تابستان خبر از گرمای بازار بستنی می‌دهد

همه به خاطر داریم چرخ‌ دستی‌های کوچکی‌ که معمولا سر محله‌ها در تابستان‌های گرم کودکی، فالوده و بستنی می‌فروختند و حتی با پافشاری ما هم والدین به خرید یکی از محصولات داخل همان چرخ‌دستی‌های سفیدرنگ معروف تن نمی‌دادند چون معتقد بودند خوراکی‌های این چرخ‌ دستی‌ها زیاد بهداشتی نیستند. اما این پافشاری کودکانه و انکار والدین با روی‌کار آمدن بستنی‌های کارخانه‌ای و آرم‌های معروف کمی ساده‌تر شد چون بستنی قیفی‌های نوستالژیک ذهنی ما با رعایت کامل نکات بهداشتی وارد بازار گرم کشورمان شده‌ بود.

اما آیا تاکنون هنگام انتخاب یکی از صدها نمونه بستنی موجود در فریزر فروشگاه‌ها از خودتان پرسیده‌اید، این محصول بسیار خوشمزه و دلچسب در گرمای تابستان چه تاریخچه‌ای داشته و چند نفر را در کشورمان به خود مشغول کرده است؟ در این زمینه وارداتی هم داریم یا صادرکننده‌ایم؟برای رسیدن به پاسخ همه این پرسش‌ها همراه «فرصت امروز» باشید تا برای‌تان از نخستین بستنی‌فروش شهر یعنی ممدریش تا همین بستنی‌های ‌ایتالیایی موجود در فریزر سوپرمارکت سرکوچه بگوییم. از طرفی با بررسی‌ها و گفت‌وگوهایی که با مسئولان این حوزه انجام شده روشن شده که صنعت تولید بستنی در کشورمان از ظرفیت‌های گسترده‌ای برای صادرات و ارزآوری برخوردار است و به‌عنوان تنها صنعت بدون رقیب خارجی، داخل مرزهای ایران یکه‌تازی می‌کند.

از ممد ریش تا میلک شیک خودمانی

بدون تردید همه ما با نخستین تجربه طعم بستنی به مشتریان پروپاقرص این محصول بسیار خوشمزه تبدیل شده‌ایم و در نخستین فرصت اگر سلامتی بدن به ما اجازه دهد در سرد و گرم هوای اطراف‌مان به سراغ تجربه دوباره آن همراه خانواده یا دوستان خواهیم رفت. درحالی‌که کمتر کسی از میان ما به این موضوع توجه داشته که واقعا این خوراکی خوشمزه با بازاری به جمعیت کشور از چه زمانی در دستان ما ایرانیان قرار گرفته و چگونه تا امروز میان همه ما به شهرت رسیده است؟

به‌طورکلی اگر از داستان‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان که همواره از طعم خوش بستنی اکبر مشتی حوالی میدان راه‌آهن برایمان می‌گویند، بگذریم و کمی ساده از کنار اسناد چندین هزارساله دوران کهن ایران درباره دسری یخی با طعم میوه‌ها نیز عبور کنیم، براساس اسناد و مدارکی که موجود است بستنی به‌عنوان دسری بسیار لذت‌بخش و خوش‌خوراک در گرمای تابستان از دوران مظفرالدین شاه به‌صورت مکتوب و قابل استناد، وارد زندگی ما ایرانیان شده هرچند مدارکی از گذشته‌های دورتر در شیراز درباره نوعی دسر یخی با شیره انگور نیز موجود است اما آنچه ما از آن به‌عنوان بستنی یاد می‌کنیم از همان دوران مظفرالدین‌شاه و شخصی به نام ممد ریش برایمان به ارث رسیده است. این میراث که در واقع از آشپزخانه مظفرالدین شاه به تمام ایران سرایت کرده با هنر و سلیقه اکبر مشهدی ملایری به‌عنوان همکار ممد ریش به شهرت کشوری رسیده است.

اکبر مشهدی ملایری پس از اخراج شدنش از آشپزخانه دربار با استفاده از اندوخته مالی خود اقدام به افتتاح مغازه بستنی‌فروشی خود حوالی میدان راه‌آهن کنونی کرد و کم‌کم زمینه بین‌المللی شدن نامش را با بستنی فراهم کرد؛ هرچند ابتدا کام ایرانیان با این خوراکی معروف و خوشمزه شیرین شد و پس از آن کم‌کم نام و طعم بستنی سنتی ایران راه را برای صادرات این محصول در انواع و اقسام طعم‌های امروزی باز کرد.

سنتی یا میوه‌ای کدام
گزینه صحیح است؟

شاید امروز تنوع موجود در بازار خوش‌رنگ و طعم‌بستنی آن قدر زیاد باشد که هنگام مراجعه به سوپرمارکت برای انتخاب یکی از آنها کمی دچار دردسر شده باشیم اما اگر واقعیت امر را جست‌وجو کنید، این خوراکی خوشمزه در ابتدا همان رنگ سپید شیر و کمی افزودنی طبیعی بوده و پس از آن این رنگ‌های طبیعی مثل زعفران، وانیل و دارچین بودند که تنوع انتخاب را برای خریدارانش به ارمغان آورد. از طرفی اگر از این طعم‌دهنده‌های سنتی و طبیعی بگذریم تازه می‌رسیم به دنیای پیشرفته تکنولوژی که انواع و اقسام رنگ‌ها و طعم‌ها را به بستنی‌ها اضافه کرده‌اند. تازه تنوع و گوناگونی تنها مربوط به طعم و رنگ نیست بلکه شکل و شمایل بستنی‌ها هم امروزه تجربه‌های نوینی را به خود می‌بینند. به‌طورکلی می‌توانیم انواع بستنی را به‌صورت زیر دسته‌بندی کنیم.

1. بستنی‌های سنتی

2. بستنی میوه‌ای (ایتالیایی)

3. میلک شیک

4. بستنی یخی

آمارخریدوفروش بستنی در بازار ایران

آمار مصرف بستنی ایرانیان در سال گذشته حکایت از گرمی بازار تولید این خوراکی خوشمزه و خاطره‌انگیز در میان تمامی اقشار کشورمان دارد. براساس آمار ارائه شده از سوی رضا باکری، دبیر انجمن صنایع لبنی کشورمان سال گذشته یعنی سال 1393شمسی، ایران 350 هزار تن بستنی تولید کرده که از این میزان نزدیک به 40 هزار تن آن صادر شده است؛ از این رو اگر نسبت باقیمانده بستنی داخل کشورمان یعنی چیزی حدود 90 درصد از حجم تولیدی کارخانجات ایران را به آمار مصرف‌کنندگان یعنی جمعیت کشور تقسیم کنیم درخواهیم یافت که هر ایرانی طی سال 1393، 5/3 کیلوگرم بستنی خورده است که آماری این‌چنینی از هواداران دوآتشه بستنی در ایران حکایت می‌کند.

بستنی صادراتی کیلویی چند؟

با نگاهی گذرا بر آمار ارائه شده از میزان تولید بستنی، این دسر نوستالژیک و خاطره‌انگیز ما ایرانیان درمی‌یابیم که تقریباً کمی بیش از 10درصد بستنی کشورمان کام خارجی‌ها را شیرین کرده است. رضا باکری، دبیر انجمن لبنیات ایران با اعلام کاهش وزنی صادرات بستنی ایران معادل 11 درصد طی سال گذشته می‌گوید: در سال 1393، 40 هزار و یکصد تن بستنی به ارزش 81 میلیون و 900 هزار دلار صادر شده است. اما اگر به آمار سال قبل از آن یعنی سال 1392 شمسی توجه کنیم که رقمی معادل 45هزار و یکصد تن بوده درخواهیم یافت صادرات بستنی ایران از نظر وزنی در سال 1393 معادل 11 درصد کاهش را نشان می‌دهد. این درحالی است که صادرات بستنی ایرانی در سال 1392 رقمی بالغ بر 141 میلیون دلار ارز صادراتی را در رگ‌های اقتصادی ایران تزریق کرده است.

این مقام صنفی دلیل کاهش ارزش صادراتی بستنی ایران را به کشورهای بازار هدف کاهش قیمت صادراتی این ماده می‌داند و می‌افزاید: قیمت بستنی صادراتی ایران در سال 92 براساس آمار گمرک ایران 3/1 دلار بوده که این رقم در سال گذشته به نزدیک دو دلار کاهش یافته است. بنابراین ارزش ریالی بستنی صادر شده از سوی تولیدکنندگان کشورمان به بازارهای هدف کاهش یافته است.

باکری درباره واردات این محصول به داخل مرزهای کشورمان می‌گوید: تنها محصول بازار داخلی ایران که هرگز وارداتی نداشته بستنی است چون توان تولید داخل و البته تنوع تولیدات آنچنان است که قدرت رقابت را از محصولات خارجی با کالای داخلی کاملا می‌گیرد. هرچند ممکن است گاهی اوقات شاهد وجود برخی محصولات خارجی در شهرهای مرزی کشورمان باشیم آن هم درحد بسیار محدود اما این محصولات خارجی تنها در بازارچه‌های مرزی توزیع می‌شوند و با سایر بازارهای کشور راهی ندارند.

این مقام صنفی در این زمینه می‌افزاید: تولیدکنندگان بستنی ایران صرفا برخی موارد اولیه مثل چوب بستنی و مواد افزودنی یا طعم‌دهنده را از خارج وارد می‌کنند و درباره محصول نهایی یعنی خود بستنی هرگز وارداتی درکار نیست. واردات برخی موارد اولیه همانند چوب بستنی هم به دلیل نبود تجهیزات یا تکنولوژی‌های مورد نیاز تولید بوده که در صورت سرمایه‌گذاری صحیح در این زمینه نیز می‌توانیم خودکفایی کامل را متناسب با توان تولید تجربه کنیم.

با فعالان بازار

از سوی دیگر فرهاد آزموده، مدیر كارخانه بستنی لانوس به‌عنوان یکی از صادرکنندگان این محصول لبنی در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: در حال حاضر تنها كشور عراق به‌عنوان بازار هدف تولیدات بستنی ایران است. به عقیده وی دوران طلایی صادرات بستنی ایران به کشورهای بازار هدف یعنی، کویت، عربستان، قطر، بحرین، امارات متحده عربی، عراق و دو کشور اروپایی بوده که این روند بنا به دلایل مختلفی دستخوش تغییر شده است اما هنوز هم ایران در بازار عراق حضور تعیین‌کننده‌ای دارد.

این فعال صنفی در تولید بستنی در ادامه به مشکلات صادراتی برای تنها محصول بدون رقیب ایرانی اشاره دارد و می‌افزاید: همه می‌دانیم صادرات بستنی در شرایط مخصوصی صورت می‌گیرد که موضوعی هزینه‌بر خواهد بود؛ بنابراین هرچه بتوانیم شرایط صادرات را تسهیل کنیم بدون تردید هزینه‌های سربار نیز کاسته خواهد شد اما عوامل بسیاری در این زمینه وجود دارد که باعث کاهش روند صادرات محصول بستنی کشورمان شده است. آزموده یکی از این مشکلات را مربوط به وجود تعطیلات رسمی بسیار زیاد در تقویم کاری کشورمان عنوان می‌کند و می‌گوید: بسیاری از کامیون‌های یخچالدار به دلیل همین تعطیلات غیرمعقول در تقویم کاری ایران در میانه راه پشت درب گمرک معطل می‌مانند، درحالی‌که این محصول فاسدشدنی است و باید در شرایطی خاص نگهداری شود که این شرایط هر ساعتش هزینه‌بر است و باید مسئولان هرآنچه را در توان دارند، برای کاهش این مدت زمان توقف پشت مرزها به‌کار گیرند. اما این پایان کار نیست چون مسائلی مانند استاندارد و البته دیگر عوامل تسهیل‌کننده صادرات محصولات خوراکی باعث شده تا امروز بسیاری از صادرکنندگان دچار مشکلاتی عمده شده و کم‌کم بازار محصولات ایرانی به دیگران واگذار شود. 

این تولیدکننده صنفی درباره واردات بستنی از خارج مرزهای ایران نیز می‌گوید: همان‌طور که می‌دانید بستنی به‌عنوان یکی از معدود محصولات ایرانی است که هیچ‌گونه وارداتی در بازار آن صورت نمی‌گیرد درحالی‌که ایران در بخش مواد اولیه و ماشین‌آلات تولید و بسته‌بندی مقداری وابستگی به خارج از مرزها داشته و هم‌اکنون دانمارک، فرانسه و چین به‌عنوان بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده تجهیزات و مواد اولیه در این صنعت به ایران به شمار می‌روند. آزموده در زمینه دستگاه‌های ایرانی معتقد است اگرچه برخی از شرکت‌های سازنده ماشین‌آلات تولیدصنعتی بستنی و همچنین بسته‌بندی هم‌اکنون خطوط تولید ایرانی را با ظرفیت‌های متفاوتی راه‌اندازی کرده‌اند اما در اکثر موارد کیفیت رقبای خارجی بسیار بالاتر و هزینه‌شان کمتر از تولیدات ایران است و کمتر کارخانه‌ای در سطح کلان از خط تولید کاملا ایرانی استفاده می‌کند و بیشتر دستگاه‌های تولید خارجی هستند. 

این تولیدکننده و صادرکننده بستنی ایرانی در پایان به نبود ثبات در بازار تولید این محصول اشاره می‌کند و همین موضوع را عاملی در عقب افتادگی محصولات بسیار باکیفیت ایرانی در بازارهای هدف می‌داند و می‌گوید: مهم‌ترین نکته در صنعت تولید و صادرات بستنی پس از کیفیت محصولات و مواد اولیه را می‌توان در ثبات قیمت نهاده‌های مورد نیاز دانست و از آنجا که بخشی از تولیدات ایران وابسته به مواد اولیه‌ خارجی مثل طعم‌دهنده‌ها و حتی چوب بستنی است نمی‌توان انتظار ثابت بودن قیمت محصول نهایی و رقابت مناسب با دیگر تولیدکنندگان بین‌المللی را در نظر داشت.

***

قیمت انواع بستنی در بازار داخلی

رییس اتحادیه صنف بستنی و آبمیوه ضمن اشاره به تولید 2میلیون و 740هزار کیلوگرم بستنی سنتی در هر ماه در سال 1393 شمسی به «فرصت امروز» می‌‌گوید: به‌طورکلی براساس اطلاعات و آمار موجود و البته شرایط تهیه مواد اولیه در داخل کشورمان ماهانه بیش از 5/2 میلیون کیلوگرم بستنی تولید می‌شود، اما نباید فراموش کرد که این میزان در فصل سرد یعنی زمستان به نصف کاهش می‌یابد. این مقام صنفی با تاکید بر غیرقانونی بودن هرگونه افزایش قیمت خارج از نرخ‌های مصوب اتحادیه می‌افزاید: خریداران این خوراکی مشهور و پرمخاطب کشورمان با توجه به قیمت‌های اعلام شده از سوی اتحادیه نباید بستنی را با قیمتی بیش از این ارقام تهیه و خریداری کنند و درصورت مشاهده هرگونه تخلف باید آن را با اتحادیه برای بررسی و برخورد در میان بگذارند.

اسکندر آزموده در پایان و درخصوص قیمت تعیین شده بستنی از طرف اتحادیه می‌گوید: در حال حاضر قیمت بستنی سوپر ویژه مغزدار کیلویی 14هزار تومان، بستنی سنتی خامه‌دار بی‌مغز 12هزار تومان و بستنی سنتی ممتاز بدون خامه، پسته و تهیه شده با شیر پرچرب 11هزار تومان است. این درحالی است که بستنی ساده با کیفیت پایین کیلویی 10هزار تومان، بستنی میوه‌ای مغزدار کیلویی 14هزار تومان، بستنی اعلای ممتاز میوه‌ای کیلویی 12هزار تومان و فالوده کیلویی 9000تومان در بازار عرضه می‌شود.

***

دانستنی‌های یخی درباره بستنی

• بیشترین مشتریان پر وپاقرص بستنی کودکان دو تا 12 سال هستند؛ هرچند افراد بالای 45 سال نیز از خوردن بستنی شیرین و خوش‌طعم لذت می‌برند.

• اگر قصد تمام کردن یک عدد بستنی قیفی را دارید باید زحمت 50 بار لیس زدن آن را به خود بدهید. جالب است بدانیم تقریبا 13درصد مردان و 8 درصد از زنان بعد از اتمام بستنی، ظرف بستنی خود را لیس می‌زنند.

• در شهر نیوجرسی آمریکا اگر بعد از ساعت شش بعدازظهر هوس خوردن بستنی کردید، باید ابتدا به پزشک مراجعه کنید.

• بزرگ‌ترین مصرف‌کننده و بزرگ‌ترین تولیدکننده بستنی دنیا ایالات متحده آمریکا است. این کشور در سال نزدیک به 6 میلیارد گالن بستنی تولید می‌کند. جالب است بدانیم حیوانات خانگی نیز در این کشور سهمی از بستنی دارند.

• مردان بیشتر از زنان به بستنی به‌عنوان دسر علاقه‌مند هستند.

• ماداگاسکار تولیدکننده وانیل انواع بستنی در جهان است.

• پرطرفدارترین طعم‌دهنده و شیره روی بستنی شکلات است.

• بزرگ‌ترین بستنی در دنیا 3متر و 70سانتی متر بلندی دارد و با 4هزار و 666 گالن بستنی در كالیفرنیا در سال 1985 تهیه شده. این بستنی 24هزار و 910 كیلوگرم وزن داشت. همچنین بزرگ‌ترین كیك بستنی در چین ساخته شد كه 50متر ارتفاع و 3 متر عرض داشت. این كیك 32 هزار تكه شد.