450هزار تن؛ تولید سالانه ماکارونی در ایران

بیش از دو دهه از تولید ماکارونی در ایران می‌گذرد؛ یعنی حدودا از سال 75. قبل از آن هم برندهایی از کشور ترکیه به نوعی این ماده غذایی را به مشتریان ایرانی خود معرفی کرده بودند. اما امروزه دیگری نشانی از خارجی‌ها در بازار ماکارونی ایران دیده نمی‌شود و حدود 10کارخانه تولید ماکارونی سالانه بیش از 450هزار تن ماکارونی در ایران تولید می‌کنند هر چند ظرفیت اسمی این صنعت کمی بیش از 700هزار تن است. در حال حاضر 10درصد از این حجم تولید صادر می‌شود و 90درصد دیگر در بازارهای داخلی مصرف می‌شود.

سرانه مصرف داخلی هم حدود 6کیلو است که نسبت به سرانه مصرف در بعضی از کشورها مانند ایتالیا که به 30کیلوگرم هم می‌رسد، ناچیز است. با این حال به‌نظر می‌رسد که صنعت تولید ماکارونی در دنیای مواد‌غذایی ایران جایگاه ثابت و قابل اعتنایی به دست آورده و با همه عمر کوتاهی که داشته است، توانسته در سبد غذایی خانوارهای ایرانی جایگاه مهمی برای خود دست‌وپا کند.

همین امر هم موجب شده تا «فرصت امروز» گزارش این شماره خود را به بررسی حجم تجارت این ماده غذایی در بازار داخلی و خارجی، چرخه تولید و مسائل آن، هزینه‌های سرمایه‌گذاری در این صنعت و موانع صادراتی این ماده غذایی در گفت‌وگو با فعالان این حوزه اختصاص دهد.

شاید تا اوایل دهه 70 شمسی موضوع تولید ماکارونی یا به‌طور کلی مصرف آن خیلی برای صاحبان صنایع شناخته شده نبود و گاهی اوقات محصولات وارداتی همسایه شمال غربی کشورمان یعنی ترکیه از نظر کیفیت و طعم می‌توانست نظر خریداران را به خود جلب کند اما از اوایل دهه 70 شمسی بود که کم‌کم صنعت تولید ماکارونی در کشورمان رنگ و بوی تازه‌ای به خود دید و کیفیت و تنوع محصولات ایرانی تقریبا زمینه واردات این خوراکی ارزشمند را به داخل مرز‌های کشورمان به صفر رساند تا جایی که امروزه نه تنها سهم واردات ماکارونی در کشورمان عملا به صفر رسیده است بلکه صادرات هم داریم.

این درحالی است که ممکن است برخی در نگاه اول تولید ماکارونی را کاری ساده بدانند اما زیر و بم این صنعت تاجایی پیش رفته است که کوچک‌ترین غفلت می‌تواند زیانی چند‌میلیون دلاری برای تولیدکنندگان صنعتی‌اش به ارمغان آورد.

70درصد از سهم بازار در اختیار تولیدکنندگان صنعتی

رسول شفق درباره صنعت تولید ماکارونی در ایران به «فرصت امروز» می‌گوید: با توجه به اینکه ماکارونی یک غذای سالم و قابل قبول در سبد خرید خانوار است در صورت هدایت و برنامه‌ریزی برای افزایش سهم ماکارونی در سبد خرید خانواده نه تنها می‌توان رونق این صنعت را رقم زد بلکه زمینه سلامت هموطنان نیز مهیا خواهد شد به این دلیل که تکنولوژی‌های نوین این امکان را در اختیار تولیدکنندگان صنعتی ماکارونی قرار داد‌ه‌اند تا با افزودن پروتئین و ویتامین، خوراکی غنی‌شده و سالمی را در اختیار خریداران قرار دهند.

معاون بازرگانی شرکت تولیدی مواد‌غذایی خوشنام (ماکارونی مک) می‌افزاید: به طور کلی در ایران سه گروه تولیدکننده ماکارونی فعالیت دارند که عبارتند از بخش صنعتی، نیمه صنعتی و بخش سنتی. در این میان سهم عمده بازار با توجه به امکانات و تجهیزات، در اختیار صنعتی‌ها قرار دارد و امروز 10کارخانه صنعتی تولید ماکارونی در کشورمان فعالیت دارد.

شفق در ادامه می‌گوید: این تعداد کارخانه امروزه کمی بیشتر از 70درصد از سهم تولید بازار کشورمان را در اختیار دارند که برترین‌ها به ترتیب عبارتند از: تک، زر، مانا، مک و سمیرا؛ این درحالی است که با توجه به آمارهای موجود هنوز تا جایگاه اصلی صنعت تولید ماکارونی در کشورمان فاصله‌ای وجود دارد که در صورت همکاری و فرهنگ‌سازی می‌توان آن را بهبود بخشید.

وی با مقایسه سرانه مصرف ماکارونی در ایران و برخی از کشورها تصریح کرد: براساس آمارهای موجود سرانه مصرف ماکارونی در ایران نزدیک به 6کیلوگرم است که این سرانه در کشور ایتالیا 30کیلوگرم برآورد شده است و برخی کشورهای آسیایی تقریبا 10کیلوگرم ماکارونی مصرف می‌کنند. بنابراین اگر بتوانیم مصرف سرانه ماکارونی کشورمان را به سطح قابل قبولی یعنی حداقل 10کیلوگرم ارتقا دهیم، زمینه اشتغالزایی و همچنین ارتقای سطح تولید ایران را موجب شده‌ایم، چون اکنون ظرفیت‌های خالی گوناگونی در این صنعت وجود دارد.

سهم 10درصدی صادرات

به گفته این فعال صنفی ظرفیت اسمی تولید ماکارونی در کشورمان چیزی حدود 700هزار تن است درحالی که با توجه به شرایط موجود تولید واقعی کمی بیشتر از 450هزار تن برآورد شده که سهم صادرات از این حجم تولید تنها 40هزار تن ثبت شده است. شفق درباره موضوع صادرات ماکارونی در ایران می‌گوید: با توجه به اینکه محصولات تولید شده ایران در گروه‌های صنعتی دارای بالاترین سطح استانداردهای بین‌المللی است و با درنظر گرفتن کیفیت بالای مواد اولیه مورد استفاده که همان آرد سمولینا است امروز محصولات ایران در بازارهای هدفش دارای تقاضای مناسب است اما مشکلاتی باعث شده تا سهم صادرات ایران تنها یک دهم از تولید باشد.

این فعال صنفی به بازارهای هدف محصولات ایران اشاره کرده و می‌افزاید: اکنون محصولات تولیدشده ایران در کشورهای CIF، کشورهای همسایه ایران و برخی کشورهای آفریقایی شناخته شده است که امیدواریم پس از رفع کامل تحریم‌ها و باز شدن دروازه بازارهای بیشتر، این سهم از صادرات افزایش قابل قبولی داشته باشد.

نهاده‌های ارزان ولی محصولات گران؟!

رسول شفقی در ادامه موانع صادراتی ماکارونی تولیدی ایران را در بخش‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرده و می‌افزاید: مشکل صادرات محصولات ایران نه در کیفیت و نه در نوع بسته‌بندی است، چون تمام امکانات اکنون در اختیار کشورمان قرار گرفته است درحالی که مشکل در قوانین و برخی دستورالعمل‌های غیراصولی خلاصه شده است.

وی تصریح می‌کند: همان‌طور که می‌دانید تقریبا 80درصد قیمت تمام شده محصول مربوط به مواد اولیه و هزینه پرسنل یا انرژی است و باقی به موارد دیگر بستگی دارد. این درحالی است که هر سه این عوامل اصلی در ایران جزو ارزان‌ترین‌هاست ولی باز هم قیمت تمام شده محصولات کشورمان حداقل 20 تا 25درصد بالاتر از تولید در کشورهای دیگر است چون مشکل اصلی مربوط به گران‌بودن منابع مالی برای تولیدکنندگان ایرانی است و همین امر باعث شده بازارهای هدفی که تولیدکنندگان به سختی به دست آورده‌اند به راحتی به رقبای کشورمان واگذار شود.

به‌عنوان مثال منابع مالی مورد نیاز تولیدکنندگان ایرانی اکنون با نرخی نزدیک به 25درصد در خوشبینانه‌ترین حالت در اختیارشان قرار می‌گیرد اما همین منابع خارج از مرزهای ایران و کشورهایی که اصولا بر صادرات محصولاتشان سیاست‌گذاری کرده‌اند تنها 2 یا 3‌درصد است. حال سوال این است که آیا واقعا ایران سیاست توسعه صادراتی محصولات غیرنفتی را در پیش گرفته است یا خیر؟

این فعال صنفی در ادامه به موضوع درست اجرا نشدن قانون مالیات بر ارزش افزوده نیز اشاره می‌کند: درباره مالیات بر ارزش افزوده بحثی نیست که آیا صحیح است یا خیر، چون در اکثر کشورهای جهان این قانون وضع شده تا افرادی که بیش از دیگران مصرف می‌کنند نیز هزینه این اضافه مصرف خود را بپردازند اما امروز این قانون در ایران باعث گرانی محصول برای مصرف‌کنندگان شده، چون در واقع مالیاتی را که خریداران برای خرید خود باید بپردازند از تولیدکننده دریافت می‌کنند و این چرخه تا سه بار تکرار می‌شود و در نهایت سومین بار از سوی مشتری پرداخت خواهد شد که البته در میانه راه شاید این مالیات اخذ اما به خزانه دولت واریز نشود، چون قانون ابزار دقیقی برای اجرا نداشته و جامعه هدفش دقیقا درنظر گرفته نشده است.

***

احمد پاکزاد، دبیر و عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایان صنعت ماکارونی استان البرز:

رانت باید از دنیای ماکارونی برود

در ارتباط با صنعت ماکارونی و نیازهایش صحبتی هم داشته‌ایم با احمد پاکزاد، دبیر و عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایان صنعت ماکارونی استان البرز. این فعال صنفی با اشاره به جوان بودن صنعت تولید ماکارونی در ایران اضافه می‌کند که حتی در همین دوره کوتاه هم تجربیات گسترده‌ای در این صنعت ایجاد شده است که مهم‌ترین آن را می‌توان در ایجاد رقابت سالم در میان تولیدکنندگان دانست.

به‌عنوان مثال در اوایل دهه 70 بازار مصرف ماکارونی ایران در اختیار دو برند ترک بود اما با ساخت و راه‌اندازی برخی واحدهای تولید صنعتی پیشرفته مثل تک ماکارون و دیگران، آن دو برند خارجی مجبور به ترک بازار شدند و این یعنی موفقیت، چون رقابت سالم باعث ارتقای کیفیت شده است. درحالی که امروز به دلایل متفاوتی رقابت میان تولیدکنندگان کمرنگ شده است، چون رانت و برخی سیاست‌های غیراصولی مانع از ایجاد بازاری رقابتی و سالم شده است.

پاکزاد در ادامه به وابستگی صنعت تولید ماکارونی به گندم اشاره کرده و می‌افزاید: همه می‌دانیم ماده اولیه تولید انواع ماکارونی آرد گندم و البته نوعی مخصوصی از آن است بنابراین هرگونه سیاست‌گذاری دولت و البته ایجاد بازاری غیرقابل رقابت در این زمینه می‌تواند تاثیر مستقیمی بر صنعت ماکارونی داشته باشد، درحالی که این صنعت از اساس خصوصی است و هیچ نیازی به دولت در آن دیده نمی‌شود و صرفا خواسته صنف ایجاد فضای کسب‌و‌کار آسان و سالم است.

سرمایه 5میلیون یورویی

دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت ماکارونی استان البرز در ادامه به آینده صنعت تولید ماکارونی در ایران اشاره کرده و می‌افزاید: اگرچه موضوع آمار یکی از پیش‌نیازهای اصلی صنایع در اقصی نقاط جهان است و اکنون صنایع در ایران از عدم توجه کافی به تهیه آمار و ارقام صحیح رنج می‌برند اما با توجه به آمارهای موجود در این مجموعه تولیدی درحالی که مصرف سرانه برنج در ایران بالغ بر 40کیلوگرم و نان در حدود 120کیلوگرم است، سرانه مصرف 6کیلوگرمی ماکارونی در ایران نمی‌تواند خیلی خوشایند باشد در حالی که ماکارونی با ارزش غذایی بالا و قیمت مناسب، یک غذای اصلی و قابل اعتماد است.

هر چه به سمت مصرف ماکارونی سوق پیدا کنیم، سرمایه‌گذاران انگیزه بیشتری برای سرمایه‌گذاری در این صنعت خواهند داشت.وی با اشاره به سرمایه نزدیک به 5میلیون یورویی برای تهیه تجهیزات و راه‌اندازی یک واحد تولید ماکارونی به‌صورت صنعتی می‌گوید: از سال 1375 تاکنون سرانه مصرف ماکارونی در ایران دوبرابر شده و از آنجایی که ماکارونی به‌عنوان یکی از مواد‌غذایی ارزان و سالم در سبد غذایی جایگاه ویژه‌ای را می‌تواند کسب کند، پیش‌بینی دوبرابر شدن سرانه مصرف طی یک دهه آینده دور از ذهن نیست بنابراین مسئولان و البته فعالان صنفی باید خودشان را برای این موضوع آماده کرده و برنامه‌ریزی کنند.

به گفته این مقام صنفی سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌تواند باعث ایجاد اشتغال و ارزش افزوده قابل قبولی برای یک صنعت کاملا خصوصی بدون هیچ وابستگی به دولت باشد و با توجه به اینکه سن دستگاه‌های تولیدی در ایران نزدیک به 10سال است و این صنعت هنوز در کشورمان جوان است می‌توان با استفاده از سیاست‌های اصولی و همچنین برنامه‌ریزی‌های دقیق، آینده روشنی را برای این صنعت ترسیم کرد.