توده‌های فقیر، سودبرندگان رشد اقتصادی

بانک مرکزی خبر از رشد 6/4 درصدی اقتصاد ایران در بهار امسال در مقایسه با سه ماه نخست سال گذشته داد. خبری که حتی از پیش‌بینی‌های دولت فراتر بود.

اقتصاد ایران دو سال است که رشد منفی را تجربه می‌کند، حتی در سال گذشته پس از تغییرات صورت گرفته در دولت با اینکه دولت هدف خود را به کاهش تورم و خروج از رشد اقتصادی منفی معطوف کرد، باز هم در پایان سال آمارها عدد منفی 9/1 را به‌عنوان رقم رشد اقتصادی نشان می‌دادند. البته همین رقم در مقایسه با ارقامی که بانک مرکزی برای رشد اقتصادی در سال 91 اعلام کرده بود، امیدوار‌کننده و پایه‌ای برای حرکت مثبت اقتصاد کشور بود.

حالا در حالی رقم 6/4 درصد به‌عنوان عدد رشد اقتصادی در سه ماه نخست سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از سوی بانک مرکزی اعلام شده، اما شاپور محمدی، معاون اقتصادی وزیر امور اقتصادی و دارایی در مرداد ماه پیش‌بینی کرده بود که رشد اقتصادی در پایان امسال بین یک تا 5/2درصدی باشد.

سهم چشمگیر بخش خودرو  در رشد مثبت اقتصادی

آمار اعلام شده از سوی بانک مرکزی از پیش‌بینی‌های دولت هم فراتر رفته و پس از دوسال رشد اقتصادی در سه ماهه نخست سال علامت مثبت را در کنار خود می‌بیند. از همین رو دو نکته قابل بررسی است؛ نخست آنکه چه تصمیم‌گیری‌هایی موجب این رشد اقتصادی شده است؟ و دیگر اینکه مردم چگونه می‌توانند علائم مثبت این رشد اقتصادی را در زندگی خود احساس کنند؟

سعید لیلاز، کارشناس اقتصادی، در گفت و گو با «فرصت امروز» می‌گوید: «من از اعلام این رقم برای رشد اقتصادی تعجب نمی‌کنم، زیرا پیش از این پیش‌بینی کرده بودم. ریشه این تحول از نیمه دوم سال 1392 آغاز شده است. ضمن اینکه باید توجه داشت که هر مقدار رشدی در شاخص‌های اقتصادی نسبت به مدت مشابه سال پیش از خود است؛ یعنی هنوز رشد اقتصادی ما به سال 1391 نیز نرسیده است. از نیمه دوم سال 92 رشد بسیار چشمگیر در تولید و عملکرد اقتصادی مثبت در بخش‌های خودرو، فولاد، نفت، صنایع پتروشیمی، صادرات و واردات را شاهد بوده‌ایم که نرخ رشد بیشتر این بخش‌ها دو رقمی بوده است.»

او می‌افزاید: «سهم بخش خودرو در تولید ملی دو درصد است یعنی اگر تولیدات خودرو 100 درصد افزایش پیدا کرده باشد، دو درصد از عددی که اعلام شده فقط متعلق به بخش خودرو است که البته رشد بخش خودرو حدود 80 درصد بوده و این یعنی صنعت خودرو سهم زیادی در این رشد داشته است. در زمینه صادرات و واردات 30 درصد رشد داشته‌ایم و عدد رشد بخش‌های نفت و فولاد نیز دو رقمی بوده است، بنابراین اعلام چنین رقمی اصلا جای تعجب ندارد.»

بهمن آرمان، اقتصاددان نیز در این‌باره در گفت و گو با «فرصت امروز» بیان می‌کند: «همیشه عدم اطمینانی نسبت به آماری که در ایران منتشر می‌شود، وجود داشته که چنین بحث‌هایی در پیش از انقلاب نیز همیشه از نظر کارشناسان مطرح بوده است. اما درباره رقم رشد اقتصادی که بانک مرکزی اعلام کرده، باید این واقعیت را که تولید ناخالص داخلی متاثر از عملکرد بخش‌های گوناگون است، در نظر گرفت. به طور مثال سرمایه‌گذاری، مصرف، هزینه‌های دولت، صادرات و واردات موضوعاتی هستند که باید مدنظر قرار بگیرند.»

وی می‌گوید: «در بخش هزینه‌های دولت نیز شاهد افزایش بودجه‌های عمرانی بودیم که نسبت به سال گذشته رشد چشمگیری داشته‌اند. در صادرات نفت‌خام با توجه به آمار سازمان انرژی امریکا در طول دو ماهه اخیر، صادرات نفت‌خام ایران افزایش داشته هرچند که قیمت نفت اندکی کاهش داشته است. صادرات نفت و غیرنفتی شامل صنایع پتروشیمی میعانات گازی، صنایع معدنی، فولاد، سیمان و آلومینیوم رشد داشته است.»

مهدی تقوی، اقتصاددان نیز معتقد است: «اعلام چنین عددی تعجب‌برانگیز نیست ضمن اینکه لزوما به معنای رشد نیست بلکه به معنای بهبود شرایط است، زیرا این رقم در مقایسه با سال پیش از خود اعلام شده و در آن زمان رشد منفی بوده و اکنون رشد مثبت شده است، ولی به معنای این نیست که ما به یک رشد اقتصادی مناسب رسیده‌ایم. دلیل این اتفاق هم کار اقتصادی نیست بلکه کاری است که دولت آقای روحانی در بخش سیاست خارجی انجام داده، نتیجه اولیه‌ای که در مذاکرات هسته‌ای حاصل شد باعث پایین آمدن دلار شد و در پی آن هزینه‌های واحدهای تولیدی که مواد اولیه خود را از خارج تامین می‌کردند، پایین‌تر آمد، وقتی که هزینه کاهش پیدا کند تولید افزایش پیدا خواهد کرد.»

در کنار این اظهار نظرها، معاون اقتصادی بانک مرکزی هم گویا با اقتصاددانان هم عقیده است. پیمان قربانی با تاکید بر اینکه نحوه محاسبه رشد اقتصادی تغییری نکرده، درباره این رقم رشد گفته است: «اقتصاد ایران پس از تجربه هشت فصل رشد منفی، در فصل اول سال جاری رشد مثبت و قابل قبولی را تجربه کرد؛ البته نباید فراموش کرد که در فصل چهارم سال گذشته نشانه‌هایی از بهبود اوضاع اقتصادی مشاهده شد که از آن جمله می‌توان به عملکرد مثبت رشد ارزش افزوده بخش صنعت و معدن، کاهش نرخ رشد منفی شاخص عملکرد کارگاه‌های بزرگ صنعتی در فصل چهارم سال 1392 نسبت به رقم مشابه سال 1391 و مثبت بودن رشد آن نسبت به فصل سوم سال 1392، اشاره کرد.»

مردم چگونه رشد اقتصادی را احساس کنند

محمد باقر نوبخت در چند روز پیش وقتی صحبت از رشد اقتصادی می‌کرد، تاکید کرد که این رشد لزوما به معنای افزایش اشتغال نیست. بنابراین این پرسش کاملا بدیهی است که مردم در چه حوزه‌هایی می‌توانند این رشد را احساس کنند؟

آرمان در مخالفت با اینکه اشتغال افزایش پیدا نکرده است، می‌گوید: «در بخش کالاهای کلیدی اقتصاد مانند پتروشیمی، نفت و گاز به‌رغم تحریم‌ها شاهد حرکت‌های مثبت بوده‌ایم. مردم باید منتظر نتیجه افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و اتمام پروژه‌های عمرانی باشند. درباره افزایش پیدا نکردن میزان اشتغال نیز، باید بگویم که میزان اشتغال افزایش پیدا کرده است و کارخانه‌ها در حال گرفتن نیروهای جدید هستند. مثلا طبق اطلاعات غیرمستقیمی که من دریافت کرده‌ام، منطقه عسلویه که در دولت دهم 70 هزار نفر از کارکنان خود را اخراج کرد، اکنون مشغول جذب نیروهای تازه است.»

لیلاز نیز درباره افزایش پیدا کردن اشتغال بیان می‌کند: «افزایش اشتغال در دو حالت صورت می‌گیرد؛ افزایش سرمایه‌گذاری و رشد بهره‌وری. اینکه ما رشد اقتصادی داشته‌ایم اما اشتغال افزایش پیدا نکرده به معنای استفاده از ظرفیت‌های موجود و افزایش بهره‌وری است. طبق آن چیزی که اعلام شده نرخ بیکاری در کشور 10 درصد است و این نرخ در سال 1389، 13 درصد بوده است، برای کاهش نرخ بیکاری باید منتظر رشد سرمایه‌گذاری بود.»

او در پاسخ به اینکه مردم در چه حوزه‌هایی می‌توانند این رشد را احساس کنند، می‌گوید: «نرخ تورم در مواد‌غذایی برای نخستین بار پس از سال 1369 تک رقمی شده است و همین موضوع یعنی میلیون‌ها نفر از توده‌های فقیر اقتصاد ایران ذی‌نفع شده‌اند.»

آنچه بر اقتصاد ایران گذشت

وقتی با کارشناسان اقتصادی درباره رقم رشد اقتصادی و آینده اقتصاد ایران صحبت می‌کنید، یکی از جملاتی که قطعا خواهید شنید این است که جبران اتفاقاتی که در دولت‌های نهم و دهم در اقتصاد ایران رخ داده، به زمان نیاز دارد. البته آمارهای ارائه شده درباره رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی که از سوی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران ارائه شده می‌تواند گواه این جمله به‌ویژه در طول دولت دهم باشد.

لیلاز درباره این موضوع تاکید می‌کند: «باید توجه داشت که جبران خرابی‌هایی که از سال 1384 تا 1392 در اقتصاد ایران اتفاق افتاده است، سال‌ها طول خواهد کشید. رساندن سطح ثروت به سال 1390 حداقل تا سال 1395 به طول خواهد انجامید و مسیری بسیار طولانی و سخت در پیش خواهد بود. بنابراین در شرایطی که هنوز برنامه هسته‌ای ایران مشخص نیست، راهی جز کنترل مصرف ملی نداریم، البته با این شرط که دیگر فشار روی طبقه محروم جامعه نباشد. این طبقه به اندازه کافی در دولت گذشته تاوان خرابکاری‌ها را پس داده‌اند.»

تقوی نیز با اعتقاد بر فاجعه‌ای که در دولت گذشته در اقتصاد ایران رخ داده، بیان می‌کند: «خراب کردن یک ساختمان دو ماه طول می‌کشد و ساختن آن دو سال. خراب کردن اقتصاد ایران برای دولت گذشته کاری راحت بود و اکنون دولت آقای روحانی راهی دشوار در پیش دارد. همین قدر که این دولت هیچ خرابکاری نکرده و در حال جمع کردن خرابکاری‌های دولت گذشته است، خودش جای قدردانی دارد و قدمی در جهت رشد اقتصادی است.»

آرمان نیز با بیان اینکه چرا مردم این رشد اقتصادی را احساس نمی‌کنند، می‌گوید: «عمق فاجعه‌ای که در طول دولت‌های نهم و دهم بر سر اقتصاد ایران آمده است، آنقدر زیاد است که به این سادگی‌ها نمی‌توان از این تونل رد شد. رشد اقتصادی که مرکز آمار نشان می‌دهد، حتی تولید ناخالص ملی ایران را به سال 1390 هم برنمی‌گرداند.» اکنون بانک مرکزی هم از این رقم رشد دفاع می‌کند اما رشد فصول آینده را کمتر از رقم فصل بهار پیش‌بینی می‌کند، در هر صورت آنچه که قابل توجه است علامت مثبتی است که پس از دو سال در کنار رقم رشد اقتصادی کشور قرار گرفت. موضوعی که در صورت ادامه‌دار بودن می‌تواند خبر از روزهای خوش در آینده اقتصاد ایران بدهد.