اظهارات کارشناسان درباره اثرات سخنان رئیس جمهور آمریکا / پیش بینی تاثیر ترامپ بر اقتصاد ایران

تحریم در تاریخ معاصر اقتصاد ایران، امر تازه ای نیست و بیشتر از نیم قرن از نخستین تحریمی که از سوی بریتانیا علیه ایران در واکنش به ظهور محمد مصدق و جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران وضع شد، می گذرد. با این همه، بیشترین تحریم های همه جانبه در بعد از انقلاب اسلامی و از سوی آمریکا به اقتصاد ایران وارد شد و این کشور در سال ۱۹۸۰ تحریم های اقتصادی گسترده ای را در واکنش به تسخیر سفارت کشورش در تهران وضع کرد؛ رویه ای که در سال ها و دهه های بعد ادامه یافت و آمریکا بیشترین کاربرد سیاست تحریم اقتصادی (Economic Boycott) را در برابر ایران اجرا کرد.

از پیروزی انقلاب در بهمن ۵۷ تا کنون نزدیک به چهار دهه گذشته است و آمریکا تنها کمتر از یک سال یعنی در حدفاصل پیروزی انقلاب تا ۱۳ آبان ۵۸  (تسخیر لانه جاسوسی) ایران را تحریم نکرده و پس از آن به روش های مختلف تحریم علیه ایران را ادامه داده است.

اما همانطور که مصدق در برابر تحریم های غرب عقب ننشست و با در پیش گرفتن سیاست موازنه منفی کوشید راه گریزی از شرایط موجود بیاید و آمارهای اقتصادی نیز موید موفقیت او در این زمینه بوده است، در دفعات بعدی نیز نظام تحریم ها راه به جایی نبرد؛ اگر نفت، دستاویز نخستین تحریم غرب علیه ایران بود، در سال ها و دهه های بعد هربار این دستاویز عوض شد، اقتصاد ایران به دلایل گوناگون تحریم شد.

با این همه، عقلانیت سیاسی می گوید اگر سیاستی چند دهه ادامه یافت اما نتیجه ای نداشت، نشان دهنده شکست آن سیاست است، به ویژه از این جهت که پس از جنگ جهانی دوم و دهه ۷۰ میلادی به این سو، ضریب موفقیت تحریم ها به عنوان حربه ای برای مجازات کشور ها کاهش یافته و این امر در دوران جدید نمود بیشتری یافته است.

گذری بر تاریخ تحریم های اقتصادی نشان می دهد که در فاصله جنگ جهانی اول تا سال ۱۹۹۰ یعنی در طول نزدیک به ۷۵ سال در مجموع ۱۱۵ تحریم اقتصادی علیه کشورهای مختلف تصویب و اجرا شد. اما از سال ۱۹۹۰ تعداد تحریم های اقتصادی به شدت افزایش یافته است.

برای مثال در فاصله ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹ کشورهای جهان ۶۶ تحریم اقتصادی را تجربه کردند و میانگین سالانه تعداد تحریم ها نزدیک به پنج برابر شد. یعنی از 1/5 تحریم در سال در دوره ۱۹۱۸ تا ۱۹۹۰ به ۶/۶ تحریم در سال طی دوره ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹ افزایش یافت. اتفاقا کارشناسان یکی از دلایل کاهش میزان توفیق تحریم ها در جهان معاصر را همین افزایش تحریم ها می دانند، زیرا وقتی گستره تحریم ها وسیع می شود و کشورهای زیادی را در بر می گیرد، ساختارهای متناسب با آن نیز در نظام اقتصاد بین المللی شکل می گیرد و تلاشی همه جانبه از سوی کشور ها برای یافتن راه های مقابله با آثار و نتایج تحریم ها آغاز می شود.

به باور بسیاری از کار شناسان، دلیل اصلی افزایش خیره کننده تحریم ها را باید در فروپاشی اتحاد شوروی، پایان جنگ سرد و یکه تازی ایالات متحده دانست، چراکه دولت ایالات متحده همواره بزرگ ترین سهم را در کاربرد سیاست تحریم اقتصادی  (Economic Boycott) در جهان داشته است، چنانکه در دوره ۱۹۱۸ تا ۱۹۹۰ آمریکا ۷۷ مورد از ۱۱۵ تحریم اقتصادی جهان، یعنی ۶۷درصد کل تحریم ها را عهده دار بود و در دوره ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹ نیز سهم آمریکا در کل تحریم های اقتصادی جهان به ۹۲درصد افزایش یافت.

به عنوان نمونه، تنها در دوره نخست ریاست جمهوری بیل کلینتون، دولت آمریکا ۶۱ تحریم اقتصادی را علیه ۳۵ کشور جهان برای ۴۲درصد کل جمعیت جهان به اجرا گذاشت. بخشی از این تحریم های آمریکا در طول چند دهه گذشته همواره مربوط به ایران بوده، به طوری که از ۱۴ نوامبر ۱۹۷۹ یعنی ۱۰ روز پس از تسخیر سفارت آمریکا در تهران، جیمی کار تر دستور ضبط ۱۲ میلیارد دلار دارایی های ایران در آمریکا و تحریم تمامی واردات از ایران را صادر کرد.

اما چهل و پنجمین رئیس جمهور آمریکا، گوی سبقت در ضدیت با ایران و اعمال تحریم اقتصادی علیه ایران را از رئیس جمهورهای پیشین خود ربوده است. دونالد ترامپ عصر جمعه در کاخ سفید، برجام را بدترین توافق تاریخ آمریکا دانست و به طور رسمی خروج یک جانبه کشورش از این توافق را کلید زد. او در سخنانش از تحریم های سرسختانه علیه سپاه خبر داد، خلیج فارس را خلیج عربی خواند و  «مرگ بر آمریکا» و  «مرگ بر اسرائیل» را شعارهای محبوب ایرانیان معرفی کرد. با این همه، سخنان ترامپ و خروج آمریکا از برجام چه تبعاتی برای اقتصاد ایران دارد و دورنمای برجام در جهان بدون حضور آمریکا چگونه خواهد بود؟

اخم بازار به سخنان ترامپ

در همین زمینه، محسن جلال پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران معتقد است: «در حالی که مردم درباره سخنان ترامپ صحبت می کنند، نخستین قیمت ها روی تابلوهای بازار سرمایه روشن می شود. چه می دانیم؟ همه چیز بستگی به فهم عمومی از سیاست های جدید آمریکا علیه ایران دارد. ولی الله سیف و مسعود کرباسیان تقسیم کار کرده اند. یکی مانده تا شوک احتمالی بازارها را کنترل کند و دیگری رفته تا در اجلاس صندوق بین المللی پول حضور یابد.

دولتمردان ایرانی با چنین شوک هایی بیگانه نیستند و همچنین بازارها در ایران خیلی عمیق و گسترده نیستند. تزریق منابع به بازارها اگرچه سیاستی قدیمی و مندرس است، اما در نیمچه بازارهای ایران جواب می دهد. دولت پول کلانی کنار گذاشته تا نوسان احتمالی بازارها را کنترل کند و صندوق هایی ایجاد کرده تا در صورت نیاز از منابع آنها برای ثبات سازی در بازارها استفاده کند.»

به گفته جلال پور، «با این حال، عده ای معتقدند بازارها سقوط می کنند. عده ای هم معتقدند بازارها کمی به تحولات اخیر اخم خواهند کرد. عده ای هم هستند که می گویند هیچ اتفاقی نخواهد افتاد. باید دید فهم عمومی از تحولات جدید چه خواهد بود. فهم من این است که سنگینی تصمیم ترامپ به آینده حواله شده است، یعنی ترامپ توپ را به زمین کنگره انداخته و کنگره هم سه ماه فرصت دارد تا در این زمینه اظهارنظر کند. ما مردمان روزآمدی هستیم. افق دید ما نمی تواند بیش از یک هفته باشد. سه ماه برای خودش زمان زیادی است.»

تأثیر سخنان ترامپ در اقتصاد ایران

همچنین محمد لاهوتی، عضو شورای گفت وگوی دولت و بخش خصوصی در رابطه با واکنش بازار به سخنان ترامپ به مهر گفت: «اتفاقی که در این موضوع رخ داده و بسیار حائز اهمیت است، اختلافی است که بین دنیا و کشور آمریکا که همواره موضوعات جهانی را رهبری می کرده، رخ داده و تنها کشورهایی که از مواضع بی ادبانه رئیس جمهور آمریکا حمایت کرده است، رژیم اشغالگر قدس و برخی از کشورهای عربی هستند که متأسفانه وضعیت آنها مشخص است و معلوم است که چگونه فکر می کنند، بنابراین وقتی که نگاه می کنیم، می بینیم کشورهای بزرگ اروپایی، روسیه و چین از این نوع رفتار حمایت نمی کنند و در کنار ایران قرار می گیرند.»

او ادامه داد: «در مورد تأثیر سخنان ترامپ بر اقتصاد ایران باید گفت که به هرحال آمریکایی ها نشان دادند که با شیطنت می توانند در سرمایه گذاری هایی که در کشور رخ می دهد و همچنین در تجارت خارجی ایران، سنگ اندازی کنند، ولی دنیا تا به امروز سابقه این تجربه را نداشته که آمریکا کشوری را با مشکل مواجه کند ولی همه در مقابل آمریکا باشند؛ به این معنا که تا الان مواضع رسمی کشورهای بزرگ اروپایی حتی بریتانیا و فرانسه که در موضوعات هسته ای، سختگیرانه تر با ایران مواجه شدند، مخالفت با سیاست های آمریکایی ها بوده است.»

به گفته لاهوتی، «اینکه این حمایت ها تا کجا دوام یابد و تا کجا اروپایی ها با آمریکا مخالفت کنند، تجربه جدیدی خواهد بود و موضوع جدیدی است که به نظر من باید نشست و در آینده در مورد آن قضاوت کرد، ولی من معتقدم که سرمایه گذاران اروپایی که بعد از برجام در ایران سرمایه گذاری کرده اند و می خواهند در ایران حضور داشته باشند، به مسیر خود ادامه می دهند، مگر اینکه آمریکا تحریم های جدیدی وضع کند که در آینده، آنها را به چالش بکشد.»

برجام توافقنامه ای بین المللی است، نه توافق با آمریکا

عباس آرگون، عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران نیز بر این باور است: «بدعهدی آمریکا برای کشورمان در طول سالیان متمادی، اثبات شده بود و سخنان ترامپ، تازگی نداشت و یک بار دیگر، بی صداقتی و غیرقابل اعتماد بودن این کشور برای مردم دنیا هویدا شد.»

او ادامه داد: «در واقع، این کشور آمریکا است که بر توافقنامه برجام پایبند نیست، نه جمهوری اسلامی ایران. بنابراین، با توجه به اینکه برجام یک توافقنامه بین المللی است و نه توافق با کشور آمریکا و سایر کشورها نیز این عمل آمریکا را محکوم کرده اند، این رفتار موجب بی اعتباری ایالات متحده آمریکا نزد سایر شرکای اروپایی او هم شده است.»

آرگون گفت: «به نظر کشورمان باید در داخل، بیش از پیش متحد شده و از تفرقه پرهیز کنند و با اتکا به توانمندی های داخلی و افزایش توان دفاعی، به دنبال توسعه بیشتر روابط اقتصادی با کشورهای همسایه و سایر کشورهای مختلف از جمله چین، روسیه، فرانسه، آلمان و سایر کشورهای اروپایی باشد.»

تنها راه بهبود اقتصاد اجرای اقتصاد مقاومتی است

همچنین اسدالله عسگراولادی، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین درباره تأثیر سخنان اخیر دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا بر اقتصاد ایران گفت: «این صحبت ها و این روش ها روی اقتصاد ایران اثری نخواهد گذاشت.»

عسگراولادی با بیان اینکه آمریکا 30 سال است این روش  را دنبال می کند و دولت باید اتحاد خود را حفظ کند، ادامه داد: «مسئله ما، بانک ها هستند که به نظر نمی رسد بانک های اروپایی از آنها تبعیت کنند. تا این ساعت اروپایی ها به اظهارات ترامپ  «نه» گفته اند. تحریم آمریکایی ها 30 سال است که ادامه دارد و ترامپ چیز جدیدی نگفته است.»

او در پایان گفت: «تنها راه ما برای بهبود اقتصاد، اجرای اقتصاد مقاومتی، افزایش تولید و اشتغال زایی است. ما باید اقتصاد مقاومتی را پیگیری کنیم.»

ارتباط با نویسنده: [email protected]

فهرست کامل اخبارامروز