکان تصمیم گیری عقلایی برمبنای اعداد و ارقام، همیشه مهارت مهمی است و در مواقع بحران گریزناپذیر به نظر می رسد. «تکنوسر» نکته های مهمی را در این زمینه به کارآفرینان گوشزد می کند: وضعیت مالی کسب و کار خود را در شرایط فعلی و با تمرکز خاص بر روی نقدینگی ارزیابی کنید؛ نقطه تعادل (سربه‎سر) کسب و کارها را تحلیل کرده و تاثیرات مالی سناریوهای مختلف را مورد سنجش قرار دهید؛ هر امکانی برای صرفه جویی در هزینه ها را در راستای کمک به بقای کسب و کارها مورد بررسی قرار دهید؛ به منظور به حداکثر رساندن فروش و افزایش جریان نقدینگی از افزایش بهای محصولات و خدمات منتخب خودداری کنید؛ اطلاعات مربوط به کمک های دولتی، کمک هزینه ها و تعویق های مالیاتی را جمع آوری کنید. در مورد شرایط، انعطاف پذیرتر با عرضه کنندگان مذاکره کنید؛ ابتکارعمل های بانکی که از انعطاف پذیری بیشتری در بازپرداخت وام ها برخوردارند و سایر برنامه هایی را که توسط بخش خصوصی و جامعه مدنی برای کمک به کسب و کارهای کوچک ارائه شده اند، شناسایی کنید.

«تکنوسر» همچنین این نکته را یادآور می شود که تصمیم به اخراج کارگران از جانب کارآفرینان برای بقای کسب و کارشان، تصمیمی دشوار و عذاب آور است. بنابراین «تکنوسر» به کارآفرینان توصیه می کند تا جایی که ممکن است فرصت هایی را برای جایابی دوباره کارکنان در نقش هایی جدید و اثرگذار بیابند (برای نمونه، تغییر پیشخدمت به پیک غذا در رستوران ها) و به این وسیله از اخراج کارکنان کلیدی و به مخاطره انداختن سودآوری بلندمدت شرکت جلوگیری کنند.

از سوی دیگر، کارآفرینان توانایی زیادی در شناسایی رویکردها، محصولات و خدمات جدیدی دارند که نیازها و تمایلات خرید مصرف کنندگان را در هنگام بروز بحران، تأمین می کنند. «تکنوسر» می نویسد که برنامه ها باید این نوع از نوآوری ها را تشویق کنند و سپس ادامه می دهد که کارآفرینان به واسطه کمک های این سازمان توانسته اند از بخش تولید و خدمات (که با کاهش شدید در تقاضا روبه رو هستند) به بخش هایی که کمتر تحت تأثیر این بحران قرار دارند، گذار کنند. این مسئله غالبا بین مشاغل مرتبط اتفاق می افتد و در صورتی که یک کسب و کار از منابع و مهارت های لازم برخوردار باشد، می تواند بین بخش ها جابه جا شود؛ نظیر مثالی که در مورد تغییر شغل پیشخدمت رستوران به پیک غذا اشاره شد. مثال دیگری که «تکنوسر» اشاره می کند، یک تولیدکننده صنایع دستی در کشور نیکاراگوئه است که به دنبال کاهش تقاضا در صنایع دستی به تولید مواد غذایی روی آورده است.

کارآفرینان همچنین با کمک «تکنوسر» توانسته اند شبکه های جدید فروش و توزیع را شناسایی کنند و نیازهای مصرف کنندگان را از طریق روش هایی چون بازاریابی آنلاین و تحویل درب به درب برآورد کنند. از سوی دیگر، آنها کسب و کار خود را به مکانی امن برای خریدار تبدیل کرده اند، چنانچه خرده فروشان از طریق عدم استفاده از پول نقد و در دسترس قرار دادن ضدعفونی‎کننده ها به این همه گیری واکنش نشان داده اند.

چگونگی پشتیبانی از راه دور، از گذشته تاکنون

بیماری کرونا، تنها کسب و کارها را دچار اخلال نکرده، بلکه نحوه حمایت سازمان هایی چون «تکنوسر» از کارآفرینان را هم دچار اخلال کرده است. از آنجایی که محتوای برنامه ها، بسته به دیدگاه کارآفرینان تغییر می کند، باید نحوه ارائه آنها نیز متحول شود. همان موانع و محدودیت هایی که خریداران را از رفتن به فروشگاه ها بازمی دارد، مشاوران کسب وکارها را هم از دیدار کارآفرینان منع می کند بنابراین یافتن به موقع راه های مؤثر برای پشتیبانی از راه دور از کارآفرینان، بسیار مهم است. سازمان «تکنوسر» به واسطه تحقیقاتی که به تازگی درباره نحوه حرکت از روش های گذشته پشتیبانی به شیوه های از راه دور، انجام داده، معتقد است که پشتیبانی باید منعکس کننده چهار اصل باشد: دسترسی، اعتبار، ارتباط و التزام.

به اعتقاد «تکنوسر»، تجربیات مان در یک بحران به ما می آموزد که زمانه بحران، زمانه ارائه راه حل های سفارشی یا معرفی بسترهای پیچیده نیست؛ بهتر است از ابزارهایی که کارآفرینان پیشتر نیز از آنها استفاده کرده اند، بهره گرفته شود. در نیکاراگوئه و شیلی، آموزش به وسیله ترکیبی از ویدئوکنفرانس در برنامه هایی چون اسکایپ؛ پیام رسان هایی همانند واتس‎اپ و تماس تلفنی صورت گرفت. اگر برنامه شما از قبل دارای بستر کاری است که مورد پذیرش کارآفرینان قرار گرفته، بهتر است از آن استفاده کنید؛ همچنین جلسات از راه دور را برای تقریبا 10 شرکت کننده محدود کنید تا جلسات تعاملی و مشارکتی باشد. در جاهای دور از دسترسی هم که کارآفرینان به تلفن یا اینترنت دسترسی ندارند، از برنامه های رادیویی برای تقویت و ترویج پیام های خود استفاده کنید.

سرانجام از آنجا که ظرفیت و میزان توجه در پشتیبانی از راه دور، کمتر از مشاوره حضوری است، ضروری است که جلسات مشاوره کوتاه تر شود. «تکنوسر» پیشنهاد می دهد که مدت زمان وبینارها را به یک ساعت محدود کنید، اما این جلسات را با دیگر مطالب آموزشی مانند ویدئوها و متن های کوتاه تکمیل کنید؛ همچنین کل زمانی که کارآفرینان باید در فعالیت های مرتبط با آموزش های آنلاین شرکت کنند را به 2.5 ساعت در هفته محدود کنید و مرتبا با کارآفرینان تماس بگیرید تا از مشارکت کارآفرینان در این برنامه ها مطمئن شوید.

تعامل چند سویه در اکوسیستم کارآفرینی

در نهایت، سومین مرحله از مراحل سه گانه «تکنوسر» به تعامل در اکوسیستم کارآفرینی اختصاص دارد. از آنجا که اپیدمی کرونا، چالشی جدید برای کسب و کارهای خرد و کوچک است و هیچ سازمان واحدی پاسخی برای چگونگی پرداختن به آن ندارد، بنابراین پی ریزی مشارکت و برقراری گفت‎وگوی مستمر میان سازمان های اجرایی، دولت ها، بنیادهای اعطاکننده کمک های مالی، بخش خصوصی و سازمان های غیردولتی در اکوسیستم کارآفرینی، اهمیتی بیش از پیش یافته است.

«تکنوسر» در این تعامل چند سویه پیشنهاد می دهد که راه ها و شیوه های مؤثر را شناسایی کرده و سازگاری و تطابق خود را در طول همه گیری جهانی کروناویروس تقویت کنید؛ سازمان های خود را برای بروز بحران های آینده آماده کنید؛ برای سازمان ها اطلاعات کاربردی و واقعی فراهم کنید تا در فرآیند اعطای کمک هزینه های مالی از آنها استفاده کنند؛ به مؤسسات مالی و بازیگران بخش خصوصی کمک کنید تا خدمات خود را با وضعیت دشوار کسب و کارهای خرد و کوچک تطابق دهند؛ سیاست هایی را که از کارآفرینان در مواقع بحران حمایت می کنند، تقویت کنید و ارتباط سیاست ها و رویه های جدید دولت با کارآفرینان را تسهیل کنید.

ارتباط با نویسنده: [email protected]