ایران و چین نه مثل چند سال در گذشته

جاده تاریخی ابریشم نماد و نشانه قدرت دو امپراتوری چین و ایران بود که بازرگانان خاور و باختر دنیای آن روز را به یکدیگر وصل می‌کرد. دو امپراتوری مستقر در دنیای باستان که همسایه هم بودند، برای داد و ستد با هم بود که مناسبات برقرار کردند. این مناسبات و البته جاده ابریشم با روند نزولی قدرت دو امپراتوری در مسیری افتاد که تا دهه 70‌میلادی به جاده صاف نرسید. چین کمونیست پس از مائوتسه دونگ و ایران در مدار آمریکای دوران پهلوی پس از جنگ جهانی دوم در مسیری جدا از یکدیگر بودند، چون ایالات‌متحده آمریکا با چین دشمن و با ایران دوست بود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و همچنین روی کارآمدن رهبران جدید چین که با افکار و عقاید مائو ناسازگار بودند و به‌ویژه پس از سفر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به چین در سال 1985 ایران و چین در مداری نو به گسترش مناسبات به‌ویژه در دو حوزه نظامی و تجارت تمایل نشان دادند. محمود احمدی‌نژاد که دولت ایران را تحویل گرفت و نگاه به شرق را اجرایی کرد، پرنده خوشبختی به سوی بازرگانان چینی پرواز کرد.

توسعه تجارت میان ایران و چین به 30 میلیارد دلار رسید و شرکت‌های چینی که هنوز در داشتن تکنولوژی‌های نوین برای راه‌اندازی طرح‌های بزرگ نفت و گاز و پتروشیمی نابالغ بودند فرصت پیدا کردند در غیاب غول‌های نفتی به ایران بیایند و چند سالی ایران را در شرایط سخت بدون قدرت تصمیم‌گیری قرار دهند. در سه، چهار سال اخیر خودروهای چینی نیز در جاده‌های ایران رانده می‌شوند و برخی بازرگانان عضو جمعیت موتلفه نیز به توسعه تجارت ایران و چین پرداخته و...

اکنون ایران از شر تحریم‌های آزار‌دهنده غرب در حوزه‌های بانک و صنعت و نفت خلاص شده و شاید به همین دلیل است که رهبر چین زودتر از هر رهبر دیگری خود را به ایران رسانده تا شرایط را بررسی کند و از قافله عقب نماند. ایران و چین کدام آینده را برای مناسبات خود ترسیم کرده‌اند؟ چین با رشد دو رقمی تولید ناخالص داخلی خود را به رده نخست تولید جهان رسانده است اما هنوز به لحاظ تولید سرانه،‌ اثرگذاری استراتژیک و حضور نیرومند در مجادله‌های مهم جهانی قدرت کافی ندارد و علاوه بر این، با چالش‌های مهمی مثل واقعی کردن نرخ یوان، دادن اختیارات و آزادی به نیروی کار، چشم‌پوشی از دامپینگ کالا، صادرات و... مواجه است.

ایران نیز می‌تواند امیدوار باشد که دیگر مثل چندسال قبل نیاز شدید و روزمره به چین‌ ندارد و می‌تواند نفس تازه کند و صرفا به این دلیل که شاید چین در مناقشه هسته‌ای طرف او را بگیرد بازارش را یکسره در اختیار این کشور قرار ندهد. شاید هنوز زود باشد که مناسبات پس از تحریم میان دو کشور را بتوان بررسی کرد اما آنچه قابل دیدن است حذف شرایط نه چندان مساعد میان ایران و چین سال‌های قبل به نفع ایران است.

* عضو شورای سردبیری روزنامه «فرصت امروز»