در حاشیه معرفی محمدجواد جهرمی به عنوان وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات / پدران و پسران

سرانجام «همه مردان رئیس جمهور» مشخص شدند؛ تیم سیاسی دولت باقی ماند، تیم اقتصادی ترمیم شد و تیم فرهنگی تغییر کرد؛ این عصاره تغییرات دولت دوم حسن روحانی است. با اینهمه فهرست پیشنهادی روحانی چندان به مذاق برخی گروه های سیاسی حامی رئیس جمهور خوش نیامده است؛ آنها نسبت به نبودن وزیر زن و همچنین برخی گزینه های فهرست کابینه دوازدهم زاویه دارند.

اگرچه سن کابینه دوازدهم نیز به نسبت کابینه قبلی، سه سال جوان تر شده، اما این نکته دیگری است که منتقدان به فهرست پیشنهادی روحانی دارند؛ بیژن نامدار زنگنه با 65 سال سن، مسن ترین و محمدجواد آذري جهرمي با 36 سال جوان ترین عضو پیشنهادی حسن روحانی به مجلس است و این جوان تر شدن کابینه، مرهون حضور وزیر جوانی است که پس از انقلاب متولد شده است.

رئیس جمهور همچنین بار دیگر اسحاق جهانگيری را به عنوان معاون اول خود انتخاب کرد. او ۳ زن را هم به عنوان معاون خود برگزید و معصومه ابتکار را به عنوان«معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده»، لعیا جنیدی را به عنوان «معاون حقوقی رئیس جمهور» و شهیندخت مولاوردی را به عنوان «دستیار رئیس جمهور در امور حقوق شهروندی» منصوب کرد.

از 17 نامی که حسن روحانی برای تصدی 17 وزارتخانه معرفی کرده است، 9 نام از کابینه یازدهم و دولت اول روحاني هستند؛ سيدمحمود علوي وزير اطلاعات، محمدجواد ظريف وزیر امور خارجه، سيدحسن قاضي زاده هاشمي وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشکي، علي ربيعي وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعي، محمود حجتي وزیر جهاد کشاورزي، عباس آخوندي وزير راه وشهرسازي، عبدالرضا رحماني فضلي وزیر کشور، بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت و مسعود سلطاني فر وزير ورزش وجوانان در دولت يازدهم حضور داشته اند.

اما 8 نام در فهرست پیشنهادی رئیس جمهور، جدید هستند؛ گرچه اعضای جدید فهرست روحانی پیش از این یا معاون وزیر بوده یا بر نهاد و ارگان مهمی مدیریت می کرده اند؛ در این میان، سيدمحمد بطحايي وزیر پیشنهادی آموزش و‪پرورش، محمدجواد آذري جهرمي وزير پيشنهادي ارتباطات و فناوری اطلاعات و مسعود کرباسيان وزیر پیشنهادی وزارت امور اقتصادي و دارايي قبلا معاون وزير بوده اند.سيدعليرضا آوايی وزير پيشنهادی وزارت دادگستری نیز رئيس دفتر بازرسی ويژه رئيس جمهوري بوده است. اميرسرتيپ امير حاتمي نيز جانشين وزير دفاع بوده است. محمد شريعتمداری نیز که برای وزارت صنعت، معدن و تجارت معرفي شده، در دولت يازدهم معاون اجرایي رئيس جمهور بوده است. سيدعباس صالحی وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی نيز در دولت یازدهم معاون فرهنگي وزیر ارشاد بوده و حبيب الله بیطرف که براي وزارت نيرو معرفي شده، در دولت اصلاحات وزير نيرو بوده است. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬

به بیان بهتر، از 17 نامی که حسن روحانی برای دولت دومش به بهارستان معرفی کرده، 9 نام در دولت اول او حضور داشته و 8 نام در سمت های دیگری در دولت یازدهم یا دولت های قبل حضور داشته اند. تنها نام باقی مانده کابینه دوازدهم نیز مربوط به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که به رغم گمانه زنی های اولیه مبنی بر معرفی علی خاکی صدیق، هنوز گزینه ای برای این وزارتخانه معرفی نشده است.

اما فهرست پیشنهادی رئیس جمهور از منظر جامعه شناسی سیاسی، تداعی کننده نظریه «گردش نخبگان» است. اگرچه در ایران عبارت «چرخش نخبگان» به اشتباه به جای «گردش نخبگان» مصطلح شده، اما رایج ترین صورت «گردش نخبگان» در ایران بحث انتخابات و همینطور چینش کابینه است.

بر اساس نظریه «گردش نخبگان» ویلفردو پارتو، جامعه باز از جمله مهم ترین شروط «گردش نخبگان» است و می توان گفت که گردش نخبگان و جامعه باز لازم و ملزوم یکدیگر هستند. پارتو درباره چگونگی ورود نخبگان معتقد است که دولت باید در این باره تدبیر داشته باشد و همان طور که از یک سو از ترکیب نخبگان قدیم کم می کند به ترکیب نخبگان جدید نیز اضافه نماید. در واقع، جامعه متعادل، ترکیبی مناسب از نخبگان قدیم و جدید است و به تعبیر پارتو، جامعه به یک باره دچار تغییر و تحول ناگهانی نمی شود، بلکه تغییرات نخبگان به صورت تدریجی و آرام اتفاق می افتد.

از نظر جامعه شناسی سیاسی، چشم پوشی دولت ها از «گردش نخبگان» در واقع محروم کردن جامعه از ظرفیت ها و توانایی های سایر نخبگان است. ارتباط بین نخبگان قدیم و جدید به تعبیر پارتو، جدال میان پدران و پسران به قول ایوان تورگنیف و به طور کلی، مواجهه سنت و مدرنیته از مهم ترین مسائل جامعه ایرانی است و این مهم در گروی مکالمه ای است که بایست از یک سو میان پسران و مدرنیته و از سوی دیگر میان پدران و سنت اتفاق بیفتد.

بر اساس نظریه «گردش نخبگان» می توان گفت که حسن روحانی اگرچه بسیار محتاطانه دست به تغییر کابینه پیشنهادی اش زده، اما با توجه به تعبیر پارتو مبنی بر تحول تدریجی نخبگان، رئیس جمهور در تغییرات آرام کابینه موفق بوده و می توان رویکرد او را از جمله در گزینه پیشنهادی اش برای وزارت ارتباطات و جوان سازی کابینه مثبت ارزیابی کرد.

* پدران و پسران نام رمانی از ایوان تورگنیف است.